ਮੋਚ੍ਯਮੋਚਕੋਭਯਂ ਮੋਕ੍ਸ਼ਃ, ਸ੍ਵਯਮੇਕਸ੍ਯ ਪੁਣ੍ਯਪਾਪਾਸ੍ਰਵਸਂਵਰਨਿਰ੍ਜਰਾਬਨ੍ਧਮੋਕ੍ਸ਼ਾਨੁਪਪਤ੍ਤੇਃ . ਤਦੁਭਯਂ ਚ ਜੀਵਾਜੀਵਾਵਿਤਿ . ਬਹਿਰ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਯਾ ਨਵਤਤ੍ਤ੍ਵਾਨ੍ਯਮੂਨਿ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਯੋਰਨਾਦਿਬਨ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਮੁਪੇਤ੍ਯੈਕਤ੍ਵੇਨਾਨੁਭੂਯ- ਮਾਨਤਾਯਾਂ ਭੂਤਾਰ੍ਥਾਨਿ, ਅਥ ਚੈਕਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਮੁਪੇਤ੍ਯਾਨੁਭੂਯਮਾਨਤਾਯਾਮਭੂਤਾਰ੍ਥਾਨਿ . ਤਤੋਮੀਸ਼ੁ ਨਵਤਤ੍ਤ੍ਵੇਸ਼ੁ ਭੂਤਾਰ੍ਥਨਯੇਨੈਕੋ ਜੀਵ ਏਵ ਪ੍ਰਦ੍ਯੋਤਤੇ . ਤਥਾਨ੍ਤਰ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਯਾ ਜ੍ਞਾਯਕੋ ਭਾਵੋ ਜੀਵਃ, ਜੀਵਸ੍ਯ ਵਿਕਾਰਹੇਤੁਰਜੀਵਃ . ਕੇਵਲਜੀਵਵਿਕਾਰਾਸ਼੍ਚ ਪੁਣ੍ਯਪਾਪਾਸ੍ਰਵਸਂਵਰਨਿਰ੍ਜਰਾਬਨ੍ਧਮੋਕ੍ਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਾਃ, ਕੇਵਲਾਜੀਵਵਿਕਾਰ- ਹੇਤਵਃ ਪੁਣ੍ਯਪਾਪਾਸ੍ਰਵਸਂਵਰਨਿਰ੍ਜਰਾਬਨ੍ਧਮੋਕ੍ਸ਼ਾ ਇਤਿ . ਨਵਤਤ੍ਤ੍ਵਾਨ੍ਯਮੂਨ੍ਯਪਿ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਮਪੋਹ੍ਯ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਤ੍ਯਯੈਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਵੇਨਾਨੁਭੂਯਮਾਨਤਾਯਾਂ ਭੂਤਾਰ੍ਥਾਨਿ, ਅਥ ਚ ਸਕਲਕਾਲਮੇਵਾਸ੍ਖਲਨ੍ਤਮੇਕਂ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਮੁਪੇਤ੍ਯਾਨੁਭੂਯਮਾਨਤਾਯਾਮਭੂਤਾਰ੍ਥਾਨਿ . ਤਤੋਮੀਸ਼੍ਵਪਿ ਨਵਤਤ੍ਤ੍ਵੇਸ਼ੁ ਭੂਤਾਰ੍ਥਨਯੇਨੈਕੋ ਜੀਵ ਏਵ ਪ੍ਰਦ੍ਯੋਤਤੇ . ਏਵਮਸਾਵੇਕਤ੍ਵੇਨ ਦ੍ਯੋਤਮਾਨਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਤ੍ਵੇਨਾਨੁਭੂਯਤ ਏਵ . ਯਾ ਤ੍ਵਨੁਭੂਤਿਃ ਸਾਤ੍ਮਖ੍ਯਾਤਿ- ਰੇਵਾਤ੍ਮਖ੍ਯਾਤਿਸ੍ਤੁ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨਮੇਵ . ਇਤਿ ਸਮਸ੍ਤਮੇਵ ਨਿਰਵਦ੍ਯਮ੍ . ਆਸ੍ਰਵ, ਸਂਵਰ, ਨਿਰ੍ਜਰਾ, ਬਨ੍ਧ, ਮੋਕ੍ਸ਼ਕੀ ਉਪਪਤ੍ਤਿ (ਸਿਦ੍ਧਿ) ਨਹੀਂ ਬਨਤੀ . ਵੇ ਦੋਨੋਂ ਜੀਵ ਔਰ ਅਜੀਵ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨ ਦੋਮੇਂਸੇ ਏਕ ਜੀਵ ਹੈ ਔਰ ਦੂਸਰਾ ਅਜੀਵ) .
