ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାନଜ୍ଯୋତିର୍ନେତ୍ରଵିକାରୀଵ ପ୍ରକଟୋଦ୍ଘାଟିତପଟଲଷ୍ଟସିତିପ୍ରତିବୁଦ୍ଧଃ (?) ସାକ୍ଷାତ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟାରଂ ସ୍ଵଂ ସ୍ଵଯମେଵ ହି ଵିଜ୍ଞାଯ ଶ୍ରଦ୍ଧାଯ ଚ ତଂ ଚୈଵାନୁଚରିତୁକାମଃ ସ୍ଵାତ୍ମାରାମସ୍ଯାସ୍ଯାନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କିଂ ସ୍ଯାଦିତି ପୃଚ୍ଛନ୍ନିତ୍ଥଂ ଵାଚ୍ଯଃ —
ଯତୋ ହି ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରସ୍ଵଭାଵଭାଵିନୋଽନ୍ଯାନଖିଲାନପି ଭାଵାନ୍ ଭଗଵଜ୍ଜ୍ଞାତୃଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵସ୍ଵଭାଵ- ଭାଵାଵ୍ଯାପ୍ଯତଯା ପରତ୍ଵେନ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ପ୍ରତ୍ଯାଚଷ୍ଟେ, ତତୋ ଯ ଏଵ ପୂର୍ଵଂ ଜାନାତି ସ ଏଵ ପଶ୍ଚାତ୍ପ୍ରତ୍ଯାଚଷ୍ଟେ, ସାକ୍ଷାତ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟା ଆପକୋ ଅପନେସେ ହୀ ଜାନକର ତଥା ଶ୍ରଦ୍ଧାନ କରକେ, ଉସୀକା ଆଚରଣ କରନେକା ଇଚ୍ଛୁକ ହୋତା ହୁଆ ପୂଛତା ହୈ କି ‘ଇସ ସ୍ଵାତ୍ମାରାମକୋ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ (ତ୍ଯାଗନା) କ୍ଯା ହୈ ?’ ଉସକୋ ଆଚାର୍ଯ ଇସପ୍ରକାର କହତେ ହୈଂ କି : —
ଇସସେ ନିଯମସେ ଜାନନା କି ଜ୍ଞାନ ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ହୈ ..୩୪..
ଗାଥାର୍ଥ : — [ଯସ୍ମାତ୍ ] ଜିସସେ [ସର୍ଵାନ୍ ଭାଵାନ୍ ] ‘ଅପନେସେ ଅତିରିକ୍ତ ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥ [ପରାନ୍ ] ପର ହୈଂ ’ [ଇତି ଜ୍ଞାତ୍ଵା ] ଐସା ଜାନକର [ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାତି ] ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରତା ହୈ — ତ୍ଯାଗ କରତା ହୈ, [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ, [ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ ] ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ [ଜ୍ଞାନଂ ] ଜ୍ଞାନ ହୀ ହୈ [ନିଯମାତ୍ ] ଐସା ନିଯମସେ [ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମ୍ ] ଜାନନା . ଅପନେ ଜ୍ଞାନମେଂ ତ୍ଯାଗରୂପ ଅଵସ୍ଥା ହୀ ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ହୈ, ଦୂସରା କୁଛ ନହୀଂ .
ଟୀକା : — ଯହ ଭଗଵାନ ଜ୍ଞାତା-ଦ୍ରଵ୍ଯ (ଆତ୍ମା) ହୈ ଵହ ଅନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୋନେଵାଲେ ଅନ୍ଯ ସମସ୍ତ ପରଭାଵୋଂକୋ, ଵେ ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵଭାଵସେ ଵ୍ଯାପ୍ତ ନ ହୋନେସେ ପରରୂପ ଜାନକର, ତ୍ଯାଗ ଦେତା ହୈ; ଇସଲିଏ ଜୋ ପହଲେ ଜାନତା ହୈ ଵହୀ ବାଦମେଂ ତ୍ଯାଗ କରତା ହୈ, ଅନ୍ଯ ତୋ କୋଈ ତ୍ଯାଗ କରନେଵାଲା ନହୀଂ ହୈ — ଇସପ୍ରକାର ଆତ୍ମାମେଂ ନିଶ୍ଚଯ କରକେ, ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନକେ (ତ୍ଯାଗକେ) ସମଯ ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ପରଭାଵକୀ ଉପାଧିମାତ୍ରସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ତ୍ଯାଗକେ କର୍ତୃତ୍ଵକା ନାମ (ଆତ୍ମାକୋ) ହୋନେ ପର ଭୀ, ପରମାର୍ଥସେ ଦେଖା ଜାଯେ ତୋ ପରଭାଵକେ ତ୍ଯାଗକର୍ତୃତ୍ଵକା ନାମ ଅପନେକୋ ନହୀଂ ହୈ, ସ୍ଵଯଂ ତୋ ଇସ ନାମସେ
୭୪