ਮਮੈਤਤ੍ਪੂਰ੍ਵਮਾਸੀਨ੍ਨੈਤਸ੍ਯਾਹਂ ਪੂਰ੍ਵਮਾਸਂ ਮਮਾਹਂ ਪੂਰ੍ਵਮਾਸਮੇਤਸ੍ਯੈਤਤ੍ਪੂਰ੍ਵਮਾਸੀਤ੍, ਨ ਮਮੈਤਤ੍ਪੁਨਰ੍ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ ਨੈਤਸ੍ਯਾਹਂ ਪੁਨਰ੍ਭਵਿਸ਼੍ਯਾਮਿ ਮਮਾਹਂ ਪੁਨਰ੍ਭਵਿਸ਼੍ਯਾਮ੍ਯੇਤਸ੍ਯੈਤਤ੍ਪੁਨਰ੍ਭਵਿਸ਼੍ਯਤੀਤਿ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਏਵ ਸਦ੍ਭੂਤਾਤ੍ਮਵਿਕਲ੍ਪਸ੍ਯ ਪ੍ਰਤਿਬੁਦ੍ਧਲਕ੍ਸ਼ਣਸ੍ਯ ਭਾਵਾਤ੍ .
ਰਸਯਤੁ ਰਸਿਕਾਨਾਂ ਰੋਚਨਂ ਜ੍ਞਾਨਮੁਦ੍ਯਤ੍ .
ਕਿਲ ਕਲਯਤਿ ਕਾਲੇ ਕ੍ਵਾਪਿ ਤਾਦਾਤ੍ਮ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮ੍ ..੨੨..
— ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜੈਸੇ ਕਿਸੀਕੋ ਅਗ੍ਨਿਮੇਂ ਹੀ ਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥ ਅਗ੍ਨਿਕਾ ਵਿਕਲ੍ਪ ਹੋ ਸੋ ਪ੍ਰਤਿਬੁਦ੍ਧਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ‘‘ਮੈਂ ਯਹ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੂਁ, ਯਹ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਮੁਝਸ੍ਵਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ, — ਮੈਂ ਤੋ ਮੈਂ ਹੀ ਹੂਁ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ ਵਹ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਹੈ; ਮੇਰਾ ਯਹ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਥਾ, — ਮੇਰਾ ਹੀ ਮੈਂ ਹੂਁ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ; ਯਹ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਮੇਰਾ ਪਹਲੇ ਨਹੀਂ ਥਾ, ਇਸ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਮੈਂ ਪਹਲੇ ਨਹੀਂ ਥਾ, — ਮੇਰਾ ਮੈਂ ਹੀ ਪਹਲੇ ਥਾ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਹਲੇ ਥਾ; ਯਹ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਮੇਰਾ ਭਵਿਸ਼੍ਯਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੋਗਾ, ਇਸਕਾ ਮੈਂ ਭਵਿਸ਼੍ਯਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੋਊਁਗਾ, — ਮੈਂ ਅਪਨਾ ਹੀ ਭਵਿਸ਼੍ਯਮੇਂ ਹੋਊਁਗਾ, ਇਸ (ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ)ਕਾ ਯਹ (ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ) ਭਵਿਸ਼੍ਯਮੇਂ ਹੋਗਾ’’ . — ਐਸਾ ਜੋ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਹੀ ਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥ ਆਤ੍ਮਵਿਕਲ੍ਪ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹੀ ਪ੍ਰਤਿਬੁਦ੍ਧ(ਜ੍ਞਾਨੀ)ਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ, ਇਸਸੇ ਜ੍ਞਾਨੀ ਪਹਿਚਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਜੋ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਵਿਕਲ੍ਪ ਕਰਤਾ ਹੈ ਵਹ ਤੋ ਅਜ੍ਞਾਨੀ ਹੈ ਔਰ ਜੋ ਅਪਨੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ ਅਪਨਾ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨੀ ਹੈ — ਯਹ ਅਗ੍ਨਿ-ਈਂਧਨਕੇ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਸੇ ਦ੍ਰੁਢ ਕਿਯਾ ਹੈ ..੨੦ਸੇ੨੨..
ਅਬ ਇਸ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — [ਜਗਤ੍ ] ਜਗਤ੍ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਗਤ੍ਕੇ ਜੀਵੋ ! [ਆਜਨ੍ਮਲੀਢਂ ਮੋਹਮ੍ ] ਅਨਾਦਿ ਸਂਸਾਰਸੇ ਲੇਕਰ ਆਜ ਤਕ ਅਨੁਭਵ ਕਿਯੇ ਗਯੇ ਮੋਹਕੋ [ਇਦਾਨੀਂ ਤ੍ਯਜਤੁ ] ਅਬ ਤੋ ਛੋੜੋ ਔਰ [ਰਸਿਕਾਨਾਂ ਰੋਚਨਂ ] ਰਸਿਕ ਜਨੋਂਕੋ ਰੁਚਿਕਰ, [ਉਦ੍ਯਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਮ੍ ] ਉਦਯ ਹੁਆ ਜੋ ਜ੍ਞਾਨ ਉਸਕਾ [ਰਸਯਤੁ ] ਆਸ੍ਵਾਦਨ ਕਰੋ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ [ਇਹ ] ਇਸ ਲੋਕਮੇਂ [ਆਤ੍ਮਾ ] ਆਤ੍ਮਾ [ਕਿਲ ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਕਥਮ੍ ਅਪਿ ] ਕਿਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਭੀ [ਅਨਾਤ੍ਮਨਾ ਸਾਕਮ੍ ] ਅਨਾਤ੍ਮਾ(ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ)ਕੇ ਸਾਥ [ਕ੍ਵ ਅਪਿ ਕਾਲੇ ] ਕਦਾਪਿ [ਤਾਦਾਤ੍ਮ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮ੍ ਕਲਯਤਿ ਨ ] ਤਾਦਾਤ੍ਮ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ (ਏਕਤ੍ਵ)ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ [ਏਕਃ ] ਆਤ੍ਮਾ ਏਕ ਹੈ ਵਹ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਏਕਤਾਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਕਿਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਕਿਸੀ ਸਮਯ ਏਕਤਾਕੇ ਭਾਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