ਯਥਾ ਖਲੁ ਮ੍ਲੇਚ੍ਛਃ ਸ੍ਵਸ੍ਤੀਤ੍ਯਭਿਹਿਤੇ ਸਤਿ ਤਥਾਵਿਧਵਾਚ੍ਯਵਾਚਕਸਂਬਂਧਾਵਬੋਧਬਹਿਸ਼੍ਕ੍ਰੁਤਤ੍ਵਾਨ੍ਨ ਕਿਂਚਿਦਪਿ ਪ੍ਰਤਿਪਦ੍ਯਮਾਨੋ ਮੇਸ਼ ਇਵਾਨਿਮੇਸ਼ੋਨ੍ਮੇਸ਼ਿਤਚਕ੍ਸ਼ੁਃ ਪ੍ਰੇਕ੍ਸ਼ਤ ਏਵ, ਯਦਾ ਤੁ ਸ ਏਵ ਤਦੇਤਦ੍ਭਾਸ਼ਾ- ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੈਕਾਰ੍ਥਜ੍ਞੇਨਾਨ੍ਯੇਨ ਤੇਨੈਵ ਵਾ ਮ੍ਲੇਚ੍ਛਭਾਸ਼ਾਂ ਸਮੁਦਾਯ ਸ੍ਵਸ੍ਤਿਪਦਸ੍ਯਾਵਿਨਾਸ਼ੋ ਭਵਤੋ ਭਵਤ੍ਵਿਤ੍ਯਭਿਧੇਯਂ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦ੍ਯਤੇ ਤਦਾ ਸਦ੍ਯ ਏਵੋਦ੍ਯਦਮਨ੍ਦਾਨਨ੍ਦਮਯਾਸ਼੍ਰੁਝਲਜ੍ਝਲਲ੍ਲੋਚਨਪਾਤ੍ਰਸ੍ਤਤ੍ਪ੍ਰਤਿਪਦ੍ਯਤ ਏਵ; ਤਥਾ ਕਿਲ ਲੋਕੋਪ੍ਯਾਤ੍ਮੇਤ੍ਯਭਿਹਿਤੇ ਸਤਿ ਯਥਾਵਸ੍ਥਿਤਾਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਪਰਿਜ੍ਞਾਨਬਹਿਸ਼੍ਕ੍ਰੁਤਤ੍ਵਾਨ੍ਨ ਕਿਂਚਿਦਪਿ ਪ੍ਰਤਿਪਦ੍ਯਮਾਨੋ
ਅਬ ਯਹਾਁ ਪੁਨਃ ਯਹ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਉਠਾ ਹੈ ਕਿ — ਯਦਿ ਐਸਾ ਹੈ ਤੋ ਏਕ ਪਰਮਾਰ੍ਥਕਾ ਹੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਨਾ ਚਾਹਿਯੇ; ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਿਸਲਿਯੇ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ? ਇਸਕੇ ਉਤ੍ਤਰਸ੍ਵਰੂਪ ਗਾਥਾਸੂਤ੍ਰ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
ਗਾਥਾਰ੍ਥ : — [ਯਥਾ ] ਜੈਸੇ [ਅਨਾਰ੍ਯਃ ] ਅਨਾਰ੍ਯ (ਮ੍ਲੇਚ੍ਛ) ਜਨਕੋ [ਅਨਾਰ੍ਯਭਾਸ਼ਾਂ ਵਿਨਾ ਤੁ ] ਅਨਾਰ੍ਯਭਾਸ਼ਾਕੇ ਬਿਨਾ [ਗ੍ਰਾਹਯਿਤੁਮ੍ ] ਕਿਸੀ ਭੀ ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਾਨੇਕੇ ਲਿਯੇ [ਨ ਅਪਿ ਸ਼ਕ੍ਯਃ ] ਕੋਈ ਸਮਰ੍ਥ ਨਹੀਂ ਹੈ [ਤਥਾ ] ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਵਿਨਾ ] ਵ੍ਯਵਹਾਰਕੇ ਬਿਨਾ [ਪਰਮਾਰ੍ਥੋਪਦੇਸ਼ਨਮ੍ ] ਪਰਮਾਰ੍ਥਕਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਨਾ [ਅਸ਼ਕ੍ਯਮ੍ ] ਅਸ਼ਕ੍ਯ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਜੈਸੇ ਕਿਸੀ ਮ੍ਲੇਚ੍ਛਸੇ ਯਦਿ ਕੋਈ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ ‘ਸ੍ਵਸ੍ਤਿ’ ਐਸਾ ਸ਼ਬ੍ਦ ਕਹੇ ਤੋ ਵਹ ਮ੍ਲੇਚ੍ਛ ਉਸ ਸ਼ਬ੍ਦਕੇ ਵਾਚ੍ਯਵਾਚਕ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਕੋ ਨ ਜਾਨਨੇਸੇ ਕੁਛ ਭੀ ਨ ਸਮਝਕਰ ਉਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੀ ਓਰ ਮੇਂਢੇਕੀ ਭਾਂਤਿ ਆਁਖੇਂ ਫਾੜਕਰ ਟਕਟਕੀ ਲਗਾਕਰ ਦੇਖਤਾ ਹੀ ਰਹਤਾ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਜਬ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੀ ਔਰ ਮ੍ਲੇਚ੍ਛਕੀ ਭਾਸ਼ਾਕਾ — ਦੋਨੋਂਕਾ ਅਰ੍ਥ ਜਾਨਨੇਵਾਲਾ ਕੋਈ ਦੂਸਰਾ ਪੁਰੁਸ਼ ਯਾ ਵਹੀ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ ਮ੍ਲੇਚ੍ਛਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਕਰ ਉਸੇ ਸਮਝਾਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਸ੍ਵਸ੍ਤਿ’ ਸ਼ਬ੍ਦਕਾ ਅਰ੍ਥ ਯਹ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਤੇਰਾ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਕਲ੍ਯਾਣ ਹੋ’’, ਤਬ ਤਤ੍ਕਾਲ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਆਨਨ੍ਦਮਯ ਅਸ਼੍ਰੁਓਂਸੇ ਜਿਸਕੇ ਨੇਤ੍ਰ ਭਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਐਸਾ ਵਹ ਮ੍ਲੇਚ੍ਛ ਇਸ ‘ਸ੍ਵਸ੍ਤਿ’ ਸ਼ਬ੍ਦਕੇ ਅਰ੍ਥਕੋ ਸਮਝ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਵ੍ਯਵਹਾਰੀਜਨ ਭੀ ‘ਆਤ੍ਮਾ’ ਸ਼ਬ੍ਦਕੇ