ਆਸ੍ਤਾਂ ਤਾਵਦ੍ਬਨ੍ਧਪ੍ਰਤ੍ਯਯਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਯਕਸ੍ਯਾਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵਂ, ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਚਾਰਿਤ੍ਰਾਣ੍ਯੇਵ ਨ ਵਿਦ੍ਯਨ੍ਤੇ; ਯਤੋ ਹ੍ਯਨਨ੍ਤਧਰ੍ਮਣ੍ਯੇਕਸ੍ਮਿਨ੍ ਧਰ੍ਮਿਣ੍ਯਨਿਸ਼੍ਣਾਤਸ੍ਯਾਨ੍ਤੇਵਾਸਿਜਨਸ੍ਯ ਤਦਵਬੋਧਵਿਧਾਯਿਭਿਃ ਕੈ ਸ਼੍ਚਿਦ੍ਧਰ੍ਮੈਸ੍ਤਮਨੁਸ਼ਾਸਤਾਂ ਸੂਰਿਣਾਂ ਧਰ੍ਮਧਰ੍ਮਿਣੋਃ ਸ੍ਵਭਾਵਤੋਭੇਦੇਪਿ ਵ੍ਯਪਦੇਸ਼ਤੋ ਭੇਦਮੁਤ੍ਪਾਦ੍ਯ ਵ੍ਯਵਹਾਰਮਾਤ੍ਰੇਣੈਵ ਜ੍ਞਾਨਿਨੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਚਾਰਿਤ੍ਰਮਿਤ੍ਯੁਪਦੇਸ਼ਃ . ਪਰਮਾਰ੍ਥਤਸ੍ਤ੍ਵੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਸ਼੍ਪੀਤਾਨਨ੍ਤਪਰ੍ਯਾਯਤਯੈਕਂ ਕਿਂਚਿਨ੍ਮਿਲਿਤਾਸ੍ਵਾਦਮ- ਭੇਦਮੇਕਸ੍ਵਭਾਵਮਨੁਭਵਤੋ ਨ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਨ ਜ੍ਞਾਨਂ ਨ ਚਾਰਿਤ੍ਰਂ, ਜ੍ਞਾਯਕ ਏਵੈਕਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਃ .
ਟੀਕਾ : — ਇਸ ਜ੍ਞਾਯਕ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਬਨ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਤਾ ਤੋ ਦੂਰ ਰਹੋ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਉਸਕੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਜ੍ਞਾਨ, ਚਾਰਿਤ੍ਰ ਭੀ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈਂ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਨਨ੍ਤ ਧਰ੍ਮੋਂਵਾਲੇ ਏਕ ਧਰ੍ਮੀਮੇਂ ਜੋ ਨਿਸ਼੍ਣਾਤ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਐਸੇ ਨਿਕਟਵਰ੍ਤੀ ਸ਼ਿਸ਼੍ਯਜਨਕੋ, ਧਰ੍ਮੀਕੋ ਬਤਲਾਨੇਵਾਲੇ ਕਤਿਪਯ ਧਰ੍ਮੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ, ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਆਚਾਰ੍ਯੋਂਕਾ — ਯਦ੍ਯਪਿ ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਧਰ੍ਮੀਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਅਭੇਦ ਹੈ ਤਥਾਪਿ ਨਾਮਸੇ ਭੇਦ ਕਰਕੇ — ਵ੍ਯਵਹਾਰਮਾਤ੍ਰਸੇ ਹੀ ਐਸਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਜ੍ਞਾਨੀਕੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਹੈ, ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ, ਚਾਰਿਤ੍ਰ ਹੈ . ਕਿਨ੍ਤੁ ਪਰਮਾਰ੍ਥਸੇ ਦੇਖਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਅਨਨ੍ਤ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪੀ ਗਯਾ ਹੋਨੇਸੇ ਜੋ ਏਕ ਹੈ ਐਸੇ ਕੁਛ — ਮਿਲੇ ਹੁਏ ਆਸ੍ਵਾਦਵਾਲੇ, ਅਭੇਦ, ਏਕਸ੍ਵਭਾਵੀ ਤਤ੍ਤ੍ਵ — ਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨੇਵਾਲੇਕੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜ੍ਞਾਨ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਚਾਰਿਤ੍ਰ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਏਕ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਜ੍ਞਾਯਕ ਹੀ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਇਸ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਤਾ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਯਹ ਬਾਤ ਤੋ ਦੂਰ ਹੀ ਰਹੋ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਉਸਕੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਜ੍ਞਾਨ, ਚਾਰਿਤ੍ਰਕੇ ਭੀ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਸ੍ਤੁ ਅਨਨ੍ਤਧਰ੍ਮਰੂਪ ਏਕਧਰ੍ਮੀ ਹੈ . ਪਰਨ੍ਤੁ ਵ੍ਯਵਹਾਰੀ ਜਨ ਧਰ੍ਮੋਂਕੋ ਹੀ ਸਮਝਤੇ ਹੈਂ, ਧਰ੍ਮੀਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤੇ; ਇਸਲਿਯੇ ਵਸ੍ਤੁਕੇ ਕਿਨ੍ਹੀਂ ਅਸਾਧਾਰਣ ਧਰ੍ਮੋਂਕੋ ਉਪਦੇਸ਼ਮੇਂ ਲੇਕਰ ਅਭੇਦਰੂਪ ਵਸ੍ਤੁਮੇਂ ਭੀ ਧਰ੍ਮੋਂਕੇ ਨਾਮਰੂਪ ਭੇਦਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਕੇ ਐਸਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜ੍ਞਾਨੀਕੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਹੈ, ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ, ਚਾਰਿਤ੍ਰ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਅਭੇਦਮੇਂ ਭੇਦ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਹੈ . ਯਦਿ ਪਰਮਾਰ੍ਥਸੇ ਵਿਚਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨਨ੍ਤ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਅਭੇਦਰੂਪਸੇ ਪੀ ਕਰ ਬੈਠਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਮੇਂ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ .
ਯਹਾਁ ਕੋਈ ਕਹ ਸਕਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰ੍ਯਾਯ ਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਹੀ ਭੇਦ ਹੈਂ, ਅਵਸ੍ਤੁ ਨਹੀਂ; ਤਬ ਫਿ ਰ ਉਨ੍ਹੇਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕੈਸੇ ਕਹਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ ? ਉਸਕਾ ਸਮਾਧਾਨ ਯਹ ਹੈ : — ਯਹ ਠੀਕ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਯਹਾਁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਅਭੇਦਕੋ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਰਕੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿਯਾ ਹੈ . ਅਭੇਦਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਮੇਂ ਭੇਦਕੋ ਗੌਣ ਕਹਨੇਸੇ ਹੀ ਅਭੇਦ ਭਲੀਭਾਁਤਿ ਮਾਲੂਮ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਭੇਦਕੋ ਗੌਣ ਕਰਕੇ ਉਸੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਹਾ ਹੈ . ਯਹਾਁ ਯਹ ਅਭਿਪ੍ਰਾਯ ਹੈ ਕਿ ਭੇਦਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਮੇਂ ਨਿਰ੍ਵਿਕਲ੍ਪ ਦਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ ਔਰ ਸਰਾਗੀਕੇ ਵਿਕਲ੍ਪ ਹੋਤੇ ਰਹਤੇ ਹੈਂ; ਇਸਲਿਯੇ ਜਹਾਁ ਤਕ ਰਾਗਾਦਿਕ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਤੇ ਵਹਾਁ ਤਕ ਭੇਦਕੋ ਗੌਣ ਕਰਕੇ ਅਭੇਦਰੂਪ ਨਿਰ੍ਵਿਕਲ੍ਪ ਅਨੁਭਵ ਕਰਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ . ਵੀਤਰਾਗ ਹੋਨੇਕੇ ਬਾਦ ਭੇਦਾਭੇਦਰੂਪ ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਜ੍ਞਾਤਾ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵਹਾਁ ਨਯਕਾ ਆਲਮ੍ਬਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਤਾ ..੭..
੧੮