rAgadveShaparigrahe sati yato jAta.n kriyAkArakaiH .
tadvij~nAnaghanaughamagnamadhunA ki.nchinna ki.nchitkil ..277..
(yadi ‘vat’ na rakhakar ‘amR^itachandrarUp jyoti’ artha kiyA jAy to bhedarUpak ala~N.hkAr hotA hai. aur ‘amR^itachandrajyoti’ hI AtmAkA nAm kahA jAy to abhedarUpak ala~N.hkAr hotA hai.)
AtmAko amR^itamay chandramAke samAn kahane par bhI, yahA.N kahe gaye visheShaNo.nke dvArA AtmAkA chandramAke sAth vyatirek bhI hai; kyo.nki ‘dhvastamoh’ visheShaN aj~nAnA.ndhakArakA dUr honA batalAtA hai, ‘vimalapUrNa’ visheShaN lA.nChanarahitatA tathA pUrNatA batalAtA hai, ‘niHsapatnasvabhAv’ visheShaN rAhubimbase tathA bAdal Adise AchChAdit na honA batalAtA hai, aur ‘samantAt jvalatu’ sarva kShetra aur sarva kAlame.n prakAsh karanA batalAtA hai; chandramA aisA nahI.n hai.
is shlokame.n TIkAkAr AchAryadevane apanA ‘amR^itachandra’ nAm bhI batAyA hai. samAs badalakar artha karanese ‘amR^itachandra’ ke aur ‘amR^itachandrajyoti’ke anek artha hote hai.n jo ki yathAsa.nbhav jAnane chAhiye.276.
ab, shrImAn amR^itachandrAchAryadev do shlok kahakar is samayasAragranthakI ‘AtmakhyAti’ nAmak TIkA samApta karate hai.n.
‘aj~nAnadashAme.n AtmA svarUpako bhUlakar rAgadveShame.n pravR^itta hotA thA, paradravyakI kriyAkA kartA banatA thA, kriyAke phalakA bhoktA hotA thA, — ityAdi bhAv karatA thA; kintu ab j~nAnadashAme.n ve bhAv kuCh bhI nahI.n hai.n aisA anubhav kiyA jAtA hai. — isI arthakA pratham shlok kahate hai.n : —
shlokArtha : — [yasmAt ] jisase (arthAt jis parasa.nyogarUp bandhaparyAyajanit aj~nAnase) [pUrA ] pratham [sva-parayoH dvaitam abhUt ] apanA aur parakA dvait huA (arthAt svaparake mishritapanArUp bhAv huA), [yataH atra antara.n bhUta.n ] dvaitabhAv hone par jisase svarUpame.n antar pa.D.h.h gayA (arthAt bandhaparyAy hI nijarUp j~nAt huI), [yataH rAg-dveSh-parigrahe sati ] svarUpame.n antar pa.Dne par jisase rAgadveShakA grahaN huA, [kriyA-kArakaiH jAta.n ] rAgadveShakA grahaN hone par jisase kriyAke kArak utpanna hue (arthAt kriyA aur karttA-karmAdi kArako.nkA bhed pa.D.h.h gayA), [yataH cha anubhUtiH kriyAyAH akhila.n phala.n bhu~njAnA khinnA ] kArak utpanna hone par jisase anubhUti
626