ಸ್ತೇಷ್ವಪ್ಯಯಮೇಕ ಏವ ಭೂತಾರ್ಥಃ . ಪ್ರಮಾಣಂ ತಾವತ್ಪರೋಕ್ಷಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಚ . ತತ್ರೋಪಾತ್ತಾನುಪಾತ್ತಪರದ್ವಾರೇಣ ಪ್ರವರ್ತಮಾನಂ ಪರೋಕ್ಷಂ, ಕೇವಲಾತ್ಮಪ್ರತಿನಿಯತತ್ವೇನ ಪ್ರವರ್ತಮಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಚ . ತದುಭಯಮಪಿ ಪ್ರಮಾತೃಪ್ರಮಾಣಪ್ರಮೇಯಭೇದಸ್ಯಾನುಭೂಯ- ಮಾನತಾಯಾಂ ಭೂತಾರ್ಥಮ್, ಅಥ ಚ ವ್ಯುದಸ್ತಸಮಸ್ತಭೇದೈಕಜೀವಸ್ವಭಾವಸ್ಯಾನುಭೂಯಮಾನತಾಯಾಮಭೂತಾರ್ಥಮ್ . ನಯಸ್ತು ದ್ರವ್ಯಾರ್ಥಿಕಃ ಪರ್ಯಾಯಾರ್ಥಿಕಶ್ಚ . ತತ್ರ ದ್ರವ್ಯಪರ್ಯಾಯಾತ್ಮಕೇ ವಸ್ತುನಿ ದ್ರವ್ಯಂ ಮುಖ್ಯತಯಾನುಭಾವಯತೀತಿ ದ್ರವ್ಯಾರ್ಥಿಕಃ, ಪರ್ಯಾಯಂ ಮುಖ್ಯತಯಾನುಭಾವಯತೀತಿ ಪರ್ಯಾಯಾರ್ಥಿಕಃ . ತದುಭಯಮಪಿ ದ್ರವ್ಯಪರ್ಯಾಯಯೋಃ ಪರ್ಯಾಯೇಣಾನುಭೂಯಮಾನತಾಯಾಂ ಭೂತಾರ್ಥಮ್, ಅಥ ಚ ದ್ರವ್ಯಪರ್ಯಾಯಾನಾಲೀಢಶುದ್ಧವಸ್ತುಮಾತ್ರಜೀವಸ್ವಭಾವಸ್ಯಾನುಭೂಯಮಾನತಾಯಾಮಭೂತಾರ್ಥಮ್ . ನಿಕ್ಷೇಪಸ್ತು ನಾಮ ಸ್ಥಾಪನಾ ದ್ರವ್ಯಂ ಭಾವಶ್ಚ . ತತ್ರಾತದ್ಗುಣೇ ವಸ್ತುನಿ ಸಂಜ್ಞಾಕರಣಂ ನಾಮ . ಸೋಽಯಮಿತ್ಯನ್ಯತ್ರ ಪ್ರತಿನಿಧಿ- ವ್ಯವಸ್ಥಾಪನಂ ಸ್ಥಾಪನಾ . ವರ್ತಮಾನತತ್ಪರ್ಯಾಯಾದನ್ಯದ್ ದ್ರವ್ಯಮ್ . ವರ್ತಮಾನತತ್ಪರ್ಯಾಯೋ ಭಾವಃ . ತಚ್ಚತುಷ್ಟಯಂ ಅಭೂತಾರ್ಥ ಹೈಂ, ಉನಮೇಂ ಭೀ ಆತ್ಮಾ ಏಕ ಹೀ ಭೂತಾರ್ಥ ಹೈ (ಕ್ಯೋಂಕಿ ಜ್ಞೇಯ ಔರ ವಚನಕೇ ಭೇದೋಂಸೇ ಪ್ರಮಾಣಾದಿ ಅನೇಕ ಭೇದರೂಪ ಹೋತೇ ಹೈಂ) . ಉನಮೇಂಸೇ ಪಹಲೇ, ಪ್ರಮಾಣ ದೋಂ ಪ್ರಕಾರಕೇ ಹೈಂ — ಪರೋಕ್ಷ ಔರ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ . ೧ಉಪಾತ್ತ ಔರ ಕರೇ ಸೋ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ ಹೈ . (ಪ್ರಮಾಣ ಜ್ಞಾನ ಹೈ . ವಹ ಪಾಂಚ ಪ್ರಕಾರಕಾ ಹೈ — ಮತಿ, ಶ್ರುತ, ಅವಧಿ, ಮನಃಪರ್ಯಯ ಔರ ಕೇವಲ . ಉನಮೇಂಸೇ ಮತಿ ಔರ ಶ್ರುತಜ್ಞಾನ ಪರೋಕ್ಷ ಹೈಂ, ಅವಧಿ ಔರ ಮನಃಪರ್ಯಯಜ್ಞಾನ ವಿಕಲ-ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ ಹೈಂ ಔರ ಕೇವಲಜ್ಞಾನ ಸಕಲ-ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ ಹೈ . ಇಸಲಿಯೇ ಯಹ ದೋ ಪ್ರಕಾರಕೇ ಪ್ರಮಾಣ ಹೈಂ .) ವೇ ದೋನೋಂ ಪ್ರಮಾತಾ, ಪ್ರಮಾಣ, ಪ್ರಮೇಯಕೇ ಭೇದಕಾ ಅನುಭವ ಕರನೇಪರ ತೋ ಭೂತಾರ್ಥ ಹೈಂ, ಸತ್ಯಾರ್ಥ ಹೈಂ; ಔರ ಜಿಸಮೇಂ ಸರ್ವ ಭೇದ ಗೌಣ ಹೋ ಗಯೇ ಹೈಂ ಐಸೇ ಏಕ ಜೀವಕೇ ಸ್ವಭಾವಕಾ ಅನುಭವ ಕರನೇಪರ ವೇ ಅಭೂತಾರ್ಥ ಹೈಂ, ಅಸತ್ಯಾರ್ಥ ಹೈಂ .
