ਨਾਨ੍ਯਸ੍ਯਾਨੁਪਲਭ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਦਿਤਿ ਕੇਚਿਤ੍ . ਮਜ੍ਜਿਤਾਵਦੁਭਯਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਾਦਾਤ੍ਮਕਰ੍ਮੋਭਯਮੇਵ ਜੀਵਃ ਕਾਰ੍ਤ੍ਸ੍ਨ੍ਯਤਃ ਕਰ੍ਮਣੋਤਿਰਿਕ੍ਤਤ੍ਵੇਨਾਨ੍ਯਸ੍ਯਾਨੁਪਲਭ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਦਿਤਿ ਕੇਚਿਤ੍ . ਅਰ੍ਥਕ੍ਰਿਯਾਸਮਰ੍ਥਃ ਕਰ੍ਮਸਂਯੋਗ ਏਵ ਜੀਵਃ ਕਰ੍ਮਸਂਯੋਗਾਤ੍ਖਟ੍ਵਾਯਾ ਇਵ ਅਸ਼੍ਟਕਾਸ਼੍ਠਸਂਯੋਗਾਦਤਿਰਿਕ੍ਤਤ੍ਵੇਨਾਨ੍ਯਸ੍ਯਾਨੁਪਲਭ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਦਿਤਿ ਕੇਚਿਤ੍ . ਏਵਮੇਵਂਪ੍ਰਕਾਰਾ ਇਤਰੇਪਿ ਬਹੁਪ੍ਰਕਾਰਾਃ ਪਰਮਾਤ੍ਮੇਤਿ ਵ੍ਯਪਦਿਸ਼ਨ੍ਤਿ ਦੁਰ੍ਮੇਧਸਃ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਨ ਤੇ ਪਰਮਾਰ੍ਥਵਾਦਿਭਿਃ ਪਰਮਾਰ੍ਥਵਾਦਿਨ ਇਤਿ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਯਨ੍ਤੇ .

ਕੁਤਃ — ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਸਾਤਾ-ਅਸਾਤਾਰੂਪਸੇ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਸਮਸ੍ਤ ਤੀਵ੍ਰਮਨ੍ਦਤ੍ਵਗੁਣੋਂਸੇ ਭੇਦਰੂਪ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਕਰ੍ਮਕਾ ਅਨੁਭਵ ਹੀ ਜੀਵ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸੁਖਃਦੁਖਸੇ ਅਨ੍ਯ ਅਲਗ ਕੋਈ ਜੀਵ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ .੬. ਕੋਈ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀਖਣ੍ਡਕੀ ਭਾਁਤਿ ਉਭਯਰੂਪ ਮਿਲੇ ਹੁਏ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਕਰ੍ਮ, ਦੋਨੋਂ ਮਿਲਕਰ ਹੀ ਜੀਵ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣਤਯਾ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਅਲਗ ਕੋਈ ਜੀਵ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ .੭. ਕੋਈ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਅਰ੍ਥਕ੍ਰਿਯਾਮੇਂ (ਪ੍ਰਯੋਜਨਭੂਤ ਕ੍ਰਿਯਾਮੇਂ) ਸਮਰ੍ਥ ਐਸਾ ਜੋ ਕਰ੍ਮਕਾ ਸਂਯੋਗ ਵਹ ਹੀ ਜੀਵ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜੈਸੇ ਆਠ ਲਕੜਿਯੋਂਕੇ ਸਂਯੋਗਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਅਲਗ ਕੋਈ ਪਲਂਗ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ ਇਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਸਂਯੋਗਸੇ ਅਨ੍ਯ ਅਲਗ ਕੋਈ ਜੀਵ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ . (ਆਠ ਲਕੜਿਯਾਂ ਮਿਲਕਰ ਪਲਂਗ ਬਨਾ ਤਬ ਵਹ ਅਰ੍ਥਕ੍ਰਿਯਾਮੇਂ ਸਮਰ੍ਥ ਹੁਆ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹਾਁ ਭੀ ਜਾਨਨਾ .) .੮. ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਆਠ ਪ੍ਰਕਾਰ ਤੋ ਯਹ ਕਹੇ ਔਰ ਐਸੇ ਐਸੇ ਅਨ੍ਯ ਭੀ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਦੁਰ੍ਬੁਦ੍ਧਿ (ਵਿਵਿਧ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ) ਪਰਕੋ ਆਤ੍ਮਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ; ਪਰਨ੍ਤੁ ਪਰਮਾਰ੍ਥਕੇ ਜ੍ਞਾਤਾ ਉਨ੍ਹੇਂ ਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥਵਾਦੀ ਨਹੀਂ ਕਹਤੇ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਜੀਵ-ਅਜੀਵ ਦੋਨੋਂ ਅਨਾਦਿਕਾਲਸੇ ਏਕਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਾਵਗਾਹਸਂਯੋਗਰੂਪਸੇ ਮਿਲੇ ਹੁਏ ਹੈਂ, ਔਰ ਅਨਾਦਿਕਾਲਸੇ ਹੀ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਸਂਯੋਗਸੇ ਜੀਵਕੀ ਅਨੇਕ ਵਿਕਾਰਸਹਿਤ ਅਵਸ੍ਥਾਯੇਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈਂ . ਪਰਮਾਰ੍ਥਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਨੇ ਪਰ, ਜੀਵ ਤੋ ਅਪਨੇ ਚੈਤਨ੍ਯਤ੍ਵ ਆਦਿ ਭਾਵੋਂਕੋ ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲ ਅਪਨੇ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਜੜਤ੍ਵ ਆਦਿਕੋ ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ . ਪਰਨ੍ਤੁ ਜੋ ਪਰਮਾਰ੍ਥਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤੇ ਵੇ ਸਂਯੋਗਸੇ ਹੁਏ ਭਾਵੋਂਕੋ ਹੀ ਜੀਵ ਕਹਤੇ ਹੈਂ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਮਾਰ੍ਥਸੇ ਜੀਵਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਪੁਦ੍ਗਲਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਕੋ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਕੀ ਪਰਮ੍ਪਰਾਕੇ ਆਗਮਸੇ ਜਾਨਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਜਿਨਕੇ ਮਤਮੇਂ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਵੇ ਅਪਨੀ ਬੁਦ੍ਧਿਸੇ ਅਨੇਕ ਕਲ੍ਪਨਾਯੇਂ ਕਰਕੇ ਕਹਤੇ ਹੈਂ . ਉਨਮੇਂਸੇ ਵੇਦਾਨ੍ਤੀ, ਮੀਮਾਂਸਕ, ਸਾਂਖ੍ਯ, ਯੋਗ, ਬੌਦ੍ਧ, ਨੈਯਾਯਿਕ, ਵੈਸ਼ੇਸ਼ਿਕ, ਚਾਰ੍ਵਾਕ ਆਦਿ ਮਤੋਂਕੇ ਆਸ਼ਯ ਲੇਕਰ ਆਠ ਪ੍ਰਕਾਰ ਤੋ ਪ੍ਰਗਟ ਕਹੇ ਹੈਂ; ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਭੀ ਅਪਨੀ-ਅਪਨੀ ਬੁਦ੍ਧਿਸੇ ਅਨੇਕ ਕਲ੍ਪਨਾਯੇਂ ਕਰਕੇ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਸੋ ਕਹਾਁ ਤਕ ਕਹਾ ਜਾਯੇ ?.੩੯ ਸੇ ੪੩..

ਐਸਾ ਕਹਨੇਵਾਲੇ ਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥਵਾਦੀ ਕ੍ਯੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਸੋ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —

੯੦