వ్యవహారనయో హి సర్వ ఏవాభూతార్థత్వాదభూతమర్థం ప్రద్యోతయతి, శుద్ధనయ ఏక ఏవ భూతార్థత్వాత్ భూతమర్థం ప్రద్యోతయతి . తథా హి — యథా ప్రబలపంక సంవలనతిరోహితసహజైకాచ్ఛభావస్య పయసోనుభవితారః పురుషాః పంక పయసోర్వివేకమకుర్వన్తో బహవోనచ్ఛమేవ తదనుభవన్తి; కేచిత్తు స్వకరవికీర్ణక తకనిపాతమాత్రోపజనితపంక పయోవివేకతయా స్వపురుషకారావిర్భావితసహజైకాచ్ఛ- భావత్వాదచ్ఛమేవ తదనుభవన్తి; తథా ప్రబలకర్మసంవలనతిరోహితసహజైకజ్ఞాయకభావస్యాత్మనోనుభవితారః పురుషా ఆత్మకర్మణోర్వివేకమకుర్వన్తో వ్యవహారవిమోహితహృదయాః ప్రద్యోతమానభావవైశ్వరూప్యం తమనుభవన్తి; భూతార్థదర్శినస్తు స్వమతినిపాతితశుద్ధనయానుబోధమాత్రోపజనితాత్మకర్మవివేకతయా స్వపురుషకారా-
గాథార్థ : — [వ్యవహారః ] వ్యవహారనయ [అభూతార్థః ] అభూతార్థ హై [తు ] ఔర [శుద్ధనయః ] శుద్ధనయ [భూతార్థః ] భూతార్థ హై, ఐసా [దర్శితః ] ఋషీశ్వరోంనే బతాయా హై; [జీవః ] జో జీవ [భూతార్థం ] భూతార్థకా [ఆశ్రితః ] ఆశ్రయ లేతా హై వహ జీవ [ఖలు ] నిశ్చయసే (వాస్తవమేం) [సమ్యగ్దృష్టిః ] సమ్యగ్దృష్టి [భవతి ] హై .
టీకా : — వ్యవహారనయ సబ హీ అభూతార్థ హై, ఇసలియే వహ అవిద్యమాన, అసత్య, అభూత అర్థకో ప్రగట కరతా హై; శుద్ధనయ ఏక హీ భూతార్థ హోనేసే విద్యమాన, సత్య, భూత అర్థకో ప్రగట కరతా హై . యహ బాత దృష్టాన్తసే బతలాతే హైం : — జైసే ప్రబల కీచడకే మిలనేసే జిసకా సహజ ఏక నిర్మలభావ తిరోభూత (ఆచ్ఛాదిత) హో గయా హై, ఐసే జలకా అనుభవ కరనేవాలే పురుష — జల ఔర కీచడకా వివేక న కరనేవాలే (దోనోంకే భేదకో న సమఝనేవాలే) — బహుతసే తో ఉస జలకో మలిన హీ అనుభవతే హైం, కిన్తు కితనే హీ అపనే హాథసే డాలే హువే ౧కతకఫలకే పడనే మాత్రసే ఉత్పన్న జల-కాదవకీ వివేకతాసే, అపనే పురుషార్థ ద్వారా ఆవిర్భూత కియే గయే సహజ ఏక నిర్మలభావపనేసే, ఉస జలకో నిర్మల హీ అనుభవ కరతే హైం; ఇసీప్రకార ప్రబల కర్మోంకే మిలనేసే, జిసకా సహజ ఏక జ్ఞాయకభావ తిరోభూత హో గయా హై, ఐసే ఆత్మాకా అనుభవ కరనేవాలే పురుష — ఆత్మా ఔర కర్మకా వివేక (భేద) న కరనేవాలే, వ్యవహారసే విమోహిత హృదయవాలే తో, ఉసే (ఆత్మాకో) జిసమేం భావోంకీ విశ్వరూపతా (అనేకరూపతా) ప్రగట హై ఐసా అనుభవ కరతే హైం; కిన్తు భూతార్థదర్శీ (శుద్ధనయకో దేఖనేవాలే) అపనీ బుద్ధిసే డాలే హువే శుద్ధనయకే అనుసార బోధ హోనేమాత్రసే ఉత్పన్న ఆత్మ-కర్మకీ వివేకతాసే, అపనే పురుషార్థ ద్వారా ఆవిర్భూత కియే గయే సహజ ఏక
౧. కతకఫల=నిర్మలీ; (ఏక ఔషధి జిససే కీచడ నీచే బైఠ జాతా హై) .