ସମଯଶବ୍ଦେନାତ୍ର ସାମାନ୍ଯେନ ସର୍ଵ ଏଵାର୍ଥୋଽଭିଧୀଯତେ, ସମଯତ ଏକୀଭାଵେନ ସ୍ଵଗୁଣପର୍ଯାଯାନ୍ ଗଚ୍ଛତୀତି ନିରୁକ୍ତେଃ . ତତଃ ସର୍ଵତ୍ରାପି ଧର୍ମାଧର୍ମାକାଶକାଲପୁଦ୍ଗଲଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମନି ଲୋକେ ଯେ ଯାଵନ୍ତଃ କେଚନାପ୍ଯର୍ଥାସ୍ତେ ସର୍ଵ ଏଵ ସ୍ଵକୀଯଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତର୍ମଗ୍ନାନନ୍ତସ୍ଵଧର୍ମଚକ୍ରଚୁମ୍ବିନୋଽପି ପରସ୍ପରମଚୁମ୍ବନ୍ତୋଽତ୍ଯନ୍ତ-
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୀଵ ନାମକ ଵସ୍ତୁକୋ ପଦାର୍ଥ କହା ହୈ . ‘ଜୀଵ’ ଇସପ୍ରକାର ଅକ୍ଷରୋଂକା ସମୂହ ‘ପଦ’ ହୈ ଔର ଉସ ପଦସେ ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯରୂପ ଅନେକାନ୍ତସ୍ଵରୂପତା ନିଶ୍ଚିତ କୀ ଜାଯେ ଵହ ପଦାର୍ଥ ହୈ . ଯହ ଜୀଵପଦାର୍ଥ ଉତ୍ପାଦ-ଵ୍ଯଯ-ଧ୍ରୌଵ୍ଯମଯୀ ସତ୍ତାସ୍ଵରୂପ ହୈ, ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନମଯୀ ଚେତନାସ୍ଵରୂପ ହୈ, ଅନନ୍ତଧର୍ମସ୍ଵରୂପ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋନେସେ ଵସ୍ତୁ ହୈ, ଗୁଣପର୍ଯାଯଵାନ ହୈ, ଉସକା ସ୍ଵପରପ୍ରକାଶକ ଜ୍ଞାନ ଅନେକାକାରରୂପ ଏକ ହୈ, ଔର ଵହ (ଜୀଵପଦାର୍ଥ) ଆକାଶାଦିସେ ଭିନ୍ନ ଅସାଧାରଣ ଚୈତନ୍ଯଗୁଣସ୍ଵରୂପ ହୈ, ତଥା ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସାଥ ଏକ କ୍ଷେତ୍ରମେଂ ରହନେ ପର ଭୀ ଅପନେ ସ୍ଵରୂପକୋ ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା . ଐସା ଜୀଵ ନାମକ ପଦାର୍ଥ ସମଯ ହୈ . ଜବ ଵହ ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵମେଂ ସ୍ଥିତ ହୋ ତବ ସ୍ଵସମଯ ହୈ, ଔର ପରସ୍ଵଭାଵ-ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହରୂପ ହୋକର ରହେ ତବ ପରସମଯ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଜୀଵକେ ଦ୍ଵିଵିଧତା ଆତୀ ହୈ ..୨..
ଅବ, ସମଯକୀ ଦ୍ଵିଵିଧତାମେଂ ଆଚାର୍ଯ ବାଧା ବତଲାତେ ହୈଂ : —
ଗାଥାର୍ଥ : — [ଏକତ୍ଵନିଶ୍ଚଯଗତଃ ] ଏକତ୍ଵନିଶ୍ଚଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଜୋ [ସମଯଃ ] ସମଯ ହୈ ଵହ [ଲୋକେ ] ଲୋକମେଂ [ସର୍ଵତ୍ର ] ସବ ଜଗହ [ସୁନ୍ଦରଃ ] ସୁନ୍ଦର ହୈ [ତେନ ] ଇସଲିଯେ [ଏକତ୍ଵେ ] ଏକତ୍ଵମେଂ [ବନ୍ଧକଥା ] ଦୂସରେକେ ସାଥ ବଂଧକୀ କଥା [ଵିସଂଵାଦିନୀ ] ଵିସଂଵାଦ – ଵିରୋଧ କରନେଵାଲୀ [ଭଵତି ] ହୈ .
ଟୀକା : — ଯହାଁ ‘ସମଯ’ ଶବ୍ଦସେ ସାମାନ୍ଯତଯା ସଭୀ ପଦାର୍ଥ କହେ ଜାତେ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଵ୍ଯୁତ୍ପତ୍ତିକେ ଅନୁସାର ‘ସମଯତେ’ ଅର୍ଥାତ୍ ଏକୀଭାଵସେ (ଏକତ୍ଵପୂର୍ଵକ) ଅପନେ ଗୁଣ-ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋକର ଜୋ ପରିଣମନ କରତା ହୈ ସୋ ସମଯ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଧର୍ମ-ଅଧର୍ମ-ଆକାଶ-କାଲ-ପୁଦ୍ଗଲ-ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ ଲୋକମେଂ ସର୍ଵତ୍ର ଜୋ କୁଛ ଜିତନେ ଜିତନେ ପଦାର୍ଥ ହୈଂ ଵେ ସଭୀ ନିଶ୍ଚଯସେ (ଵାସ୍ତଵମେଂ) ଏକତ୍ଵନିଶ୍ଚଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ
୧୦