యోయం నిత్యమేవ పరిణామాత్మని స్వభావేవతిష్ఠమానత్వాదుత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యైక్యానుభూతిలక్షణయా సత్తయానుస్యూతశ్చైతన్యస్వరూపత్వాన్నిత్యోదితవిశదదృశిజ్ఞప్తిజ్యోతిరనంతధర్మాధిరూఢైకధర్మిత్వాదుద్యోతమానద్రవ్యత్వః క్రమాక్రమప్రవృత్తవిచిత్రభావస్వభావత్వాదుత్సంగితగుణపర్యాయః స్వపరాకారావభాసనసమర్థత్వాదుపాత్తవైశ్వ- రూప్యైకరూపః ప్రతివిశిష్టావగాహగతిస్థితివర్తనానిమిత్తత్వరూపిత్వాభావాదసాధారణచిద్రూపతాస్వభావ-
గాథార్థ : — హే భవ్య ! [జీవః ] జో జీవ [చరిత్రదర్శనజ్ఞానస్థితః ] దర్శన, జ్ఞాన, చారిత్రమేం స్థిత హో రహా హై [తం ] ఉసే [హి ] నిశ్చయసే (వాస్తవమేం) [స్వసమయం ] స్వసమయ [జానీహి ] జానో [చ ] ఔర జో జీవ [పుద్గలకర్మప్రదేశస్థితం ] పుద్గలకర్మకే ప్రదేశోంమేం స్థిత హై [తం ] ఉసే [పరసమయం ] పరసమయ [జానీహి ] జానో .
టీకా : — ‘సమయ’ శబ్దకా అర్థ ఇసప్రకార హై : — ‘సమ్’ ఉపసర్గ హై, జిసకా అర్థ ‘ఏకపనా’ హై ఔర ‘అయ్ గతౌ’ ధాతు హై, జిసకా అర్థ గమన భీ హై ఔర జ్ఞాన భీ హై ఇసలిఏ ఏక సాథ హీ (యుగపద్ ) జాననా ఔర పరిణమన కరనా — యహ దోనోం క్రియాయేం జో ఏకత్వపూర్వక కరే వహ సమయ హై . యహ జీవ నామక పదార్థ ఏకత్వపూర్వక ఏక హీ సమయమేం పరిణమన భీ కరతా హై ఔర జానతా భీ హై; ఇసలియే వహ సమయ హై . యహ జీవపదార్థ సదా హీ పరిణామస్వరూప స్వభావమేం రహతా హుఆ హోనేసే, ఉత్పాద-వ్యయ-ధ్రౌవ్యకీ ఏకతారూప అనుభూతి జిసకా లక్షణ హై ఐసీ సత్తా సహిత హై . (ఇస విశేషణసే జీవకీ సత్తాకో న మాననేవాలే నాస్తికవాదియోంకా మత ఖణ్డన హో గయా; తథా పురుషకో – జీవకో అపరిణామీ మాననేవాలే సాంఖ్యవాదియోంకా మత పరిణామస్వరూప కహనేసే ఖణ్డిత హో గయా . నైయాయిక ఔర వైశేషిక సత్తాకో నిత్య హీ మానతే హైం, ఔర బౌద్ధ క్షణిక హీ మానతే హైం, ఉనకా నిరాకరణ, సత్తాకో ఉత్పాద-వ్యయ-ధ్రౌవ్యరూప కహనేసే హో గయా .) ఔర జీవ చైతన్యస్వరూపతాసే నిత్య-ఉద్యోతరూప నిర్మల స్పష్ట దర్శనజ్ఞాన-జ్యోతిస్వరూప హై (క్యోంకి చైతన్యకా పరిణమన దర్శనజ్ఞానస్వరూప హై) . (ఇస విశేషణసే చైతన్యకో జ్ఞానాకారస్వరూప న మాననేవాలే సాంఖ్యమతవాలోంకా నిరాకరణ హో గయా .) ఔర వహ జీవ, అనన్త ధర్మోంమేం రహనేవాలా జో ఏకధర్మీపనా హై ఉసకే కారణ జిసే ద్రవ్యత్వ ప్రగట హై; (క్యోంకి అనన్త ధర్మోంకీ ఏకతా ద్రవ్యత్వ హై) . (ఇస విశేషణసే, వస్తుకో ధర్మోంసే రహిత మాననేవాలే బౌద్ధమతియోంకా నిషేధ హో గయా .) ఔర వహ క్రమరూప ఔర అక్రమరూప ప్రవర్తమాన అనేక భావ జిసకా స్వభావ హోనేసే జిసనే గుణపర్యాయోంకో అంగీకార కియా హై — ఐసా హై . (పర్యాయ క్రమవర్తీ హోతీ హై ఔర గుణ సహవర్తీ హోతా హై; సహవర్తీకో అక్రమవర్తీ భీ కహతే హైం .) (ఇస విశేషణసే, పురుషకో నిర్గుణ మాననేవాలే సాంఖ్యమతవాలోంకా నిరసన హో గయా .) ఔర వహ, అపనే ఔర పరద్రవ్యోంకే ఆకారోంకో ప్రకాశిత కరనేకీ సామర్థ్య హోనేసే జిసనే సమస్త రూపకో ప్రకాశనేవాలీ
౮