ਨਿਯਤਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਨਿਯਤਸਂਸ੍ਥਾਨਾਨਨ੍ਤਸ਼ਰੀਰਵਰ੍ਤਿਤ੍ਵਾਤ੍, ਸਂਸ੍ਥਾਨਨਾਮਕਰ੍ਮਵਿਪਾਕਸ੍ਯ ਪੁਦ੍ਗਲੇਸ਼ੁ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਯਮਾਨ-
ਤ੍ਵਾਤ੍, ਪ੍ਰਤਿਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਸਂਸ੍ਥਾਨਪਰਿਣਤਸਮਸ੍ਤਵਸ੍ਤੁਤਤ੍ਤ੍ਵਸਂਵਲਿਤਸਹਜਸਂਵੇਦਨਸ਼ਕ੍ਤਿਤ੍ਵੇਪਿ ਸ੍ਵਯਮਖਿਲਲੋਕ-
ਸਂਵਲਨਸ਼ੂਨ੍ਯੋਪਜਾਯਮਾਨਨਿਰ੍ਮਲਾਨੁਭੂਤਿਤਯਾਤ੍ਯਨ੍ਤਮਸਂਸ੍ਥਾਨਤ੍ਵਾਚ੍ਚਾਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਸਂਸ੍ਥਾਨਃ; ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਲੋਕਾ-
ਜ੍ਜ੍ਞੇਯਾਦ੍ਵਯਕ੍ਤਾਦਨ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍, ਕਸ਼ਾਯਚਕ੍ਰਾਦ੍ ਭਾਵਕਾਦ੍ਵਯਕ੍ਤਾਦਨ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍, ਚਿਤ੍ਸਾਮਾਨ੍ਯਨਿਮਗ੍ਨਸਮਸ੍ਤਵ੍ਯਕ੍ਤਿ-
ਤ੍ਵਾਤ੍, ਕ੍ਸ਼ਣਿਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਮਾਤ੍ਰਾਭਾਵਾਤ੍, ਵ੍ਯਕ੍ਤਾਵ੍ਯਕ੍ਤਵਿਮਿਸ਼੍ਰਪ੍ਰਤਿਭਾਸੇਪਿ ਵ੍ਯਕ੍ਤਾਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍, ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਹਿ
ਬਹਿਰਨ੍ਤਃ ਸ੍ਫੁ ਟਮਨੁਭੂਯਮਾਨਤ੍ਵੇਪਿ ਵ੍ਯਕ੍ਤੋਪੇਕ੍ਸ਼ਣੇਨ ਪ੍ਰਦ੍ਯੋਤਮਾਨਤ੍ਵਾਚ੍ਚਾਵ੍ਯਕ੍ਤਃ : ਰਸਰੂਪਗਨ੍ਧਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਸ਼ਬ੍ਦ-
ਸਂਸ੍ਥਾਨਵ੍ਯਕ੍ਤਤ੍ਵਾਭਾਵੇਪਿ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਬਲੇਨ ਨਿਤ੍ਯਮਾਤ੍ਮਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵੇ ਸਤ੍ਯਨੁਮੇਯਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵਾਭਾਵਾਦਲਿਂਗਗ੍ਰਹਣਃ;
ਦ੍ਵਾਰਾ ਭੀ ਸ਼ਬ੍ਦ ਨਹੀਂ ਸੁਨਤਾ; ਅਤਃ ਅਸ਼ਬ੍ਦ ਹੈ .੪. ਸਕਲ ਵਿਸ਼ਯੋਂਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਮੇਂ ਸਾਧਾਰਣ ਐਸੇ ਏਕ ਹੀ ਸਂਵੇਦਨਪਰਿਣਾਮਰੂਪ ਉਸਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਵਹ ਕੇਵਲ ਏਕ ਸ਼ਬ੍ਦਵੇਦਨਾਪਰਿਣਾਮਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਸ਼ਬ੍ਦ ਨਹੀਂ ਸੁਨਤਾ; ਅਤਃ ਅਸ਼ਬ੍ਦ ਹੈ .੫. (ਉਸੇ ਸਮਸ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯੋਂਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਪਰਨ੍ਤੁ) ਸਕਲ ਜ੍ਞੇਯਜ੍ਞਾਯਕਕੇ ਤਾਦਾਤ੍ਮ੍ਯਕਾ ਨਿਸ਼ੇਧ ਹੋਨੇਸੇ ਸ਼ਬ੍ਦਕੇ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਸ੍ਵਯਂ ਸ਼ਬ੍ਦਰੂਪ ਨਹੀਂ ਪਰਿਣਮਤਾ; ਅਤਃ ਅਸ਼ਬ੍ਦ ਹੈ .੬. ਇਸਤਰਹ ਛਹ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਸ਼ਬ੍ਦਕੇ ਨਿਸ਼ੇਧਸੇ ਵਹ ਅਸ਼ਬ੍ਦ ਹੈ .
