ଯୋଽଯଂ ନିତ୍ଯମେଵ ପରିଣାମାତ୍ମନି ସ୍ଵଭାଵେଽଵତିଷ୍ଠମାନତ୍ଵାଦୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈକ୍ଯାନୁଭୂତିଲକ୍ଷଣଯା ସତ୍ତଯାନୁସ୍ଯୂତଶ୍ଚୈତନ୍ଯସ୍ଵରୂପତ୍ଵାନ୍ନିତ୍ଯୋଦିତଵିଶଦଦୃଶିଜ୍ଞପ୍ତିଜ୍ଯୋତିରନଂତଧର୍ମାଧିରୂଢୈକଧର୍ମିତ୍ଵାଦୁଦ୍ଯୋତମାନଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଃ କ୍ରମାକ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତଵିଚିତ୍ରଭାଵସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାଦୁତ୍ସଂଗିତଗୁଣପର୍ଯାଯଃ ସ୍ଵପରାକାରାଵଭାସନସମର୍ଥତ୍ଵାଦୁପାତ୍ତଵୈଶ୍ଵ- ରୂପ୍ଯୈକରୂପଃ ପ୍ରତିଵିଶିଷ୍ଟାଵଗାହଗତିସ୍ଥିତିଵର୍ତନାନିମିତ୍ତତ୍ଵରୂପିତ୍ଵାଭାଵାଦସାଧାରଣଚିଦ୍ରୂପତାସ୍ଵଭାଵ-
ଗାଥାର୍ଥ : — ହେ ଭଵ୍ଯ ! [ଜୀଵଃ ] ଜୋ ଜୀଵ [ଚରିତ୍ରଦର୍ଶନଜ୍ଞାନସ୍ଥିତଃ ] ଦର୍ଶନ, ଜ୍ଞାନ, ଚାରିତ୍ରମେଂ ସ୍ଥିତ ହୋ ରହା ହୈ [ତଂ ] ଉସେ [ହି ] ନିଶ୍ଚଯସେ (ଵାସ୍ତଵମେଂ) [ସ୍ଵସମଯଂ ] ସ୍ଵସମଯ [ଜାନୀହି ] ଜାନୋ [ଚ ] ଔର ଜୋ ଜୀଵ [ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମପ୍ରଦେଶସ୍ଥିତଂ ] ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମକେ ପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ ସ୍ଥିତ ହୈ [ତଂ ] ଉସେ [ପରସମଯଂ ] ପରସମଯ [ଜାନୀହି ] ଜାନୋ .
ଟୀକା : — ‘ସମଯ’ ଶବ୍ଦକା ଅର୍ଥ ଇସପ୍ରକାର ହୈ : — ‘ସମ୍’ ଉପସର୍ଗ ହୈ, ଜିସକା ଅର୍ଥ ‘ଏକପନା’ ହୈ ଔର ‘ଅଯ୍ ଗତୌ’ ଧାତୁ ହୈ, ଜିସକା ଅର୍ଥ ଗମନ ଭୀ ହୈ ଔର ଜ୍ଞାନ ଭୀ ହୈ ଇସଲିଏ ଏକ ସାଥ ହୀ (ଯୁଗପଦ୍ ) ଜାନନା ଔର ପରିଣମନ କରନା — ଯହ ଦୋନୋଂ କ୍ରିଯାଯେଂ ଜୋ ଏକତ୍ଵପୂର୍ଵକ କରେ ଵହ ସମଯ ହୈ . ଯହ ଜୀଵ ନାମକ ପଦାର୍ଥ ଏକତ୍ଵପୂର୍ଵକ ଏକ ହୀ ସମଯମେଂ ପରିଣମନ ଭୀ କରତା ହୈ ଔର ଜାନତା ଭୀ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଵହ ସମଯ ହୈ . ଯହ ଜୀଵପଦାର୍ଥ ସଦା ହୀ ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵମେଂ ରହତା ହୁଆ ହୋନେସେ, ଉତ୍ପାଦ-ଵ୍ଯଯ-ଧ୍ରୌଵ୍ଯକୀ ଏକତାରୂପ ଅନୁଭୂତି ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ ସତ୍ତା ସହିତ ହୈ . (ଇସ ଵିଶେଷଣସେ ଜୀଵକୀ ସତ୍ତାକୋ ନ ମାନନେଵାଲେ ନାସ୍ତିକଵାଦିଯୋଂକା ମତ ଖଣ୍ଡନ ହୋ ଗଯା; ତଥା ପୁରୁଷକୋ – ଜୀଵକୋ ଅପରିଣାମୀ ମାନନେଵାଲେ ସାଂଖ୍ଯଵାଦିଯୋଂକା ମତ ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ କହନେସେ ଖଣ୍ଡିତ ହୋ ଗଯା . ନୈଯାଯିକ ଔର ଵୈଶେଷିକ ସତ୍ତାକୋ ନିତ୍ଯ ହୀ ମାନତେ ହୈଂ, ଔର ବୌଦ୍ଧ କ୍ଷଣିକ ହୀ ମାନତେ ହୈଂ, ଉନକା ନିରାକରଣ, ସତ୍ତାକୋ ଉତ୍ପାଦ-ଵ୍ଯଯ-ଧ୍ରୌଵ୍ଯରୂପ କହନେସେ ହୋ ଗଯା .) ଔର ଜୀଵ ଚୈତନ୍ଯସ୍ଵରୂପତାସେ ନିତ୍ଯ-ଉଦ୍ଯୋତରୂପ ନିର୍ମଲ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନ-ଜ୍ଯୋତିସ୍ଵରୂପ ହୈ (କ୍ଯୋଂକି ଚୈତନ୍ଯକା ପରିଣମନ ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପ ହୈ) . (ଇସ ଵିଶେଷଣସେ ଚୈତନ୍ଯକୋ ଜ୍ଞାନାକାରସ୍ଵରୂପ ନ ମାନନେଵାଲେ ସାଂଖ୍ଯମତଵାଲୋଂକା ନିରାକରଣ ହୋ ଗଯା .) ଔର ଵହ ଜୀଵ, ଅନନ୍ତ ଧର୍ମୋଂମେଂ ରହନେଵାଲା ଜୋ ଏକଧର୍ମୀପନା ହୈ ଉସକେ କାରଣ ଜିସେ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵ ପ୍ରଗଟ ହୈ; (କ୍ଯୋଂକି ଅନନ୍ତ ଧର୍ମୋଂକୀ ଏକତା ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵ ହୈ) . (ଇସ ଵିଶେଷଣସେ, ଵସ୍ତୁକୋ ଧର୍ମୋଂସେ ରହିତ ମାନନେଵାଲେ ବୌଦ୍ଧମତିଯୋଂକା ନିଷେଧ ହୋ ଗଯା .) ଔର ଵହ କ୍ରମରୂପ ଔର ଅକ୍ରମରୂପ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଅନେକ ଭାଵ ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୋନେସେ ଜିସନେ ଗୁଣପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଅଂଗୀକାର କିଯା ହୈ — ଐସା ହୈ . (ପର୍ଯାଯ କ୍ରମଵର୍ତୀ ହୋତୀ ହୈ ଔର ଗୁଣ ସହଵର୍ତୀ ହୋତା ହୈ; ସହଵର୍ତୀକୋ ଅକ୍ରମଵର୍ତୀ ଭୀ କହତେ ହୈଂ .) (ଇସ ଵିଶେଷଣସେ, ପୁରୁଷକୋ ନିର୍ଗୁଣ ମାନନେଵାଲେ ସାଂଖ୍ଯମତଵାଲୋଂକା ନିରସନ ହୋ ଗଯା .) ଔର ଵହ, ଅପନେ ଔର ପରଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ଆକାରୋଂକୋ ପ୍ରକାଶିତ କରନେକୀ ସାମର୍ଥ୍ଯ ହୋନେସେ ଜିସନେ ସମସ୍ତ ରୂପକୋ ପ୍ରକାଶନେଵାଲୀ
୮