ವ್ಯವಹಾರನಯೋ ಹಿ ಸರ್ವ ಏವಾಭೂತಾರ್ಥತ್ವಾದಭೂತಮರ್ಥಂ ಪ್ರದ್ಯೋತಯತಿ, ಶುದ್ಧನಯ ಏಕ ಏವ ಭೂತಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ಭೂತಮರ್ಥಂ ಪ್ರದ್ಯೋತಯತಿ . ತಥಾ ಹಿ — ಯಥಾ ಪ್ರಬಲಪಂಕ ಸಂವಲನತಿರೋಹಿತಸಹಜೈಕಾಚ್ಛಭಾವಸ್ಯ ಪಯಸೋಽನುಭವಿತಾರಃ ಪುರುಷಾಃ ಪಂಕ ಪಯಸೋರ್ವಿವೇಕಮಕುರ್ವನ್ತೋ ಬಹವೋಽನಚ್ಛಮೇವ ತದನುಭವನ್ತಿ; ಕೇಚಿತ್ತು ಸ್ವಕರವಿಕೀರ್ಣಕ ತಕನಿಪಾತಮಾತ್ರೋಪಜನಿತಪಂಕ ಪಯೋವಿವೇಕತಯಾ ಸ್ವಪುರುಷಕಾರಾವಿರ್ಭಾವಿತಸಹಜೈಕಾಚ್ಛ- ಭಾವತ್ವಾದಚ್ಛಮೇವ ತದನುಭವನ್ತಿ; ತಥಾ ಪ್ರಬಲಕರ್ಮಸಂವಲನತಿರೋಹಿತಸಹಜೈಕಜ್ಞಾಯಕಭಾವಸ್ಯಾತ್ಮನೋಽನುಭವಿತಾರಃ ಪುರುಷಾ ಆತ್ಮಕರ್ಮಣೋರ್ವಿವೇಕಮಕುರ್ವನ್ತೋ ವ್ಯವಹಾರವಿಮೋಹಿತಹೃದಯಾಃ ಪ್ರದ್ಯೋತಮಾನಭಾವವೈಶ್ವರೂಪ್ಯಂ ತಮನುಭವನ್ತಿ; ಭೂತಾರ್ಥದರ್ಶಿನಸ್ತು ಸ್ವಮತಿನಿಪಾತಿತಶುದ್ಧನಯಾನುಬೋಧಮಾತ್ರೋಪಜನಿತಾತ್ಮಕರ್ಮವಿವೇಕತಯಾ ಸ್ವಪುರುಷಕಾರಾ-
ಗಾಥಾರ್ಥ : — [ವ್ಯವಹಾರಃ ] ವ್ಯವಹಾರನಯ [ಅಭೂತಾರ್ಥಃ ] ಅಭೂತಾರ್ಥ ಹೈ [ತು ] ಔರ [ಶುದ್ಧನಯಃ ] ಶುದ್ಧನಯ [ಭೂತಾರ್ಥಃ ] ಭೂತಾರ್ಥ ಹೈ, ಐಸಾ [ದರ್ಶಿತಃ ] ಋಷೀಶ್ವರೋಂನೇ ಬತಾಯಾ ಹೈ; [ಜೀವಃ ] ಜೋ ಜೀವ [ಭೂತಾರ್ಥಂ ] ಭೂತಾರ್ಥಕಾ [ಆಶ್ರಿತಃ ] ಆಶ್ರಯ ಲೇತಾ ಹೈ ವಹ ಜೀವ [ಖಲು ] ನಿಶ್ಚಯಸೇ (ವಾಸ್ತವಮೇಂ) [ಸಮ್ಯಗ್ದೃಷ್ಟಿಃ ] ಸಮ್ಯಗ್ದೃಷ್ಟಿ [ಭವತಿ ] ಹೈ .
