(ਉਪਜਾਤਿ) ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਂ ਪਰਭਾਵਭਿਨ੍ਨ- ਮਾਪੂਰ੍ਣਮਾਦ੍ਯਨ੍ਤਵਿਮੁਕ੍ਤਮੇਕਮ੍ . ਵਿਲੀਨਸਂਕ ਲ੍ਪਵਿਕ ਲ੍ਪਜਾਲਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਯਨ੍ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯੋਭ੍ਯੁਦੇਤਿ ..੧੦.. ਹਮ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤੇ . [ਕਿਮ੍ ਅਪਰਮ੍ ਅਭਿਦਧ੍ਮਃ ] ਇਸਸੇ ਅਧਿਕ ਕ੍ਯਾ ਕਹੇਂ ? [ਦ੍ਵੈਤਮ੍ ਏਵ ਨ ਭਾਤਿ ] ਦ੍ਵੈਤ ਹੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਭੇਦਕੋ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਗੌਣ ਕਰਕੇ ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ — ਪ੍ਰਮਾਣ, ਨਯਾਦਿ ਭੇਦਕੀ ਤੋ ਬਾਤ ਹੀ ਕ੍ਯਾ ? ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਅਨੁਭਵਕੇ ਹੋਨੇਪਰ ਦ੍ਵੈਤ ਹੀ ਭਾਸਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਏਕਾਕਾਰ ਚਿਨ੍ਮਾਤ੍ਰ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ .
ਯਹਾਁ ਵਿਜ੍ਞਾਨਾਦ੍ਵੈਤਵਾਦੀ ਤਥਾ ਵੇਦਾਨ੍ਤੀ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ — ਅਨ੍ਤਮੇਂ ਪਰਮਾਰ੍ਥਰੂਪ ਤੋ ਅਦ੍ਵੈਤਕਾ ਹੀ ਅਨੁਭਵ ਹੁਆ . ਯਹੀ ਹਮਾਰਾ ਮਤ ਹੈ; ਇਸਮੇਂ ਆਪਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕ੍ਯਾ ਕਹਾ ? ਇਸਕਾ ਉਤ੍ਤਰ : — ਤੁਮ੍ਹਾਰੇ ਮਤਮੇਂ ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਦ੍ਵੈਤ ਮਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ . ਯਦਿ ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਦ੍ਵੈਤ ਮਾਨਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਬਾਹ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਅਭਾਵ ਹੀ ਹੋ ਜਾਯੇ, ਔਰ ਐਸਾ ਅਭਾਵ ਤੋ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਹੈ . ਹਮਾਰੇ ਮਤਮੇਂ ਨਯਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬਾਹ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਲੋਪ ਨਹੀਂ ਕਰਤੀ . ਜਬ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਅਨੁਭਵਸੇ ਵਿਕ ਲ੍ਪ ਮਿਟ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤਬ ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਮਾਨਨ੍ਦਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਅਨੁਭਵ ਕਰਾਨੇਕੇ ਲਿਏ ਯਹ ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਅਨੁਭਵਮੇਂ ਦ੍ਵੈਤ ਭਾਸਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ’’ . ਯਦਿ ਬਾਹ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਲੋਪ ਕਿਯਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਭੀ ਲੋਪ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ ਔਰ ਸ਼ੂਨ੍ਯਵਾਦਕਾ ਪ੍ਰਸਙ੍ਗ ਆਯੇਗਾ . ਇਸਲਿਏ ਜੈਸਾ ਤੁਮ ਕਹਤੇ ਹੋ ਉਸਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਵਰੂਪਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤੀ, ਔਰ ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਵਰੂਪਕੀ ਯਥਾਰ੍ਥ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਕੇ ਬਿਨਾ ਜੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਅਨੁਭਵ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵਹ ਭੀ ਮਿਥ੍ਯਾਰੂਪ ਹੈ; ਸ਼ੂਨ੍ਯਕਾ ਪ੍ਰਸਙ੍ਗ ਹੋਨੇਸੇ ਤੁਮ੍ਹਾਰਾ ਅਨੁਭਵ ਭੀ ਆਕਾਸ਼-ਕੁਸੁਮਕੇ ਅਨੁਭਵਕੇ ਸਮਾਨ ਹੈ .੯.
ਆਗੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕਾ ਉਦਯ ਹੋਤਾ ਹੈ ਉਸਕੀ ਸੂਚਨਾਰੂਪ ਸ਼੍ਲੋਕ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — [ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਃ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਯਨ੍ ਅਭ੍ਯੁਦੇਤਿ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਤਾ ਹੁਆ ਉਦਯਰੂਪ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਵਹ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਕੋ [ਪਰਭਾਵਭਿਨ੍ਨਮ੍ ] ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਭਾਵ ਤਥਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਅਪਨੇ ਵਿਭਾਵ — ਐਸੇ ਪਰਭਾਵੋਂਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਤਾ ਹੈ . ਔਰ ਵਹ, [ਆਪੂਰ੍ਣਮ੍ ] ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣਰੂਪਸੇ ਪੂਰ੍ਣ ਹੈ — ਸਮਸ੍ਤ ਲੋਕਾਲੋਕਕਾ ਜ੍ਞਾਤਾ ਹੈ — ਐਸਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਤਾ ਹੈ; (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਭੇਦ ਕਰ੍ਮਸਂਯੋਗਸੇ ਹੈਂ, ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਮੇਂ ਕਰ੍ਮ ਗੌਣ ਹੈਂ ) . ਔਰ ਵਹ, [ਆਦਿ- ਅਨ੍ਤ-ਵਿਮੁਕ੍ਤ ਮ੍ ] ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਆਦਿ-ਅਨ੍ਤਸੇ ਰਹਿਤ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਿਸੀ ਆਦਿਸੇ ਲੇਕਰ ਜੋ ਕਿਸੀਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਕਿਯਾ ਗਯਾ, ਔਰ ਕਭੀ ਭੀ ਕਿਸੀਸੇ ਜਿਸਕਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਨਹੀ ਹੋਤਾ, ਐਸੇ
੩੬