సమయశబ్దేనాత్ర సామాన్యేన సర్వ ఏవార్థోభిధీయతే, సమయత ఏకీభావేన స్వగుణపర్యాయాన్ గచ్ఛతీతి నిరుక్తేః . తతః సర్వత్రాపి ధర్మాధర్మాకాశకాలపుద్గలజీవద్రవ్యాత్మని లోకే యే యావన్తః కేచనాప్యర్థాస్తే సర్వ ఏవ స్వకీయద్రవ్యాన్తర్మగ్నానన్తస్వధర్మచక్రచుమ్బినోపి పరస్పరమచుమ్బన్తోత్యన్త-
భావార్థ : — జీవ నామక వస్తుకో పదార్థ కహా హై . ‘జీవ’ ఇసప్రకార అక్షరోంకా సమూహ ‘పద’ హై ఔర ఉస పదసే జో ద్రవ్యపర్యాయరూప అనేకాన్తస్వరూపతా నిశ్చిత కీ జాయే వహ పదార్థ హై . యహ జీవపదార్థ ఉత్పాద-వ్యయ-ధ్రౌవ్యమయీ సత్తాస్వరూప హై, దర్శనజ్ఞానమయీ చేతనాస్వరూప హై, అనన్తధర్మస్వరూప ద్రవ్య హై, ద్రవ్య హోనేసే వస్తు హై, గుణపర్యాయవాన హై, ఉసకా స్వపరప్రకాశక జ్ఞాన అనేకాకారరూప ఏక హై, ఔర వహ (జీవపదార్థ) ఆకాశాదిసే భిన్న అసాధారణ చైతన్యగుణస్వరూప హై, తథా అన్య ద్రవ్యోంకే సాథ ఏక క్షేత్రమేం రహనే పర భీ అపనే స్వరూపకో నహీం ఛోడతా . ఐసా జీవ నామక పదార్థ సమయ హై . జబ వహ అపనే స్వభావమేం స్థిత హో తబ స్వసమయ హై, ఔర పరస్వభావ-రాగద్వేషమోహరూప హోకర రహే తబ పరసమయ హై . ఇసప్రకార జీవకే ద్వివిధతా ఆతీ హై ..౨..
అబ, సమయకీ ద్వివిధతామేం ఆచార్య బాధా బతలాతే హైం : —
గాథార్థ : — [ఏకత్వనిశ్చయగతః ] ఏకత్వనిశ్చయకో ప్రాప్త జో [సమయః ] సమయ హై వహ [లోకే ] లోకమేం [సర్వత్ర ] సబ జగహ [సున్దరః ] సున్దర హై [తేన ] ఇసలియే [ఏకత్వే ] ఏకత్వమేం [బన్ధకథా ] దూసరేకే సాథ బంధకీ కథా [విసంవాదినీ ] విసంవాద – విరోధ కరనేవాలీ [భవతి ] హై .
టీకా : — యహాఁ ‘సమయ’ శబ్దసే సామాన్యతయా సభీ పదార్థ కహే జాతే హైం, క్యోంకి వ్యుత్పత్తికే అనుసార ‘సమయతే’ అర్థాత్ ఏకీభావసే (ఏకత్వపూర్వక) అపనే గుణ-పర్యాయోంకో ప్రాప్త హోకర జో పరిణమన కరతా హై సో సమయ హై . ఇసలియే ధర్మ-అధర్మ-ఆకాశ-కాల-పుద్గల-జీవద్రవ్యస్వరూప లోకమేం సర్వత్ర జో కుఛ జితనే జితనే పదార్థ హైం వే సభీ నిశ్చయసే (వాస్తవమేం) ఏకత్వనిశ్చయకో ప్రాప్త
౧౦