ਸ੍ਵਯਮੇਵਾਨੁਭੂਯਮਾਨੇਪਿ ਭਗਵਤ੍ਯਨੁਭੂਤ੍ਯਾਤ੍ਮਨ੍ਯਾਤ੍ਮਨ੍ਯਨਾਦਿਬਨ੍ਧਵਸ਼ਾਤ੍ ਪਰੈਃ ਸਮਮੇਕਤ੍ਵਾਧ੍ਯਵਸਾਯੇਨ ਵਿਮੂਢਸ੍ਯਾਯਮਹਮਨੁਭੂਤਿਰਿਤ੍ਯਾਤ੍ਮਜ੍ਞਾਨਂ ਨੋਤ੍ਪ੍ਲਵਤੇ, ਤਦਭਾਵਾਦਜ੍ਞਾਤਖਰਸ਼੍ਰੁਂਗਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨਸਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨਮਪਿ ਨੋਤ੍ਪ੍ਲਵਤੇ, ਤਦਾ ਸਮਸ੍ਤਭਾਵਾਨ੍ਤਰਵਿਵੇਕੇਨ ਨਿਃਸ਼ਂਕ ਮਵਸ੍ਥਾਤੁਮਸ਼ਕ੍ਯਤ੍ਵਾਦਾਤ੍ਮਾਨੁਚਰਣਮਨੁਤ੍ਪ੍ਲਵਮਾਨਂ ਨਾਤ੍ਮਾਨਂ ਸਾਧਯਤੀਤਿ ਸਾਧ੍ਯਸਿਦ੍ਧੇਰਨ੍ਯਥਾਨੁਪਪਤ੍ਤਿਃ .
ਅਪਤਿਤਮਿਦਮਾਤ੍ਮਜ੍ਯੋਤਿਰੁਦ੍ਗਚ੍ਛਦਚ੍ਛਮ੍ .
ਨ ਖਲੁ ਨ ਖਲੁ ਯਸ੍ਮਾਦਨ੍ਯਥਾ ਸਾਧ੍ਯਸਿਦ੍ਧਿਃ ..੨੦..
ਅਨੁਭਵਮੇਂ ਆਨੇਪਰ ਭੀ ਅਨਾਦਿ ਬਨ੍ਧਕੇ ਵਸ਼ ਪਰ (ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂ)ਕੇ ਸਾਥ ਏਕਤ੍ਵਕੇ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਮੂਢ – ਅਜ੍ਞਾਨੀ ਜਨਕੋ ‘ਜੋ ਯਹ ਅਨੁਭੂਤਿ ਹੈ ਵਹੀ ਮੈਂ ਹੂਁ’ ਐਸਾ ਆਤ੍ਮਜ੍ਞਾਨ ਉਦਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਔਰ ਉਸਕੇ ਅਭਾਵਸੇ, ਅਜ੍ਞਾਤਕਾ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਗਧੇਕੇ ਸੀਂਗਕੇ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਸਮਾਨ ਹੈ ਇਸਲਿਏ, ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਭੀ ਉਦਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਤਬ ਸਮਸ੍ਤ ਅਨ੍ਯਭਾਵੋਂਕੇ ਭੇਦਸੇ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਨਿਃਸ਼ਂਕ ਸ੍ਥਿਰ ਹੋਨੇਕੀ ਅਸਮਰ੍ਥਤਾਕੇ ਕਾਰਣ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਆਚਰਣ ਉਦਿਤ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਨਹੀਂ ਸਾਧ ਸਕਤਾ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਾਧ੍ਯ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿਕੀ ਅਨ੍ਯਥਾ ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਸਾਧ੍ਯ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿ ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰਸੇ ਹੀ ਹੈ, ਅਨ੍ਯ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਨਹੀਂ . ਕ੍ਯੋਂਕਿ : — ਪਹਲੇ ਤੋ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਜਾਨੇ ਕਿ ਯਹ ਜੋ ਜਾਨਨੇਵਾਲਾ ਅਨੁਭਵਮੇਂ ਆਤਾ ਹੈ ਸੋ ਮੈਂ ਹੂਁ . ਇਸਕੇ ਬਾਦ ਉਸਕੀ ਪ੍ਰਤੀਤਿਰੂਪ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜਾਨੇ ਬਿਨਾ ਕਿਸਕਾ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਕਰੇਗਾ ? ਤਤ੍ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ ਸਮਸ੍ਤ ਅਨ੍ਯਭਾਵੋਂਸੇ ਭੇਦ ਕਰਕੇ ਅਪਨੇਮੇਂ ਸ੍ਥਿਰ ਹੋ . — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿਦ੍ਧਿ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਕਿਨ੍ਤੁ ਯਦਿ ਜਾਨੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਤੋ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ; ਔਰ ਐਸੀ ਸ੍ਥਿਤਿਮੇਂ ਸ੍ਥਿਰਤਾ ਕਹਾਁ ਕਰੇਗਾ ? ਇਸਲਿਯੇ ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ ਕਿ ਅਨ੍ਯ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਸਿਦ੍ਧਿ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ ..੧੭-੧੮..
ਅਬ, ਇਸੀ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ਆਚਾਰ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ — [ਅਨਨ੍ਤਚੈਤਨ੍ਯਚਿਹ੍ਨਂ ] ਅਨਨ੍ਤ (ਅਵਿਨਸ਼੍ਵਰ) ਚੈਤਨ੍ਯ ਜਿਸਕਾ ਚਿਹ੍ਨ ਹੈ ਐਸੀ [ਇਦਮ੍ ਆਤ੍ਮਜ੍ਯੋਤਿਃ ] ਇਸ ਆਤ੍ਮਜ੍ਯੋਤਿਕਾ [ਸਤਤਮ੍ ਅਨੁਭਵਾਮਃ ] ਹਮ ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, [ਯਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ [ਅਨ੍ਯਥਾ ਸਾਧ੍ਯਸਿਦ੍ਧਿਃ ਨ ਖਲੁ ਨ ਖਲੁ ] ਉਸਕੇ ਅਨੁਭਵਕੇ ਬਿਨਾ ਅਨ੍ਯ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਸਾਧ੍ਯ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ . ਵਹ ਆਤ੍ਮਜ੍ਯੋਤਿ ਐਸੀ ਹੈ ਕਿ [ਕਥਮ੍ ਅਪਿ ਸਮੁਪਾਤ੍ਤਤ੍ਰਿਤ੍ਵਮ੍ ਅਪਿ ਏਕਤਾਯਾਃ ਅਪਤਿਤਮ੍ ] ਜਿਸਨੇ ਕਿਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਤ੍ਰਿਤ੍ਵ ਅਙ੍ਗੀਕਾਰ