ଵିଶ୍ଵୈକଜ୍ଯୋତିଷା ସର୍ଵଜ୍ଞଜ୍ଞାନେନ ସ୍ଫୁ ଟୀକୃତଂ କିଲ ନିତ୍ଯୋପଯୋଗଲକ୍ଷଣଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତତ୍କଥଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯୀଭୂତଂ ଯେନ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ମମେଦମିତ୍ଯନୁଭଵସି, ଯତୋ ଯଦି କଥଂଚନାପି ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯୀଭୂତଂ ସ୍ଯାତ୍ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଚ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯୀଭୂତଂ ସ୍ଯାତ୍ ତଦୈଵ ଲଵଣସ୍ଯୋଦକମିଵ ମମେଦଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯମିତ୍ଯନୁଭୂତିଃ କିଲ ଘଟେତ, ତତ୍ତୁ ନ କଥଂଚନାପି ସ୍ଯାତ୍ . ତଥା ହି — ଯଥା କ୍ଷାରତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ଲଵଣମୁଦକୀଭଵତ୍ ଦ୍ରଵତ୍ଵଲକ୍ଷଣମୁଦକଂ ଚ ଲଵଣୀଭଵତ୍ କ୍ଷାରତ୍ଵଦ୍ରଵତ୍ଵସହଵୃତ୍ତ୍ଯଵିରୋଧାଦନୁଭୂଯତେ, ନ ତଥା ନିତ୍ଯୋପଯୋଗଲକ୍ଷଣଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯୀଭଵତ୍ ନିତ୍ଯାନୁପଯୋଗଲକ୍ଷଣଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଚ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯୀଭଵତ୍ ଉପଯୋଗାନୁପଯୋଗଯୋଃ ପ୍ରକାଶତମସୋରିଵ ସହଵୃତ୍ତିଵିରୋଧାଦନୁଭୂଯତେ . ତତ୍ସର୍ଵଥା ପ୍ରସୀଦ, ଵିବୁଧ୍ଯସ୍ଵ, ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ମମେଦମିତ୍ଯନୁଭଵ . ହାଥୀ ଆଦି ପଶୁ ସୁନ୍ଦର ଆହାରକୋ ତୃଣ ସହିତ ଖା ଜାତେ ହୈଂ ଉସୀପ୍ରକାର ଖାନେକେ ସ୍ଵଭାଵକୋ ତୂ ଛୋଡ଼, ଛୋଡ଼ . ଜିସନେ ସମସ୍ତ ସଂଦେହ, ଵିପର୍ଯଯ, ଅନଧ୍ଯଵସାଯ ଦୂର କର ଦିଯେ ହୈଂ ଔର ଜୋ ଵିଶ୍ଵକୋ (ସମସ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂକୋ) ପ୍ରକାଶିତ କରନେକେ ଲିଏ ଏକ ଅଦ୍ଵିତୀଯ ଜ୍ଯୋତି ହୈ ଐସେ ସର୍ଵଜ୍ଞଜ୍ଞାନସେ ସ୍ଫୁ ଟ (ପ୍ରଗଟ) କିଯା ଗଯା ଜୋ ନିତ୍ଯ ଉପଯୋଗସ୍ଵଭାଵରୂପ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ଵହ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ କୈସେ ହୋ ଗଯା କି ଜିସସେ ତୂ ଯହ ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ କି ‘ଯହ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ ମେରା ହୈ’ ? କ୍ଯୋଂକି ଯଦି କିସୀ ଭୀ ପ୍ରକାରସେ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ହୋ ଔର ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ହୋ ତଭୀ ‘ନମକକା ପାନୀ’ ଇସପ୍ରକାରକେ ଅନୁଭଵକୀ ଭାଂତି ଐସୀ ଅନୁଭୂତି ଵାସ୍ତଵମେଂ ଠୀକ ହୋ ସକତୀ ହୈ କି ‘ଯହ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ ମେରା ହୈ’; କିନ୍ତୁ ଐସା ତୋ କିସୀ ଭୀ ପ୍ରକାରସେ ନହୀଂ ବନତା
ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦେକର ଇସୀ ବାତକୋ ସ୍ପଷ୍ଟ କରତେ ହୈଂ : — ଜୈସେ ଖାରାପନ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସା ନମକ ପାନୀରୂପ ହୋତା ହୁଆ ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ ଔର ଦ୍ରଵତ୍ଵ (ପ୍ରଵାହୀପନ) ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସା ପାନୀ ନମକରୂପ ହୋତା ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଖାରେପନ ଔର ଦ୍ରଵତ୍ଵକା ଏକ ସାଥ ରହନେମେଂ ଅଵିରୋଧ ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍ ଉସମେଂ କୋଈ ବାଧା ନହୀଂ ଆତୀ, ଇସପ୍ରକାର ନିତ୍ଯ ଉପଯୋଗଲକ୍ଷଣଵାଲା ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋତା ହୁଆ ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତା ଔର ନିତ୍ଯ ଅନୁପଯୋଗ (ଜଡ଼) ଲକ୍ଷଣଵାଲା ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋତା ହୁଆ ଦେଖନେମେଂ ନହୀଂ ଆତା, କ୍ଯୋଂକି ପ୍ରକାଶ ଔର ଅନ୍ଧକାରକୀ ଭାଁତି ଉପଯୋଗ ଔର ଅନୁପଯୋଗକା ଏକ ହୀ ସାଥ ରହନେମେଂ ଵିରୋଧ ହୈ; ଜଡ଼ ଔର ଚେତନ କଭୀ ଭୀ ଏକ ନହୀଂ ହୋ ସକତେ . ଇସଲିଯେ ତୂ ସର୍ଵ ପ୍ରକାରସେ ପ୍ରସନ୍ନ ହୋ, (ଅପନେ ଚିତ୍ତକୋ ଉଜ୍ଜଵଲ କରକେ) ସାଵଧାନ ହୋ ଔର ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ହୀ ‘ଯହ ମେରା ହୈ’ ଇସପ୍ରକାର ଅନୁଭଵ କର . (ଇସପ୍ରକାର ଶ୍ରୀ ଗୁରୁଓଂକା ଉପଦେଶ ହୈ .)
ଭାଵାର୍ଥ : — ଯହ ଅଜ୍ଞାନୀ ଜୀଵ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଅପନା ମାନତା ହୈ; ଉସେ ଉପଦେଶ ଦେକର ସାଵଧାନ କିଯା ହୈ କି ଜଡ଼ ଔର ଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯ — ଦୋନୋଂ ସର୍ଵଥା ଭିନ୍ନ-ଭିନ୍ନ ହୈଂ, କଭୀ ଭୀ କିସୀ ଭୀ ପ୍ରକାରସେ ଏକରୂପ ନହୀଂ ହୋତେ ଐସା ସର୍ଵଜ୍ଞ ଭଗଵାନନେ ଦେଖା ହୈ; ଇସଲିଯେ ହେ ଅଜ୍ଞାନୀ ! ତୂ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଏକରୂପ ମାନନା ଛୋଡ଼ ଦେ; ଵ୍ଯର୍ଥକୀ ମାନ୍ଯତାସେ ବସ କର ..୨୩-୨୪-୨୫..
୬୦