bhavati, bhavanti cha mithyAtvAdibhAvAH, tatasteShA.n karmaiv kartR^i prarUpyat iti vAsanonmeShaH
sa tu nitarAmAtmAtmAna.n karotItyabhyupagamamupahantyev .
tato j~nAyakasya bhAvasya sAmAnyApekShayA j~nAnasvabhAvAvasthitatve.api karmajAnA.n mithyAtvAdibhAvAnA.n j~nAnasamaye.anAdij~neyaj~nAnabhedavij~nAnashUnyatvAt paramAtmeti jAnato visheShApekShayA tvaj~nAnarUpasya j~nAnapariNAmasya karaNAtkartR^itvamanumantavya.n; tAvadyAvattadAdij~neyaj~nAnabhedavij~nAn- pUrNatvAdAtmAnamevAtmeti jAnato visheShApekShayApi j~nAnarUpeNaiv j~nAnapariNAmen pariNamamAnasya kevala.n j~nAtR^itvAtsAkShAdakartR^itva.n syAt . mithyAtvAdi bhAvo.nkA kartA nahI.n hotA; aur mithyAtvAdi bhAv to hote hai.n; isaliye unakA kartA karma hI hai, isaprakAr prarUpit kiyA jAtA hai’’ — aisI jo vAsanA (abhiprAy, jhukAv) pragaT kI jAtI hai vah bhI ‘AtmAko karatA hai’ is (pUrvokta) mAnyatAkA atishayatApUrvak ghAt karatI hI hai (kyo.nki sadA hI j~nAyak mAnanese AtmA akartA hI siddha huA) .
isaliye, j~nAyak bhAv sAmAnya apekShAse j~nAnasvabhAvase avasthit hone par bhI, karmase utpanna mithyAtvAdi bhAvo.nke j~nAnake samay, anAdikAlase j~ney aur j~nAnake bhedavij~nAnase shUnya honese, parako AtmAke rUpame.n jAnatA huA vah (j~nAyakabhAv) visheSh apekShAse aj~nAnarUp j~nAnapariNAmako karatA hai ( – aj~nAnarUp aisA jo j~nAnakA pariNaman usako karatA hai) isaliye, usake kartR^itvako svIkAr karanA (arthAt aisA svIkAr karanA ki vah karttA hai) vah bhI tab tak kI jab tak bhedavij~nAnake prArambhase j~ney aur j~nAnake bhedavij~nAnase pUrNa (arthAt bhedavij~nAn sahit) honeke kAraN AtmAko hI AtmAke rUpame.n jAnatA huA vah (j~nAyakabhAv), visheSh apekShAse bhI j~nAnarUp hI j~nAnapariNAmase pariNamit hotA huA ( – j~nAnarUp aisA jo j~nAnakA pariNaman usarUp hI pariNamit hotA huA), mAtra j~nAtR^itvake kAraN sAkShAt akartA ho .
bhAvArtha : — kitane hI jain muni bhI syAdvAd-vANIko bhalIbhA.Nti na samajhakar sarvathA ekAntakA abhiprAy karate hai.n aur vivakShAko badalakar yah kahate hai.n ki — ‘‘AtmA to bhAvakarmakA akartA hI hai, karmaprakR^itikA uday hI bhAvakarmako karatA hai; aj~nAn, j~nAn, sonA, jAganA, sukh, duHkh, mithyAtva, asa.nyam, chAr gatiyo.nme.n bhramaN — in sabako, tathA jo kuCh shubh-ashubh bhAv hai.n in sabako karma hI karatA hai; jIv to akartA hai .’’ aur ve muni shAstrakA bhI aisA hI artha karate hai.n ki — ‘‘vedake udayase strI-puruShakA vikAr hotA hai aur upaghAt tathA paraghAt prakR^itike udayase paraspar ghAt hotA hai .’’ isaprakAr, jaise sA.nkhyamatAvalambI sab