ಟೀಕಾ : — ವ್ಯವಹಾರನಯ ಸಬ ಹೀ ಅಭೂತಾರ್ಥ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ವಹ ಅವಿದ್ಯಮಾನ, ಅಸತ್ಯ, ಅಭೂತ ಅರ್ಥಕೋ ಪ್ರಗಟ ಕರತಾ ಹೈ; ಶುದ್ಧನಯ ಏಕ ಹೀ ಭೂತಾರ್ಥ ಹೋನೇಸೇ ವಿದ್ಯಮಾನ, ಸತ್ಯ, ಭೂತ ಅರ್ಥಕೋ ಪ್ರಗಟ ಕರತಾ ಹೈ . ಯಹ ಬಾತ ದೃಷ್ಟಾನ್ತಸೇ ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ : — ಜೈಸೇ ಪ್ರಬಲ ಕೀಚಡಕೇ ಮಿಲನೇಸೇ ಜಿಸಕಾ ಸಹಜ ಏಕ ನಿರ್ಮಲಭಾವ ತಿರೋಭೂತ (ಆಚ್ಛಾದಿತ) ಹೋ ಗಯಾ ಹೈ, ಐಸೇ ಜಲಕಾ ಅನುಭವ ಕರನೇವಾಲೇ ಪುರುಷ — ಜಲ ಔರ ಕೀಚಡಕಾ ವಿವೇಕ ನ ಕರನೇವಾಲೇ (ದೋನೋಂಕೇ ಭೇದಕೋ ನ ಸಮಝನೇವಾಲೇ) — ಬಹುತಸೇ ತೋ ಉಸ ಜಲಕೋ ಮಲಿನ ಹೀ ಅನುಭವತೇ ಹೈಂ, ಕಿನ್ತು ಕಿತನೇ ಹೀ ಅಪನೇ ಹಾಥಸೇ ಡಾಲೇ ಹುವೇ ೧ಕತಕಫಲಕೇ ಪಡನೇ ಮಾತ್ರಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಜಲ-ಕಾದವಕೀ ವಿವೇಕತಾಸೇ, ಅಪನೇ ಪುರುಷಾರ್ಥ ದ್ವಾರಾ ಆವಿರ್ಭೂತ ಕಿಯೇ ಗಯೇ ಸಹಜ ಏಕ ನಿರ್ಮಲಭಾವಪನೇಸೇ, ಉಸ ಜಲಕೋ ನಿರ್ಮಲ ಹೀ ಅನುಭವ ಕರತೇ ಹೈಂ; ಇಸೀಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಬಲ ಕರ್ಮೋಂಕೇ ಮಿಲನೇಸೇ, ಜಿಸಕಾ ಸಹಜ ಏಕ ಜ್ಞಾಯಕಭಾವ ತಿರೋಭೂತ ಹೋ ಗಯಾ ಹೈ, ಐಸೇ ಆತ್ಮಾಕಾ ಅನುಭವ ಕರನೇವಾಲೇ ಪುರುಷ — ಆತ್ಮಾ ಔರ ಕರ್ಮಕಾ ವಿವೇಕ (ಭೇದ) ನ ಕರನೇವಾಲೇ, ವ್ಯವಹಾರಸೇ ವಿಮೋಹಿತ ಹೃದಯವಾಲೇ ತೋ, ಉಸೇ (ಆತ್ಮಾಕೋ) ಜಿಸಮೇಂ ಭಾವೋಂಕೀ ವಿಶ್ವರೂಪತಾ (ಅನೇಕರೂಪತಾ) ಪ್ರಗಟ ಹೈ ಐಸಾ ಅನುಭವ ಕರತೇ ಹೈಂ; ಕಿನ್ತು ಭೂತಾರ್ಥದರ್ಶೀ (ಶುದ್ಧನಯಕೋ ದೇಖನೇವಾಲೇ) ಅಪನೀ ಬುದ್ಧಿಸೇ ಡಾಲೇ ಹುವೇ ಶುದ್ಧನಯಕೇ ಅನುಸಾರ ಬೋಧ ಹೋನೇಮಾತ್ರಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಆತ್ಮ-ಕರ್ಮಕೀ ವಿವೇಕತಾಸೇ, ಅಪನೇ ಪುರುಷಾರ್ಥ ದ್ವಾರಾ ಆವಿರ್ಭೂತ ಕಿಯೇ ಗಯೇ ಸಹಜ ಏಕ
೧. ಕತಕಫಲ=ನಿರ್ಮಲೀ; (ಏಕ ಔಷಧಿ ಜಿಸಸೇ ಕೀಚಡ ನೀಚೇ ಬೈಠ ಜಾತಾ ಹೈ) .