ਵਿਰ੍ਭਾਵਿਤਸਹਜੈਕਜ੍ਞਾਯਕਭਾਵਤ੍ਵਾਤ੍ ਪ੍ਰਦ੍ਯੋਤਮਾਨੈਕਜ੍ਞਾਯਕਭਾਵਂ ਤਮਨੁਭਵਨ੍ਤਿ . ਤਦਤ੍ਰ ਯੇ ਭੂਤਾਰ੍ਥਮਾਸ਼੍ਰਯਨ੍ਤਿ ਤ ਏਵ ਸਮ੍ਯਕ੍ ਪਸ਼੍ਯਨ੍ਤਃ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਯੋ ਭਵਨ੍ਤਿ, ਨ ਪੁਨਰਨ੍ਯੇ, ਕਤਕਸ੍ਥਾਨੀਯਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਸ੍ਯ . ਅਤਃ ਪ੍ਰਤ੍ਯਗਾਤ੍ਮਦਰ੍ਸ਼ਿਭਿਰ੍ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯੋ ਨਾਨੁਸਰ੍ਤਵ੍ਯਃ .
ਅਥ ਚ ਕੇਸ਼ਾਂਚਿਤ੍ਕਦਾਚਿਤ੍ਸੋਪਿ ਪ੍ਰਯੋਜਨਵਾਨ੍ . ਯਤਃ — ਜ੍ਞਾਯਕਭਾਵਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣ ਉਸੇ (ਆਤ੍ਮਾਕੋ) ਜਿਸਮੇਂ ਏਕ ਜ੍ਞਾਯਕਭਾਵ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੈ ਐਸਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤੇ ਹੈਂ . ਯਹਾਁ, ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯ ਕਤਕਫਲਕੇ ਸ੍ਥਾਨ ਪਰ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਜੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਲੇਤੇ ਹੈਂ ਵੇ ਹੀ ਸਮ੍ਯਕ੍ ਅਵਲੋਕਨ ਕਰਨੇਸੇ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਹੈਂ, ਦੂਸਰੇ (ਜੋ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕਾ ਸਰ੍ਵਥਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਲੇਤੇ ਹੈਂ ਵੇ) ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਨਹੀਂ ਹੈਂ . ਇਸਲਿਯੇ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦੇਖਨੇਵਾਲੋਂਕੋ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯ ਅਨੁਸਰਣ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਯਹਾਁ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੋ ਅਭੂਤਾਰ੍ਥ ਔਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕੋ ਭੂਤਾਰ੍ਥ ਕਹਾ ਹੈ . ਜਿਸਕਾ ਵਿਸ਼ਯ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਨ ਹੋ, ਅਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥ ਹੋ, ਉਸੇ ਅਭੂਤਾਰ੍ਥ ਕਹਤੇ ਹੈਂ . ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੋ ਅਭੂਤਾਰ੍ਥ ਕਹਨੇਕਾ ਆਸ਼ਯ ਯਹ ਹੈ ਕਿ — ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕਾ ਵਿਸ਼ਯ ਅਭੇਦ ਏਕਾਕਾਰਰੂਪ ਨਿਤ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ, ਉਸਕੀ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਮੇਂ ਭੇਦ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ; ਇਸਲਿਏ ਉਸਕੀ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਮੇਂ ਭੇਦ ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ, ਅਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥ ਹੀ ਕਹਨਾ ਚਾਹਿਏ . ਐਸਾ ਨ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਏ ਕਿ ਭੇਦਰੂਪ ਕੋਈ ਵਸ੍ਤੁ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਯਦਿ ਐਸਾ ਮਾਨਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਜੈਸੇ ਵੇਦਾਨ੍ਤਮਤਵਾਲੇ ਭੇਦਰੂਪ ਅਨਿਤ੍ਯਕੋ ਦੇਖਕਰ ਅਵਸ੍ਤੁ ਮਾਯਾਸ੍ਵਰੂਪ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਸਰ੍ਵਵ੍ਯਾਪਕ ਏਕ ਅਭੇਦ ਨਿਤ੍ਯ ਸ਼ੁਦ੍ਧਬ੍ਰਹ੍ਮਕੋ ਵਸ੍ਤੁ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਵੈਸਾ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋ ਔਰ ਉਸਸੇ ਸਰ੍ਵਥਾ ਏਕਾਨ੍ਤ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕੇ ਪਕ੍ਸ਼ਰੂਪ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕਾ ਹੀ ਪ੍ਰਸਂਗ ਆਯੇ . ਇਸਲਿਏ ਯਹਾਁ ਐਸਾ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਏ ਕਿ ਜਿਨਵਾਣੀ ਸ੍ਯਾਦ੍ਵਾਦਰੂਪ ਹੈ, ਵਹ ਪ੍ਰਯੋਜਨਵਸ਼ ਨਯਕੋ ਮੁਖ੍ਯ-ਗੌਣ ਕਰਕੇ ਕਹਤੀ ਹੈ . ਪ੍ਰਾਣਿਯੋਂਕੋ ਭੇਦਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਪਕ੍ਸ਼ ਤੋ ਅਨਾਦਿ ਕਾਲਸੇ ਹੀ ਹੈ ਔਰ ਇਸਕਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਭੀ ਬਹੁਧਾ ਸਰ੍ਵ ਪ੍ਰਾਣੀ ਪਰਸ੍ਪਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ . ਔਰ ਜਿਨਵਾਣੀਮੇਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕਾ ਹਸ੍ਤਾਵਲਮ੍ਬ (ਸਹਾਯਕ) ਜਾਨਕਰ ਬਹੁਤ ਕਿਯਾ ਹੈ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਉਸਕਾ ਫਲ ਸਂਸਾਰ ਹੀ ਹੈ . ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕਾ ਪਕ੍ਸ਼ ਤੋ ਕਭੀ ਆਯਾ ਨਹੀਂ ਔਰ ਉਸਕਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਭੀ ਵਿਰਲ ਹੈ — ਵਹ ਕਹੀਂ ਕਹੀਂ ਪਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਉਪਕਾਰੀ ਸ਼੍ਰੀਗੁਰੁਨੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕੇ ਗ੍ਰਹਣਕਾ ਫਲ ਮੋਕ੍ਸ਼ ਜਾਨਕਰ ਉਸਕਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾਸੇ ਦਿਯਾ ਹੈ ਕਿ — ‘‘ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯ ਭੂਤਾਰ੍ਥ ਹੈ, ਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥ ਹੈ; ਇਸਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਲੇਨੇਸੇ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ; ਇਸੇ ਜਾਨੇ ਬਿਨਾ ਜਬ ਤਕ ਜੀਵ ਵ੍ਯਵਹਾਰਮੇਂ ਮਗ੍ਨ ਹੈ ਤਬ ਤਕ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਜ੍ਞਾਨਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨਰੂਪ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ .’’ ਐਸਾ ਆਸ਼ਯ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਏ ..੧੧..
ਅਬ, ‘‘ਯਹ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯ ਭੀ ਕਿਸੀ ਕਿਸੀਕੋ ਕਿਸੀ ਕਾਲ ਪ੍ਰਯੋਜਨਵਾਨ ਹੈ, ਸਰ੍ਵਥਾ ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਕਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ’’ ਯਹ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
੨੪