karmaivAtmAnamaj~nAnina.n karoti, j~nAnAvaraNAkhyakarmodayamantareN tadanupapatteH . karmaiv j~nAnina.n karoti, j~nAnAvaraNAkhyakarmakShayopashamamantareN tadanupapatteH . karmaiv svApayati, nidrAkhyakarmoday- mantareN tadanupapatteH . karmaiv jAgarayati, nidrAkhyakarmakShayopashamamantareN tadanupapatteH . karmaiv sukhayati, sadvedyAkhyakarmodayamantareN tadanupapatteH . karmaiv duHkhayati, asadvedyAkhyakarmodayamantareN tadanupapatteH . karmaiv mithyAdraShTi.n karoti, mithyAtvakarmodayamantareN tadanupapatteH . karmaivAsa.nyata.n api shakyate ] nahI.n kiyA jA sak tA; [vistarataH ] aur vistArase bhI [jIvasya jIvarUpa.n ] jIvakA jIvarUp [khalu ] nishchayase [lokamAtra.n jAnIhi ] lok mAtra jAno; [tataH ] usase [ki.n saH hInaH adhikaH vA ] kyA vah hIn athavA adhik hotA hai ? [dravyam katha.n karoti ] tab phi ra (AtmA) dravyako (arthAt dravyarUp AtmAko) kaise ka ratA hai ?
[ath ] athavA yadi ‘[j~nAyakaH bhAvaH tu ] j~nAyak bhAv to [j~nAnasvabhAven tiShThati ] j~nAn- svabhAvase sthit rahatA hai’ [iti matam ] aisA mAnA jAye, [tasmAt api] to isase bhI [AtmA svaya.n ] AtmA svaya.n [AtmanaH AtmAna.n tu ] apane AtmAko [na karoti ] nahI.n karatA yah siddha hogA !
(isaprakAr kartR^itvako siddha karaneke liye vivakShAko badalakar jo pakSha kahA hai, vah ghaTit nahI.n hotA .)
(isaprakAr, yadi karmakA kartA karma hI mAnA jAy to syAdvAdake sAth virodh AtA hai; isaliye AtmAko aj~nAn-avasthAme.n katha.nchit apane aj~nAnabhAvarUp karmakA kartA mAnanA chAhiye, jisase syAdvAdake sAth virodh nahI.n AtA .)
TIkA : — (yahA.N pUrvapakSha isaprakAr hai :) ‘‘karma hI AtmAko aj~nAnI karatA hai, kyo.nki j~nAnAvaraN nAmak karmake udayake binA usakI ( – aj~nAnakI) anupapatti hai; karma hI (AtmAko) j~nAnI karatA hai, kyo.nki j~nAnAvaraN nAmak karmake kShayopashamake binA usakI anupapatti hai; karma hI sulAtA hai, kyo.nki nidrA nAmak karmake udayake binA usakI anupapatti hai; karma hI jagAtA hai, kyo.nki nidrA nAmak karmake kShayopashamake binA usakI anupapatti hai; karma hI sukhI karatA hai, kyo.nki sAtAvedanIy nAmak karmake udayake binA usakI anupapatti hai; karma
484