ମୋଚ୍ଯମୋଚକୋଭଯଂ ମୋକ୍ଷଃ, ସ୍ଵଯମେକସ୍ଯ ପୁଣ୍ଯପାପାସ୍ରଵସଂଵରନିର୍ଜରାବନ୍ଧମୋକ୍ଷାନୁପପତ୍ତେଃ . ତଦୁଭଯଂ ଚ ଜୀଵାଜୀଵାଵିତି . ବହିର୍ଦୃଷ୍ଟଯା ନଵତତ୍ତ୍ଵାନ୍ଯମୂନି ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲଯୋରନାଦିବନ୍ଧପର୍ଯାଯମୁପେତ୍ଯୈକତ୍ଵେନାନୁଭୂଯ- ମାନତାଯାଂ ଭୂତାର୍ଥାନି, ଅଥ ଚୈକଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵମୁପେତ୍ଯାନୁଭୂଯମାନତାଯାମଭୂତାର୍ଥାନି . ତତୋଽମୀଷୁ ନଵତତ୍ତ୍ଵେଷୁ ଭୂତାର୍ଥନଯେନୈକୋ ଜୀଵ ଏଵ ପ୍ରଦ୍ଯୋତତେ . ତଥାନ୍ତର୍ଦୃଷ୍ଟଯା ଜ୍ଞାଯକୋ ଭାଵୋ ଜୀଵଃ, ଜୀଵସ୍ଯ ଵିକାରହେତୁରଜୀଵଃ . କେଵଲଜୀଵଵିକାରାଶ୍ଚ ପୁଣ୍ଯପାପାସ୍ରଵସଂଵରନିର୍ଜରାବନ୍ଧମୋକ୍ଷଲକ୍ଷଣାଃ, କେଵଲାଜୀଵଵିକାର- ହେତଵଃ ପୁଣ୍ଯପାପାସ୍ରଵସଂଵରନିର୍ଜରାବନ୍ଧମୋକ୍ଷା ଇତି . ନଵତତ୍ତ୍ଵାନ୍ଯମୂନ୍ଯପି ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵମପୋହ୍ଯ ସ୍ଵପରପ୍ରତ୍ଯଯୈକଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯତ୍ଵେନାନୁଭୂଯମାନତାଯାଂ ଭୂତାର୍ଥାନି, ଅଥ ଚ ସକଲକାଲମେଵାସ୍ଖଲନ୍ତମେକଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵମୁପେତ୍ଯାନୁଭୂଯମାନତାଯାମଭୂତାର୍ଥାନି . ତତୋଽମୀଷ୍ଵପି ନଵତତ୍ତ୍ଵେଷୁ ଭୂତାର୍ଥନଯେନୈକୋ ଜୀଵ ଏଵ ପ୍ରଦ୍ଯୋତତେ . ଏଵମସାଵେକତ୍ଵେନ ଦ୍ଯୋତମାନଃ ଶୁଦ୍ଧନଯତ୍ଵେନାନୁଭୂଯତ ଏଵ . ଯା ତ୍ଵନୁଭୂତିଃ ସାତ୍ମଖ୍ଯାତି- ରେଵାତ୍ମଖ୍ଯାତିସ୍ତୁ ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନମେଵ . ଇତି ସମସ୍ତମେଵ ନିରଵଦ୍ଯମ୍ . ଆସ୍ରଵ, ସଂଵର, ନିର୍ଜରା, ବନ୍ଧ, ମୋକ୍ଷକୀ ଉପପତ୍ତି (ସିଦ୍ଧି) ନହୀଂ ବନତୀ . ଵେ ଦୋନୋଂ ଜୀଵ ଔର ଅଜୀଵ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଉନ ଦୋମେଂସେ ଏକ ଜୀଵ ହୈ ଔର ଦୂସରା ଅଜୀଵ) .