ನಯ ದೋ ಪ್ರಕಾರಕೇ ಹೈಂ — ದ್ರವ್ಯಾರ್ಥಿಕ ಔರ ಪರ್ಯಾಯಾರ್ಥಿಕ . ವಹಾಂ ದ್ರವ್ಯ-ಪರ್ಯಾಯಸ್ವರೂಪ ವಸ್ತುಮೇಂ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಮುಖ್ಯತಾಸೇ ಅನುಭವ ಕರಾಯೇ ಸೋ ದ್ರವ್ಯಾರ್ಥಿಕ ನಯ ಹೈ ಔರ ಪರ್ಯಾಯಕಾ ಮುಖ್ಯತಾಸೇ ಅನುಭವ ಕರಾಯೇ ಸೋ ಪರ್ಯಾಯಾರ್ಥಿಕ ನಯ ಹೈ . ಯಹ ದೋನೋಂ ನಯ ದ್ರವ್ಯ ಔರ ಪರ್ಯಾಯಕಾ ಪರ್ಯಾಯಸೇ (ಭೇದಸೇ, ಕ್ರಮಸೇ) ಅನುಭವ ಕರನೇ ಪರ ತೋ ಭೂತಾರ್ಥ ಹೈಂ, ಸತ್ಯಾರ್ಥ ಹೈಂ; ಔರ ದ್ರವ್ಯ ತಥಾ ಪರ್ಯಾಯ ದೋನೋಂಸೇ ಅನಾಲಿಂಗಿತ (ಆಲಿಂಗನ ನಹೀಂ ಕಿಯಾ ಹುಆ) ಶುದ್ಧವಸ್ತುಮಾತ್ರ ಜೀವಕೇ (ಚೈತನ್ಯಮಾತ್ರ) ಸ್ವಭಾವಕಾ ಅನುಭವ ಕರನೇಪರ ವೇ ಅಭೂತಾರ್ಥ ಹೈಂ, ಅಸತ್ಯಾರ್ಥ ಹೈಂ .
ನಿಕ್ಷೇಪಕೇ ಚಾರ ಭೇದ ಹೈಂ — ನಾಮ, ಸ್ಥಾಪನಾ, ದ್ರವ್ಯ ಔರ ಭಾವ . ವಸ್ತುಮೇಂ ಜೋ ಗುಣ ನ ಹೋ ಉಸ ಗುಣಕೇ ನಾಮಸೇ (ವ್ಯವಹಾರಕೇ ಲಿಏ) ವಸ್ತುಕೀ ಸಂಜ್ಞಾ ಕರನಾ ಸೋ ನಾಮ ನಿಕ್ಷೇಪ ಹೈ . ‘ಯಹ ವಹ ಹೈ’ ಇಸಪ್ರಕಾರ ಅನ್ಯ ವಸ್ತುಮೇಂ ಅನ್ಯ ವಸ್ತುಕಾ ಪ್ರತಿನಿಧಿತ್ವ ಸ್ಥಾಪಿತ ಕರನಾ ( – ಪ್ರತಿಮಾರೂಪ ಸ್ಥಾಪನ ಕರನಾ) ಸೋ ಸ್ಥಾಪನಾ ನಿಕ್ಷೇಪ ಹೈ . ವರ್ತಮಾನಸೇ ಅನ್ಯ ಅರ್ಥಾತ್ ಅತೀತ ಅಥವಾ ಅನಾಗತ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ವಸ್ತುಕೋ ವರ್ತಮಾನಮೇಂ ಕಹನಾ ಸೋ ದ್ರವ್ಯ
೩೪
೨ಅನುಪಾತ್ತ ಪರ (ಪದಾರ್ಥೋಂ) ದ್ವಾರಾ ಪ್ರವರ್ತೇ ವಹ ಪರೋಕ್ಷ ಹೈ ಔರ ಕೇವಲ ಆತ್ಮಾಸೇ ಹೀ ಪ್ರತಿನಿಶ್ಚಿತರೂಪಸೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿ
೧. ಉಪಾತ್ತ=ಪ್ರಾಪ್ತ . (ಇನ್ದ್ರಿಯ, ಮನ ಇತ್ಯಾದಿ ಉಪಾತ್ತ ಪದಾರ್ಥ ಹೈಂ .)
೨. ಅನುಪಾತ್ತ=ಅಪ್ರಾಪ್ತ . (ಪ್ರಕಾಶ, ಉಪದೇಶ ಇತ್ಯಾದಿ ಅನುಪಾತ್ತ ಪರ ಪದಾರ್ಥ ಹೈಂ .)