ਬਾਹ੍ਯ (ਸ੍ਥੂਲ) ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਾ ਜਾਯੇ ਤੋ : — ਜੀਵ-ਪੁਦ੍ਗਲਕੀ ਅਨਾਦਿ ਬਨ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਸਮੀਪ ਜਾਕਰ ਏਕਰੂਪਸੇ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨੇਪਰ ਯਹ ਨਵਤਤ੍ਤ੍ਵ ਭੂਤਾਰ੍ਥ ਹੈਂ, ਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥ ਹੈਂ ਔਰ ਏਕ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਸਮੀਪ ਜਾਕਰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨੇਪਰ ਵੇ ਅਭੂਤਾਰ੍ਥ ਹੈਂ, ਅਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥ ਹੈਂ; (ਵੇ ਜੀਵਕੇ ਏਕਾਕਾਰ ਸ੍ਵਰੂਪਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈਂ;) ਇਸਲਿਯੇ ਇਨ ਨਵ ਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਮੇਂ ਭੂਤਾਰ੍ਥ ਨਯਸੇ ਏਕ ਜੀਵ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੈ . ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਅਨ੍ਤਰ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਾ ਜਾਯੇ ਤੋ : — ਜ੍ਞਾਯਕ ਭਾਵ ਜੀਵ ਹੈ ਔਰ ਜੀਵਕੇ ਵਿਕਾਰਕਾ ਹੇਤੁ ਅਜੀਵ ਹੈ; ਔਰ ਪੁਣ੍ਯ, ਪਾਪ, ਆਸ੍ਰਵ, ਸਂਵਰ, ਨਿਰ੍ਜਰਾ, ਬਨ੍ਧ ਤਥਾ ਮੋਕ੍ਸ਼ — ਯੇ ਜਿਨਕੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈਂ ਐਸੇ ਕੇਵਲ ਜੀਵਕੇ ਵਿਕਾਰ ਹੈਂ ਔਰ ਪੁਣ੍ਯ, ਪਾਪ, ਆਸ੍ਰਵ, ਸਂਵਰ, ਨਿਰ੍ਜਰਾ, ਬਨ੍ਧ ਤਥਾ ਮੋਕ੍ਸ਼ — ਯੇ ਵਿਕਾਰਹੇਤੁ ਕੇਵਲ ਅਜੀਵ ਹੈਂ . ਐਸੇ ਯਹ ਨਵਤਤ੍ਤ੍ਵ, ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਛੋੜਕਰ, ਸ੍ਵਯਂ ਔਰ ਪਰ ਜਿਨਕੇ ਕਾਰਣ ਹੈਂ ਐਸੀ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨੇ ਪਰ ਭੂਤਾਰ੍ਥ ਹੈਂ ਔਰ ਸਰ੍ਵ ਕਾਲਮੇਂ ਅਸ੍ਖਲਿਤ ਏਕ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਸਮੀਪ ਜਾਕਰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨੇ ਪਰ ਵੇ ਅਭੂਤਾਰ੍ਥ ਹੈਂ, ਅਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥ ਹੈਂ . ਇਸਲਿਯੇ ਇਨ ਨਵੋਂ ਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਮੇਂ ਭੂਤਾਰ੍ਥ ਨਯਸੇ ਏਕ ਜੀਵ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹ, ਏਕਤ੍ਵਰੂਪਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਰੂਪਸੇ ਅਨੁਭਵ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ . ਔਰ ਜੋ ਯਹ ਅਨੁਭੂਤਿ ਹੈ ਸੋ ਆਤ੍ਮਖ੍ਯਾਤਿ (ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਪਹਿਚਾਨ) ਹੀ ਹੈ, ਔਰ ਜੋ ਆਤ੍ਮਖ੍ਯਾਤਿ ਹੈ ਸੋ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਹੀ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹ ਸਰ੍ਵ ਕਥਨ ਨਿਰ੍ਦੋਸ਼ ਹੈ — ਬਾਧਾ ਰਹਿਤ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਇਨ ਨਵ ਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਮੇਂ, ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਸੇ ਦੇਖਾ ਜਾਯ ਤੋ, ਜੀਵ ਹੀ ਏਕ ਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਮਾਤ੍ਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਰੂਪ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਰਹਾ ਹੈ, ਇਸਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਭਿਨ੍ਨ ਭਿਨ੍ਨ ਨਵ ਤਤ੍ਤ੍ਵ ਕੁਛ ਭੀ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤੇ . ਜਬ
੩੨