(ਅਬ ‘ਅਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਸਂਸ੍ਥਾਨ’ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਕੋ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ : — ) ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਰਚਿਤ ਸ਼ਰੀਰਕੇ ਸਂਸ੍ਥਾਨ(ਆਕਾਰ)ਸੇ ਜੀਵਕੋ ਸਂਸ੍ਥਾਨਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਕਹਾ ਜਾ ਸਕਤਾ, ਇਸਲਿਯੇ ਜੀਵ ਅਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਸਂਸ੍ਥਾਨ ਹੈ .੧. ਅਪਨੇ ਨਿਯਤ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਅਨਿਯਤ ਸਂਸ੍ਥਾਨਵਾਲੇ ਅਨਨ੍ਤ ਸ਼ਰੀਰੋਂਮੇਂ ਰਹਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਅਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਸਂਸ੍ਥਾਨ ਹੈ .੨. ਸਂਸ੍ਥਾਨ ਨਾਮਕਰ੍ਮਕਾ ਵਿਪਾਕ (ਫਲ) ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਮੇਂ ਹੀ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ (ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਭੀ ਆਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ) ਇਸਲਿਯੇ ਅਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਸਂਸ੍ਥਾਨ ਹੈ .੩. ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਸਂਸ੍ਥਾਨਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਮਿਤ ਸਮਸ੍ਤ ਵਸ੍ਤੁਓਂਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੇ ਸਾਥ ਜਿਸਕੀ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ ਸਂਵੇਦਨਸ਼ਕ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਤਦਾਕਾਰ) ਹੈ ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਜਿਸੇ ਸਮਸ੍ਤ ਲੋਕਕੇ ਮਿਲਾਪਸੇ ( – ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਸੇ) ਰਹਿਤ ਨਿਰ੍ਮਲ (ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਰ) ਅਨੁਭੂਤਿ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ ਸ੍ਵਯਂ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤਰੂਪਸੇ ਸਂਸ੍ਥਾਨ ਰਹਿਤ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਅਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਸਂਸ੍ਥਾਨ ਹੈ .੪. ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਚਾਰ ਹੇਤੁਓਂਸੇ ਸਂਸ੍ਥਾਨਕਾ ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਹਾ .
(ਅਬ ‘ਅਵ੍ਯਕ੍ਤ’ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਕੋ ਸਿਦ੍ਧ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : — ) ਛਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪ ਲੋਕ ਜੋ ਜ੍ਞੇਯ ਹੈ ਔਰ ਵ੍ਯਕ੍ਤ ਹੈ ਉਸਸੇ ਜੀਵ ਅਨ੍ਯ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਅਵ੍ਯਕ੍ਤ ਹੈ .੧. ਕਸ਼ਾਯੋਂਕਾ ਸਮੂਹ ਜੋ ਭਾਵਕਭਾਵ ਵ੍ਯਕ੍ਤ ਹੈ ਉਸਸੇ ਜੀਵ ਅਨ੍ਯ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਅਵ੍ਯਕ੍ਤ ਹੈ .੨. ਚਿਤ੍ਸਾਮਾਨ੍ਯਮੇਂ ਚੈਤਨ੍ਯਕੀ ਸਮਸ੍ਤ ਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯਾਁ ਨਿਮਗ੍ਨ (ਅਨ੍ਤਰ੍ਭੂਤ) ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਅਵ੍ਯਕ੍ਤ ਹੈ .੩. ਕ੍ਸ਼ਣਿਕ ਵ੍ਯਕ੍ਤਿਮਾਤ੍ਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਅਵ੍ਯਕ੍ਤ ਹੈ .੪. ਵ੍ਯਕ੍ਤਤਾ ਔਰ ਅਵ੍ਯਕ੍ਤਤਾ ਏਕਮੇਕ ਮਿਸ਼੍ਰਿਤਰੂਪਸੇ ਉਸੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਹ ਵ੍ਯਕ੍ਤਤਾਕੋ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ, ਇਸਲਿਯੇ ਅਵ੍ਯਕ੍ਤ ਹੈ .੫. ਸ੍ਵਯਂ ਅਪਨੇਸੇ ਹੀ ਬਾਹ੍ਯਾਭ੍ਯਨ੍ਤਰ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਅਨੁਭਵਮੇਂ ਆ ਰਹਾ ਹੈ ਤਥਾਪਿ