ਯਥਾ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਰਸਗਨ੍ਧਵਰ੍ਣਾਦਿਭਾਵੇਸ਼ੁ ਪ੍ਰੁਥੁਬੁਧ੍ਨੋਦਰਾਦ੍ਯਾਕਾਰਪਰਿਣਤਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਕਨ੍ਧੇਸ਼ੁ ਘਟੋਯਮਿਤਿ, ਘਟੇ ਚ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਰਸਗਨ੍ਧਵਰ੍ਣਾਦਿਭਾਵਾਃ ਪ੍ਰੁਥੁਬੁਧ੍ਨੋਦਰਾਦ੍ਯਾਕਾਰਪਰਿਣਤਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਕਨ੍ਧਾਸ਼੍ਚਾਮੀ ਇਤਿ ਵਸ੍ਤ੍ਵਭੇਦੇਨਾਨੁ- ਭੂਤਿਸ੍ਤਥਾ ਕਰ੍ਮਣਿ ਮੋਹਾਦਿਸ਼੍ਵਨ੍ਤਰਂਗੇਸ਼ੁ ਨੋਕਰ੍ਮਣਿ ਸ਼ਰੀਰਾਦਿਸ਼ੁ ਬਹਿਰਙ੍ਗੇਸ਼ੁ ਚਾਤ੍ਮਤਿਰਸ੍ਕਾਰਿਸ਼ੁ ਪੁਦ੍ਗਲ- ਪਰਿਣਾਮੇਸ਼੍ਵਹਮਿਤ੍ਯਾਤ੍ਮਨਿ ਚ ਕਰ੍ਮ ਮੋਹਾਦਯੋਨ੍ਤਰਂਗਾ ਨੋਕਰ੍ਮ ਸ਼ਰੀਰਾਦਯੋ ਬਹਿਰਙ੍ਗਾਸ਼੍ਚਾਤ੍ਮਤਿਰਸ੍ਕਾਰਿਣਃ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਿਣਾਮਾ ਅਮੀ ਇਤਿ ਵਸ੍ਤ੍ਵਭੇਦੇਨ ਯਾਵਨ੍ਤਂ ਕਾਲਮਨੁਭੂਤਿਸ੍ਤਾਵਨ੍ਤਂ ਕਾਲਮਾਤ੍ਮਾ ਭਵਤ੍ਯਪ੍ਰਤਿਬੁਦ੍ਧਃ . ਯਦਾ ਕਦਾਚਿਦ੍ਯਥਾ ਰੂਪਿਣੋ ਦਰ੍ਪਣਸ੍ਯ ਸ੍ਵਪਰਾਕਾਰਾਵਭਾਸਿਨੀ ਸ੍ਵਚ੍ਛਤੈਵ ਵਹ੍ਨੇਰੌਸ਼੍ਣ੍ਯਂ ਜ੍ਵਾਲਾ ਚ ਤਥਾ ਨੀਰੂਪਸ੍ਯਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਪਰਾਕਾਰਾਵਭਾਸਿਨੀ ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਤੈਵ ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਕਰ੍ਮ ਨੋਕਰ੍ਮ ਚੇਤਿ ਸ੍ਵਤਃ ਪਰਤੋ ਵਾ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਮੂਲਾਨੁਭੂਤਿਰੁਤ੍ਪਤ੍ਸ੍ਯਤੇ ਤਦੈਵ ਪ੍ਰਤਿਬੁਦ੍ਧੋ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ .
ਗਾਥਾਰ੍ਥ : — [ਯਾਵਤ੍ ] ਜਬ ਤਕ ਇਸ ਆਤ੍ਮਾਕੀ [ਕਰ੍ਮਣਿ ] ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ, ਭਾਵਕਰ੍ਮ [ਚ ] ਔਰ [ਨੋਕਰ੍ਮਣਿ ] ਸ਼ਰੀਰਾਦਿ ਨੋਕਰ੍ਮਮੇਂ [ਅਹਂ ] ‘ਯਹ ਮੈਂ ਹੂਁ’ [ਚ ] ਔਰ [ਅਹਕਂ ਕਰ੍ਮ ਨੋਕਰ੍ਮ ਇਤਿ ] ਮੁਝਮੇਂ (-ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ) ‘ਯਹ ਕਰ੍ਮ-ਨੋਕਰ੍ਮ ਹੈਂ’ — [ਏਸ਼ਾ ਖਲੁ ਬੁਦ੍ਧਿਃ ] ਐਸੀ ਬੁਦ੍ਧਿ ਹੈ, [ਤਾਵਤ੍ ] ਤਬ ਤਕ [ਅਪ੍ਰਤਿਬੁਦ੍ਧਃ ] ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਅਪ੍ਰਤਿਬੁਦ੍ਧ [ਭਵਤਿ ] ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਜੈਸੇ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼, ਰਸ, ਗਂਧ, ਵਰ੍ਣ ਆਦਿ ਭਾਵੋਂਮੇਂ ਤਥਾ ਚੌੜਾ ਤਲ, ਬੜਾ ਉਦਰ ਆਦਿਕੇ ਆਕਾਰ ਪਰਿਣਤ ਹੁਯੇ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਸ੍ਕਨ੍ਧੋਂਮੇਂ ‘ਯਹ ਘਟ ਹੈ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ, ਔਰ ਘੜੇਮੇਂ ‘ਯਹ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼, ਰਸ, ਗਂਧ, ਵਰ੍ਣ ਆਦਿ ਭਾਵ ਤਥਾ ਚੌੜਾ ਤਲ, ਬੜਾ ਉਦਰ ਆਦਿਕੇ ਆਕਾਰਰੂਪ ਪਰਿਣਤ ਪੁਦ੍ਗਲ-ਸ੍ਕਂਧ ਹੈਂ ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਵਸ੍ਤੁਕੇ ਅਭੇਦਸੇ ਅਨੁਭੂਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰ੍ਮ – ਮੋਹ ਆਦਿ ਅਨ੍ਤਰਙ੍ਗ (ਪਰਿਣਾਮ) ਤਥਾ ਨੋਕਰ੍ਮ — ਸ਼ਰੀਰਾਦਿ ਬਾਹ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁਯੇਂ — ਕਿ ਜੋ (ਸਬ) ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈਂ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਤਿਰਸ੍ਕਾਰ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਹੈਂ — ਉਨਮੇਂ ‘ਯਹ ਮੈਂ ਹੂਁ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ‘ਯਹ ਕਰ੍ਮ — ਮੋਹ ਆਦਿ ਅਨ੍ਤਰਙ੍ਗ ਤਥਾ ਨੋਕਰ੍ਮ — ਸ਼ਰੀਰਾਦਿ ਬਹਿਰਙ੍ਗ, ਆਤ੍ਮ-ਤਿਰਸ੍ਕਾਰੀ (ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਤਿਰਸ੍ਕਾਰ ਕਰਨੇਵਾਲੇ) ਪੁਦ੍ਗਲ-ਪਰਿਣਾਮ ਹੈਂ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਵਸ੍ਤੁਕੇ ਅਭੇਦਸੇ ਜਬ ਤਕ ਅਨੁਭੂਤਿ ਹੈ ਤਬ ਤਕ ਆਤ੍ਮਾ ਅਪ੍ਰਤਿਬੁਦ੍ਧ ਹੈ; ਔਰ ਜਬ ਕਭੀ, ਜੈਸੇ ਰੂਪੀ ਦਰ੍ਪਣਕੀ ਸ੍ਵ-ਪਰਕੇ ਆਕਾਰਕਾ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ ਕਰਨੇਵਾਲੀ ਸ੍ਵਚ੍ਛਤਾ ਹੀ ਹੈ ਔਰ ਉਸ਼੍ਣਤਾ ਤਥਾ ਜ੍ਵਾਲਾ ਅਗ੍ਨਿਕੀ ਹੈ ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਅਰੂਪੀ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਤੋ ਅਪਨੇਕੋ ਔਰ ਪਰਕੋ ਜਾਨਨੇਵਾਲੀ ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਤਾ ਹੀ ਹੈ ਔਰ ਕਰ੍ਮ ਤਥਾ ਨੋਕਰ੍ਮ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਹੈਂ, ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਵਤਃ ਅਥਵਾ ਪਰੋਪਦੇਸ਼ਸੇ ਜਿਸਕਾ ਮੂਲ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਹੈ ਐਸੀ ਅਨੁਭੂਤਿ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਗੀ ਤਬ ਹੀ (ਆਤ੍ਮਾ) ਪ੍ਰਤਿਬੁਦ੍ਧ ਹੋਗਾ