ਯੋਯਂ ਨਿਤ੍ਯਮੇਵ ਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਨਿ ਸ੍ਵਭਾਵੇਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਤ੍ਵਾਦੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਕ੍ਯਾਨੁਭੂਤਿਲਕ੍ਸ਼ਣਯਾ ਸਤ੍ਤਯਾਨੁਸ੍ਯੂਤਸ਼੍ਚੈਤਨ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪਤ੍ਵਾਨ੍ਨਿਤ੍ਯੋਦਿਤਵਿਸ਼ਦਦ੍ਰੁਸ਼ਿਜ੍ਞਪ੍ਤਿਜ੍ਯੋਤਿਰਨਂਤਧਰ੍ਮਾਧਿਰੂਢੈਕਧਰ੍ਮਿਤ੍ਵਾਦੁਦ੍ਯੋਤਮਾਨਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਃ ਕ੍ਰਮਾਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਵਿਚਿਤ੍ਰਭਾਵਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਾਦੁਤ੍ਸਂਗਿਤਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਃ ਸ੍ਵਪਰਾਕਾਰਾਵਭਾਸਨਸਮਰ੍ਥਤ੍ਵਾਦੁਪਾਤ੍ਤਵੈਸ਼੍ਵ- ਰੂਪ੍ਯੈਕਰੂਪਃ ਪ੍ਰਤਿਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾਵਗਾਹਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਵਰ੍ਤਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਵਰੂਪਿਤ੍ਵਾਭਾਵਾਦਸਾਧਾਰਣਚਿਦ੍ਰੂਪਤਾਸ੍ਵਭਾਵ-
ਗਾਥਾਰ੍ਥ : — ਹੇ ਭਵ੍ਯ ! [ਜੀਵਃ ] ਜੋ ਜੀਵ [ਚਰਿਤ੍ਰਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਿਤਃ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਜ੍ਞਾਨ, ਚਾਰਿਤ੍ਰਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ ਹੋ ਰਹਾ ਹੈ [ਤਂ ] ਉਸੇ [ਹਿ ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ (ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ) [ਸ੍ਵਸਮਯਂ ] ਸ੍ਵਸਮਯ [ਜਾਨੀਹਿ ] ਜਾਨੋ [ਚ ] ਔਰ ਜੋ ਜੀਵ [ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ਸ੍ਥਿਤਂ ] ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ ਹੈ [ਤਂ ] ਉਸੇ [ਪਰਸਮਯਂ ] ਪਰਸਮਯ [ਜਾਨੀਹਿ ] ਜਾਨੋ .
ਟੀਕਾ : — ‘ਸਮਯ’ ਸ਼ਬ੍ਦਕਾ ਅਰ੍ਥ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ : — ‘ਸਮ੍’ ਉਪਸਰ੍ਗ ਹੈ, ਜਿਸਕਾ ਅਰ੍ਥ ‘ਏਕਪਨਾ’ ਹੈ ਔਰ ‘ਅਯ੍ ਗਤੌ’ ਧਾਤੁ ਹੈ, ਜਿਸਕਾ ਅਰ੍ਥ ਗਮਨ ਭੀ ਹੈ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨ ਭੀ ਹੈ ਇਸਲਿਏ ਏਕ ਸਾਥ ਹੀ (ਯੁਗਪਦ੍ ) ਜਾਨਨਾ ਔਰ ਪਰਿਣਮਨ ਕਰਨਾ — ਯਹ ਦੋਨੋਂ ਕ੍ਰਿਯਾਯੇਂ ਜੋ ਏਕਤ੍ਵਪੂਰ੍ਵਕ ਕਰੇ ਵਹ ਸਮਯ ਹੈ . ਯਹ ਜੀਵ ਨਾਮਕ ਪਦਾਰ੍ਥ ਏਕਤ੍ਵਪੂਰ੍ਵਕ ਏਕ ਹੀ ਸਮਯਮੇਂ ਪਰਿਣਮਨ ਭੀ ਕਰਤਾ ਹੈ ਔਰ ਜਾਨਤਾ ਭੀ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਸਮਯ ਹੈ . ਯਹ ਜੀਵਪਦਾਰ੍ਥ ਸਦਾ ਹੀ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਰਹਤਾ ਹੁਆ ਹੋਨੇਸੇ, ਉਤ੍ਪਾਦ-ਵ੍ਯਯ-ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੀ ਏਕਤਾਰੂਪ ਅਨੁਭੂਤਿ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸੀ ਸਤ੍ਤਾ ਸਹਿਤ ਹੈ . (ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਸੇ ਜੀਵਕੀ ਸਤ੍ਤਾਕੋ ਨ ਮਾਨਨੇਵਾਲੇ ਨਾਸ੍ਤਿਕਵਾਦਿਯੋਂਕਾ ਮਤ ਖਣ੍ਡਨ ਹੋ ਗਯਾ; ਤਥਾ ਪੁਰੁਸ਼ਕੋ – ਜੀਵਕੋ ਅਪਰਿਣਾਮੀ ਮਾਨਨੇਵਾਲੇ ਸਾਂਖ੍ਯਵਾਦਿਯੋਂਕਾ ਮਤ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਰੂਪ ਕਹਨੇਸੇ ਖਣ੍ਡਿਤ ਹੋ ਗਯਾ . ਨੈਯਾਯਿਕ ਔਰ ਵੈਸ਼ੇਸ਼ਿਕ ਸਤ੍ਤਾਕੋ ਨਿਤ੍ਯ ਹੀ ਮਾਨਤੇ ਹੈਂ, ਔਰ ਬੌਦ੍ਧ ਕ੍ਸ਼ਣਿਕ ਹੀ ਮਾਨਤੇ ਹੈਂ, ਉਨਕਾ ਨਿਰਾਕਰਣ, ਸਤ੍ਤਾਕੋ ਉਤ੍ਪਾਦ-ਵ੍ਯਯ-ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਰੂਪ ਕਹਨੇਸੇ ਹੋ ਗਯਾ .) ਔਰ ਜੀਵ ਚੈਤਨ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪਤਾਸੇ ਨਿਤ੍ਯ-ਉਦ੍ਯੋਤਰੂਪ ਨਿਰ੍ਮਲ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨ-ਜ੍ਯੋਤਿਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਚੈਤਨ੍ਯਕਾ ਪਰਿਣਮਨ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ) . (ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਸੇ ਚੈਤਨ੍ਯਕੋ ਜ੍ਞਾਨਾਕਾਰਸ੍ਵਰੂਪ ਨ ਮਾਨਨੇਵਾਲੇ ਸਾਂਖ੍ਯਮਤਵਾਲੋਂਕਾ ਨਿਰਾਕਰਣ ਹੋ ਗਯਾ .) ਔਰ ਵਹ ਜੀਵ, ਅਨਨ੍ਤ ਧਰ੍ਮੋਂਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਜੋ ਏਕਧਰ੍ਮੀਪਨਾ ਹੈ ਉਸਕੇ ਕਾਰਣ ਜਿਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵ ਪ੍ਰਗਟ ਹੈ; (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਨਨ੍ਤ ਧਰ੍ਮੋਂਕੀ ਏਕਤਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵ ਹੈ) . (ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਸੇ, ਵਸ੍ਤੁਕੋ ਧਰ੍ਮੋਂਸੇ ਰਹਿਤ ਮਾਨਨੇਵਾਲੇ ਬੌਦ੍ਧਮਤਿਯੋਂਕਾ ਨਿਸ਼ੇਧ ਹੋ ਗਯਾ .) ਔਰ ਵਹ ਕ੍ਰਮਰੂਪ ਔਰ ਅਕ੍ਰਮਰੂਪ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਅਨੇਕ ਭਾਵ ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਜਿਸਨੇ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਅਂਗੀਕਾਰ ਕਿਯਾ ਹੈ — ਐਸਾ ਹੈ . (ਪਰ੍ਯਾਯ ਕ੍ਰਮਵਰ੍ਤੀ ਹੋਤੀ ਹੈ ਔਰ ਗੁਣ ਸਹਵਰ੍ਤੀ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਸਹਵਰ੍ਤੀਕੋ ਅਕ੍ਰਮਵਰ੍ਤੀ ਭੀ ਕਹਤੇ ਹੈਂ .) (ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਸੇ, ਪੁਰੁਸ਼ਕੋ ਨਿਰ੍ਗੁਣ ਮਾਨਨੇਵਾਲੇ ਸਾਂਖ੍ਯਮਤਵਾਲੋਂਕਾ ਨਿਰਸਨ ਹੋ ਗਯਾ .) ਔਰ ਵਹ, ਅਪਨੇ ਔਰ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਆਕਾਰੋਂਕੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨੇਕੀ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਜਿਸਨੇ ਸਮਸ੍ਤ ਰੂਪਕੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨੇਵਾਲੀ
੮