സമയശബ്ദേനാത്ര സാമാന്യേന സര്വ ഏവാര്ഥോഭിധീയതേ, സമയത ഏകീഭാവേന സ്വഗുണപര്യായാന് ഗച്ഛതീതി നിരുക്തേഃ . തതഃ സര്വത്രാപി ധര്മാധര്മാകാശകാലപുദ്ഗലജീവദ്രവ്യാത്മനി ലോകേ യേ യാവന്തഃ കേചനാപ്യര്ഥാസ്തേ സര്വ ഏവ സ്വകീയദ്രവ്യാന്തര്മഗ്നാനന്തസ്വധര്മചക്രചുമ്ബിനോപി പരസ്പരമചുമ്ബന്തോത്യന്ത-
ഭാവാര്ഥ : — ജീവ നാമക വസ്തുകോ പദാര്ഥ കഹാ ഹൈ . ‘ജീവ’ ഇസപ്രകാര അക്ഷരോംകാ സമൂഹ ‘പദ’ ഹൈ ഔര ഉസ പദസേ ജോ ദ്രവ്യപര്യായരൂപ അനേകാന്തസ്വരൂപതാ നിശ്ചിത കീ ജായേ വഹ പദാര്ഥ ഹൈ . യഹ ജീവപദാര്ഥ ഉത്പാദ-വ്യയ-ധ്രൌവ്യമയീ സത്താസ്വരൂപ ഹൈ, ദര്ശനജ്ഞാനമയീ ചേതനാസ്വരൂപ ഹൈ, അനന്തധര്മസ്വരൂപ ദ്രവ്യ ഹൈ, ദ്രവ്യ ഹോനേസേ വസ്തു ഹൈ, ഗുണപര്യായവാന ഹൈ, ഉസകാ സ്വപരപ്രകാശക ജ്ഞാന അനേകാകാരരൂപ ഏക ഹൈ, ഔര വഹ (ജീവപദാര്ഥ) ആകാശാദിസേ ഭിന്ന അസാധാരണ ചൈതന്യഗുണസ്വരൂപ ഹൈ, തഥാ അന്യ ദ്രവ്യോംകേ സാഥ ഏക ക്ഷേത്രമേം രഹനേ പര ഭീ അപനേ സ്വരൂപകോ നഹീം ഛോഡതാ . ഐസാ ജീവ നാമക പദാര്ഥ സമയ ഹൈ . ജബ വഹ അപനേ സ്വഭാവമേം സ്ഥിത ഹോ തബ സ്വസമയ ഹൈ, ഔര പരസ്വഭാവ-രാഗദ്വേഷമോഹരൂപ ഹോകര രഹേ തബ പരസമയ ഹൈ . ഇസപ്രകാര ജീവകേ ദ്വിവിധതാ ആതീ ഹൈ ..൨..
അബ, സമയകീ ദ്വിവിധതാമേം ആചാര്യ ബാധാ ബതലാതേ ഹൈം : —
ഗാഥാര്ഥ : — [ഏകത്വനിശ്ചയഗതഃ ] ഏകത്വനിശ്ചയകോ പ്രാപ്ത ജോ [സമയഃ ] സമയ ഹൈ വഹ [ലോകേ ] ലോകമേം [സര്വത്ര ] സബ ജഗഹ [സുന്ദരഃ ] സുന്ദര ഹൈ [തേന ] ഇസലിയേ [ഏകത്വേ ] ഏകത്വമേം [ബന്ധകഥാ ] ദൂസരേകേ സാഥ ബംധകീ കഥാ [വിസംവാദിനീ ] വിസംവാദ – വിരോധ കരനേവാലീ [ഭവതി ] ഹൈ .
ടീകാ : — യഹാ ‘സമയ’ ശബ്ദസേ സാമാന്യതയാ സഭീ പദാര്ഥ കഹേ ജാതേ ഹൈം, ക്യോംകി വ്യുത്പത്തികേ അനുസാര ‘സമയതേ’ അര്ഥാത് ഏകീഭാവസേ (ഏകത്വപൂര്വക) അപനേ ഗുണ-പര്യായോംകോ പ്രാപ്ത ഹോകര ജോ പരിണമന കരതാ ഹൈ സോ സമയ ഹൈ . ഇസലിയേ ധര്മ-അധര്മ-ആകാശ-കാല-പുദ്ഗല-ജീവദ്രവ്യസ്വരൂപ ലോകമേം സര്വത്ര ജോ കുഛ ജിതനേ ജിതനേ പദാര്ഥ ഹൈം വേ സഭീ നിശ്ചയസേ (വാസ്തവമേം) ഏകത്വനിശ്ചയകോ പ്രാപ്ത
൧൦