യോയം നിത്യമേവ പരിണാമാത്മനി സ്വഭാവേവതിഷ്ഠമാനത്വാദുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യൈക്യാനുഭൂതിലക്ഷണയാ സത്തയാനുസ്യൂതശ്ചൈതന്യസ്വരൂപത്വാന്നിത്യോദിതവിശദദൃശിജ്ഞപ്തിജ്യോതിരനംതധര്മാധിരൂഢൈകധര്മിത്വാദുദ്യോതമാനദ്രവ്യത്വഃ ക്രമാക്രമപ്രവൃത്തവിചിത്രഭാവസ്വഭാവത്വാദുത്സംഗിതഗുണപര്യായഃ സ്വപരാകാരാവഭാസനസമര്ഥത്വാദുപാത്തവൈശ്വ- രൂപ്യൈകരൂപഃ പ്രതിവിശിഷ്ടാവഗാഹഗതിസ്ഥിതിവര്തനാനിമിത്തത്വരൂപിത്വാഭാവാദസാധാരണചിദ്രൂപതാസ്വഭാവ-
ഗാഥാര്ഥ : — ഹേ ഭവ്യ ! [ജീവഃ ] ജോ ജീവ [ചരിത്രദര്ശനജ്ഞാനസ്ഥിതഃ ] ദര്ശന, ജ്ഞാന, ചാരിത്രമേം സ്ഥിത ഹോ രഹാ ഹൈ [തം ] ഉസേ [ഹി ] നിശ്ചയസേ (വാസ്തവമേം) [സ്വസമയം ] സ്വസമയ [ജാനീഹി ] ജാനോ [ച ] ഔര ജോ ജീവ [പുദ്ഗലകര്മപ്രദേശസ്ഥിതം ] പുദ്ഗലകര്മകേ പ്രദേശോംമേം സ്ഥിത ഹൈ [തം ] ഉസേ [പരസമയം ] പരസമയ [ജാനീഹി ] ജാനോ .
ടീകാ : — ‘സമയ’ ശബ്ദകാ അര്ഥ ഇസപ്രകാര ഹൈ : — ‘സമ്’ ഉപസര്ഗ ഹൈ, ജിസകാ അര്ഥ ‘ഏകപനാ’ ഹൈ ഔര ‘അയ് ഗതൌ’ ധാതു ഹൈ, ജിസകാ അര്ഥ ഗമന ഭീ ഹൈ ഔര ജ്ഞാന ഭീ ഹൈ ഇസലിഏ ഏക സാഥ ഹീ (യുഗപദ് ) ജാനനാ ഔര പരിണമന കരനാ — യഹ ദോനോം ക്രിയായേം ജോ ഏകത്വപൂര്വക കരേ വഹ സമയ ഹൈ . യഹ ജീവ നാമക പദാര്ഥ ഏകത്വപൂര്വക ഏക ഹീ സമയമേം പരിണമന ഭീ കരതാ ഹൈ ഔര ജാനതാ ഭീ ഹൈ; ഇസലിയേ വഹ സമയ ഹൈ . യഹ ജീവപദാര്ഥ സദാ ഹീ പരിണാമസ്വരൂപ സ്വഭാവമേം രഹതാ ഹുആ ഹോനേസേ, ഉത്പാദ-വ്യയ-ധ്രൌവ്യകീ ഏകതാരൂപ അനുഭൂതി ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ സത്താ സഹിത ഹൈ . (ഇസ വിശേഷണസേ ജീവകീ സത്താകോ ന മാനനേവാലേ നാസ്തികവാദിയോംകാ മത ഖണ്ഡന ഹോ ഗയാ; തഥാ പുരുഷകോ – ജീവകോ അപരിണാമീ മാനനേവാലേ സാംഖ്യവാദിയോംകാ മത പരിണാമസ്വരൂപ കഹനേസേ ഖണ്ഡിത ഹോ ഗയാ . നൈയായിക ഔര വൈശേഷിക സത്താകോ നിത്യ ഹീ മാനതേ ഹൈം, ഔര ബൌദ്ധ ക്ഷണിക ഹീ മാനതേ ഹൈം, ഉനകാ നിരാകരണ, സത്താകോ ഉത്പാദ-വ്യയ-ധ്രൌവ്യരൂപ കഹനേസേ ഹോ ഗയാ .) ഔര ജീവ ചൈതന്യസ്വരൂപതാസേ നിത്യ-ഉദ്യോതരൂപ നിര്മല സ്പഷ്ട ദര്ശനജ്ഞാന-ജ്യോതിസ്വരൂപ ഹൈ (ക്യോംകി ചൈതന്യകാ പരിണമന ദര്ശനജ്ഞാനസ്വരൂപ ഹൈ) . (ഇസ വിശേഷണസേ ചൈതന്യകോ ജ്ഞാനാകാരസ്വരൂപ ന മാനനേവാലേ സാംഖ്യമതവാലോംകാ നിരാകരണ ഹോ ഗയാ .) ഔര വഹ ജീവ, അനന്ത ധര്മോംമേം രഹനേവാലാ ജോ ഏകധര്മീപനാ ഹൈ ഉസകേ കാരണ ജിസേ ദ്രവ്യത്വ പ്രഗട ഹൈ; (ക്യോംകി അനന്ത ധര്മോംകീ ഏകതാ ദ്രവ്യത്വ ഹൈ) . (ഇസ വിശേഷണസേ, വസ്തുകോ ധര്മോംസേ രഹിത മാനനേവാലേ ബൌദ്ധമതിയോംകാ നിഷേധ ഹോ ഗയാ .) ഔര വഹ ക്രമരൂപ ഔര അക്രമരൂപ പ്രവര്തമാന അനേക ഭാവ ജിസകാ സ്വഭാവ ഹോനേസേ ജിസനേ ഗുണപര്യായോംകോ അംഗീകാര കിയാ ഹൈ — ഐസാ ഹൈ . (പര്യായ ക്രമവര്തീ ഹോതീ ഹൈ ഔര ഗുണ സഹവര്തീ ഹോതാ ഹൈ; സഹവര്തീകോ അക്രമവര്തീ ഭീ കഹതേ ഹൈം .) (ഇസ വിശേഷണസേ, പുരുഷകോ നിര്ഗുണ മാനനേവാലേ സാംഖ്യമതവാലോംകാ നിരസന ഹോ ഗയാ .) ഔര വഹ, അപനേ ഔര പരദ്രവ്യോംകേ ആകാരോംകോ പ്രകാശിത കരനേകീ സാമര്ഥ്യ ഹോനേസേ ജിസനേ സമസ്ത രൂപകോ പ്രകാശനേവാലീ
൮