ਮਾਨਸ਼੍ਟਂਕੋਤ੍ਕੀਰ੍ਣੈਕਜ੍ਞਾਯਕਸ੍ਵਭਾਵਭਾਵਸ੍ਯ ਪਰਮਾਰ੍ਥਤਃ ਪਰਭਾਵੇਨ ਭਾਵਯਿਤੁਮਸ਼ਕ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ਕਤਮੋਪਿ ਨ ਨਾਮ ਮਮ ਮੋਹੋਸ੍ਤਿ . ਕਿਂਚੈਤਤ੍ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਚ ਵਿਸ਼੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਚਂਚੁਰਵਿਕਸ੍ਵਰਾਨਵਰਤਪ੍ਰਤਾਪਸਂਪਦਾ ਚਿਚ੍ਛਕ੍ਤਿਮਾਤ੍ਰੇਣ ਸ੍ਵਭਾਵਭਾਵੇਨ ਭਗਵਾਨਾਤ੍ਮੈਵਾਵਬੁਧ੍ਯਤੇ ਯਤ੍ਕਿਲਾਹਂ ਖਲ੍ਵੇਕਃ ਤਤਃ ਸਮਸ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਪਰਸ੍ਪਰ- ਸਾਧਾਰਣਾਵਗਾਹਸ੍ਯ ਨਿਵਾਰਯਿਤੁਮਸ਼ਕ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ ਮਜ੍ਜਿਤਾਵਸ੍ਥਾਯਾਮਪਿ ਦਧਿਖਣ੍ਡਾਵਸ੍ਥਾਯਾਮਿਵ ਪਰਿਸ੍ਫੁ ਟਸ੍ਵਦ- ਮਾਨਸ੍ਵਾਦਭੇਦਤਯਾ ਮੋਹਂ ਪ੍ਰਤਿ ਨਿਰ੍ਮਮਤ੍ਵੋਸ੍ਮਿ, ਸਰ੍ਵਦੈਵਾਤ੍ਮੈਕਤ੍ਵਗਤਤ੍ਵੇਨ ਸਮਯਸ੍ਯੈਵਮੇਵ ਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਤ੍ . ਇਤੀਤ੍ਥਂ ਭਾਵਕਭਾਵਵਿਵੇਕੋ ਭੂਤਃ . ਭਾਵਕ ਰੂਪ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਰਚਿਤ ਮੋਹ ਮੇਰਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਲਗਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਟਂਕੋਤ੍ਕੀਰ੍ਣ ਏਕ ਜ੍ਞਾਯਕਸ੍ਵਭਾਵਭਾਵਕਾ ਪਰਮਾਰ੍ਥਸੇ ਪਰਕੇ ਭਾਵ ਦ੍ਵਾਰਾ ੧ਭਾਨਾ ਅਸ਼ਕ੍ਯ ਹੈ . ਔਰ ਯਹਾਁ ਸ੍ਵਯਮੇਵ, ਵਿਸ਼੍ਵਕੋ (ਸਮਸ੍ਤ ਵਸ੍ਤੁਓਂਕੋ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨੇਮੇਂ ਚਤੁਰ ਔਰ ਵਿਕਾਸਰੂਪ ਐਸੀ ਜਿਸਕੀ ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਸ਼ਾਸ਼੍ਵਤੀ ਪ੍ਰਤਾਪਸਮ੍ਪਦਾ ਹੈ ਐਸੇ ਚੈਤਨ੍ਯਸ਼ਕ੍ਤਿਮਾਤ੍ਰ ਸ੍ਵਭਾਵਭਾਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ, ਭਗਵਾਨ ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ — ਪਰਮਾਰ੍ਥਸੇ ਮੈਂ ਏਕ ਹੂਁ ਇਸਲਿਏ, ਯਦ੍ਯਪਿ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਪਰਸ੍ਪਰ ਸਾਧਾਰਣ ਅਵਗਾਹਕਾ ( – ਏਕਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਾਵਗਾਹਕਾ) ਨਿਵਾਰਣ ਕਰਨਾ ਅਸ਼ਕ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਮੇਰਾ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਜੜ, ਸ਼੍ਰੀਖਣ੍ਡਕੀ ਭਾਂਤਿ, ਏਕਮੇਕ ਹੋ ਰਹੇ ਹੈਂ ਤਥਾਪਿ, ਸ਼੍ਰੀਖਣ੍ਡਕੀ ਭਾਂਤਿ, ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਅਨੁਭਵਮੇਂ ਆਨੇਵਾਲੇ ਸ੍ਵਾਦਕੇ ਭੇਦਕੇ ਕਾਰਣ, ਮੈਂ ਮੋਹਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਨਿਰ੍ਮਮ ਹੀ ਹੂਁ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਦੈਵ ਅਪਨੇ ਏਕਤ੍ਵਮੇਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਸਮਯ (ਆਤ੍ਮਪਦਾਰ੍ਥ ਅਥਵਾ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਪਦਾਰ੍ਥ) ਜ੍ਯੋਂਕਾ ਤ੍ਯੋਂ ਹੀ ਸ੍ਥਿਤ ਰਹਤਾ ਹੈ . (ਦਹੀ ਔਰ ਸ਼ਕ੍ਕਰ ਮਿਲਾਨੇਸੇ ਸ਼੍ਰੀਖਂਡ ਬਨਤਾ ਹੈ ਉਸਮੇਂ ਦਹੀ ਔਰ ਸ਼ਕ੍ਕਰ ਏਕ ਜੈਸੇ ਮਾਲੂਮ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਤਥਾਪਿ ਪ੍ਰਗਟਰੂਪ ਖਟ੍ਟੇ-ਮੀਠੇ ਸ੍ਵਾਦਕੇ ਭੇਦਸੇ ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਜਾਨੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦਸੇ ਜੜ-ਚੇਤਨਕੇ ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਸ੍ਵਾਦਕੇ ਕਾਰਣ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੋਹਕਰ੍ਮਕੇ ਉਦਯਕਾ ਸ੍ਵਾਦ ਰਾਗਾਦਿਕ ਹੈ ਵਹ ਚੈਤਨ੍ਯਕੇ ਨਿਜਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਸ੍ਵਾਦਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਹੀ ਹੈ .) ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਭਾਵਕਭਾਵ ਜੋ ਮੋਹਕਾ ਉਦਯ ਉਸਸੇ ਭੇਦਜ੍ਞਾਨ ਹੁਆ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਯਹ ਮੋਹਕਰ੍ਮ ਜੜ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ; ਉਸਕਾ ਉਦਯ ਕਲੁਸ਼ (ਮਲਿਨ) ਭਾਵਰੂਪ ਹੈ; ਵਹ ਭਾਵ ਭੀ, ਮੋਹਕਰ੍ਮਕਾ ਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ, ਪੁਦ੍ਗਲਕਾ ਹੀ ਵਿਕਾਰ ਹੈ . ਯਹ ਭਾਵਕਕਾ ਭਾਵ ਜਬ ਇਸ ਚੈਤਨ੍ਯਕੇ ਉਪਯੋਗਕੇ ਅਨੁਭਵਮੇਂ ਆਤਾ ਹੈ ਤਬ ਉਪਯੋਗ ਭੀ ਵਿਕਾਰੀ ਹੋਕਰ ਰਾਗਾਦਿਰੂਪ ਮਲਿਨ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ . ਜਬ ਉਸਕਾ ਭੇਦਜ੍ਞਾਨ ਹੋ ਕਿ ‘ਚੈਤਨ੍ਯਕੀ ਸ਼ਕ੍ਤਿਕੀ ਵ੍ਯਕ੍ਤਿ ਤੋ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨੋਪਯੋਗਮਾਤ੍ਰ ਹੈ ਔਰ ਯਹ ਕਲੁਸ਼ਤਾ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪ ਹੈ, ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਰੂਪ ਜੜ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਹੈ’, ਤਬ ਭਾਵਕਭਾਵ ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਰੂਪ ਮੋਹਕਾ ਭਾਵ ਉਸਸੇ ਅਵਸ਼੍ਯ ਭੇਦਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾ ਅਵਸ਼੍ਯ ਅਪਨੇ ਚੈਤਨ੍ਯਕੇ ਅਨੁਭਵਰੂਪ ਸ੍ਥਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ..੩੬..
੭੮
੧ਭਾਨਾ = ਭਾਵ੍ਯਰੂਪ ਕਰਨਾ; ਬਨਾਨਾ .