nijamanasi vidhatte kartR^ibhoktrorvibhedam .
svayamayamabhiShi.ncha.nshchichchamatkAr ev ..206..
[pashyantu ] dekho .
bhAvArtha : — sA.nkhyamatAvalambI puruShako sarvathA ekAntase akartA, shuddha udAsIn chaitanyamAtra mAnate hai.n . aisA mAnanese puruShako sa.nsArake abhAvakA prasa.ng AtA hai; aur yadi prakR^itiko sa.nsAr mAnA jAye to vah bhI ghaTit nahI.n hotA, kyo.nki prakR^iti to ja.D.h.h hai, use sukhaduHkhAdikA sa.nvedan nahI.n hai, to use sa.nsAr kaisA ? aise anek doSh ekAnta mAnyatAme.n Ate hai.n . sarvathA ekAnta vastukA svarUp hI nahI.n hai . isilaye sA.nkhyamatI mithyAdR^iShTi hai.n; aur yadi jain bhI aisA mAne.n to ve bhI mithyAdR^iShTi hai.n . isaliye AchAryadev upadesh dete hai.n ki — sA.nkhyamatiyo.nkI bhA.Nti jain AtmAko sarvathA akartA na mAne.n; jab tak sva-parakA bhedavij~nAn na ho tab tak to use rAgAdikA — apane chetanarUp bhAvakarmo.nkA — kartA mAno, aur bhedavij~nAn honeke bAd shuddha vij~nAnaghan, samasta kartR^itvake bhAvase rahit, ek j~nAtA hI mAno . isaprakAr ek hI AtmAme.n kartR^itva tathA akartR^itva — ye dono.n bhAv vivakShAvash siddha hote hai.n . aisA syAdvAd mat jaino.nkA hai; aur vastusvabhAv bhI aisA hI hai, kalpanA nahI.n hai . aisA (syAdvAdAnusAr) mAnanese puruShako sa.nsAr-mokSha AdikI siddhi hotI hai; aur sarvathA ekAnta mAnanese sarva nishchay-vyavahArakA lop hotA hai .205.
AgekI gAthAo.nme.n, ‘kartA anya hai aur bhoktA anya hai’ aisA mAnanevAle kShaNikavAdI bauddhamatiyo.nko unakI sarvathA ekAnta mAnyatAme.n dUShaN batAye.nge aur syAdvAd anusAr jisaprakAr vastusvarUp arthAt kartAbhoktApan hai usaprakAr kahe.nge . un gAthAo.nkA sUchak kAvya pratham kahate hai.n : —
shlokArtha : — [ih ] is jagatame.n [ekaH ] koI ek to (arthAt kShaNik vAdI bauddhamatI to) [idam Atmatattva.n kShaNikam kalpayitvA ] is Atmatattvako kShaNik ka lpit karake [nij-manasi ] apane maname.n [kartR^i-bhoktroH vibhedam vidhatte ] ka rtA aur bhoktAkA bhed ka rate hai.n ( – ka rtA anya hai aur bhoktA anya hai, aisA mAnate hai.n); [tasya vimoha.n ] unake mohako (aj~nAnako) [ayam chit-chamatkAraH ev svayam ] yah chaitanyachamatkAr hI svaya.n [nitya-amR^it-oghaiH ] nityatArUp amR^itake ogh( – samUh)ke dvArA [abhiShi.ncha.n ] abhisi.nchan