ବାହ୍ଯ (ସ୍ଥୂଲ) ଦୃଷ୍ଟିସେ ଦେଖା ଜାଯେ ତୋ : — ଜୀଵ-ପୁଦ୍ଗଲକୀ ଅନାଦି ବନ୍ଧପର୍ଯାଯକେ ସମୀପ ଜାକର ଏକରୂପସେ ଅନୁଭଵ କରନେପର ଯହ ନଵତତ୍ତ୍ଵ ଭୂତାର୍ଥ ହୈଂ, ସତ୍ଯାର୍ଥ ହୈଂ ଔର ଏକ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵଭାଵକେ ସମୀପ ଜାକର ଅନୁଭଵ କରନେପର ଵେ ଅଭୂତାର୍ଥ ହୈଂ, ଅସତ୍ଯାର୍ଥ ହୈଂ; (ଵେ ଜୀଵକେ ଏକାକାର ସ୍ଵରୂପମେଂ ନହୀଂ ହୈଂ;) ଇସଲିଯେ ଇନ ନଵ ତତ୍ତ୍ଵୋଂମେଂ ଭୂତାର୍ଥ ନଯସେ ଏକ ଜୀଵ ହୀ ପ୍ରକାଶମାନ ହୈ . ଇସୀପ୍ରକାର ଅନ୍ତର୍ଦୃଷ୍ଟିସେ ଦେଖା ଜାଯେ ତୋ : — ଜ୍ଞାଯକ ଭାଵ ଜୀଵ ହୈ ଔର ଜୀଵକେ ଵିକାରକା ହେତୁ ଅଜୀଵ ହୈ; ଔର ପୁଣ୍ଯ, ପାପ, ଆସ୍ରଵ, ସଂଵର, ନିର୍ଜରା, ବନ୍ଧ ତଥା ମୋକ୍ଷ — ଯେ ଜିନକେ ଲକ୍ଷଣ ହୈଂ ଐସେ କେଵଲ ଜୀଵକେ ଵିକାର ହୈଂ ଔର ପୁଣ୍ଯ, ପାପ, ଆସ୍ରଵ, ସଂଵର, ନିର୍ଜରା, ବନ୍ଧ ତଥା ମୋକ୍ଷ — ଯେ ଵିକାରହେତୁ କେଵଲ ଅଜୀଵ ହୈଂ . ଐସେ ଯହ ନଵତତ୍ତ୍ଵ, ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵଭାଵକୋ ଛୋଡ଼କର, ସ୍ଵଯଂ ଔର ପର ଜିନକେ କାରଣ ହୈଂ ଐସୀ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ରୂପମେଂ ଅନୁଭଵ କରନେ ପର ଭୂତାର୍ଥ ହୈଂ ଔର ସର୍ଵ କାଲମେଂ ଅସ୍ଖଲିତ ଏକ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵଭାଵକେ ସମୀପ ଜାକର ଅନୁଭଵ କରନେ ପର ଵେ ଅଭୂତାର୍ଥ ହୈଂ, ଅସତ୍ଯାର୍ଥ ହୈଂ . ଇସଲିଯେ ଇନ ନଵୋଂ ତତ୍ତ୍ଵୋଂମେଂ ଭୂତାର୍ଥ ନଯସେ ଏକ ଜୀଵ ହୀ ପ୍ରକାଶମାନ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଯହ, ଏକତ୍ଵରୂପସେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋତା ହୁଆ, ଶୁଦ୍ଧନଯରୂପସେ ଅନୁଭଵ କିଯା ଜାତା ହୈ . ଔର ଜୋ ଯହ ଅନୁଭୂତି ହୈ ସୋ ଆତ୍ମଖ୍ଯାତି (ଆତ୍ମାକୀ ପହିଚାନ) ହୀ ହୈ, ଔର ଜୋ ଆତ୍ମଖ୍ଯାତି ହୈ ସୋ ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନ ହୀ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଯହ ସର୍ଵ କଥନ ନିର୍ଦୋଷ ହୈ — ବାଧା ରହିତ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଇନ ନଵ ତତ୍ତ୍ଵୋଂମେଂ, ଶୁଦ୍ଧନଯସେ ଦେଖା ଜାଯ ତୋ, ଜୀଵ ହୀ ଏକ ଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରମାତ୍ର ପ୍ରକାଶରୂପ ପ୍ରଗଟ ହୋ ରହା ହୈ, ଇସକେ ଅତିରିକ୍ତ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ନଵ ତତ୍ତ୍ଵ କୁଛ ଭୀ ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତେ . ଜବ
୩୨