సలిలస్పృష్టత్వపర్యాయేణానుభూయమానతాయాం సలిలస్పృష్టత్వం భూతార్థమప్యేకాన్తతః సలిలాస్పృశ్యం బిసినీపత్రస్వభావముపేత్యానుభూయమానతాయామభూతార్థమ్, తథాత్మనోనాదిబద్ధస్య బద్ధస్పృష్టత్వ- పర్యాయేణానుభూయమానతాయాం బద్ధస్పృష్టత్వం భూతార్థమప్యేకాన్తతః పుద్గలాస్పృశ్యమాత్మస్వభావ- ముపేత్యానుభూయమానతాయామభూతార్థమ్ . యథా చ మృత్తికాయాః కరకకరీరకర్కరీకపాలాది- పర్యాయేణానుభూయమానతాయామన్యత్వం భూతార్థమపి సర్వతోప్యస్ఖలన్తమేకం మృత్తికాస్వభావముపేత్యాను- భూయమానతాయామభూతార్థమ్, తథాత్మనో నారకాదిపర్యాయేణానుభూయమానతాయామన్యత్వం భూతార్థమపి సర్వతోప్యస్ఖలన్తమేక మాత్మస్వభావముపేత్యానుభూయమానతాయామభూతార్థమ్ . యథా చ వారిధేర్వృద్ధిహాని-
జైసే కమలినీ-పత్ర జలమేం డూబా హుఆ హో తో ఉసకా జలసే స్పర్శిత హోనేరూప అవస్థాసే అనుభవ కరనేపర జలసే స్పర్శిత హోనా భూతార్థ హై — సత్యార్థ హై, తథాపి జలసే కించిత్మాత్ర భీ న స్పర్శిత హోనే యోగ్య కమలినీ-పత్రకే స్వభావకే సమీప జాకర అనుభవ కరనేపర జలసే స్పర్శిత హోనా అభూతార్థ హై — అసత్యార్థ హై; ఇసీప్రకార అనాది కాలసే బఁధే హుఏ ఆత్మాకా, పుద్గలకర్మోంసే బంధనే — స్పర్శిత హోనేరూప అవస్థాసే అనుభవ కరనేపర బద్ధస్పృష్టతా భూతార్థ హై — సత్యార్థ హై, తథాపి పుద్గలసే కించిత్మాత్ర భీ స్పర్శిత న హోనే యోగ్య ఆత్మస్వభావకే సమీప జాకర అనుభవ కరనేపర బద్ధస్పృష్టతా అభూతార్థ హై — అసత్యార్థ హై .
తథా జైసే మిట్టీకా, కమణ్డల, ఘడా, ఝారీ, సకోరా ఇత్యాది పర్యాయోంసే అనుభవ కరనేపర అన్యత్వ భూతార్థ హై — సత్యార్థ హై, తథాపి సర్వతః అస్ఖలిత ( – సర్వ పర్యాయభేదోంసే కించిత్మాత్ర భీ భేదరూప న హోనేవాలే ఐసే) ఏక మిట్టీకే స్వభావకే సమీప జాకర అనుభవ కరనేపర అన్యత్వ అభూతార్థ హై — అసత్యార్థ హై; ఇసీప్రకార ఆత్మాకా, నారక ఆది పర్యాయోంసే అనుభవ కరనేపర (పర్యాయోంకే అన్య-అన్యత్వరూప) అన్యత్వ భూతార్థ హై — సత్యార్థ హై, తథాపి సర్వతః అస్ఖలిత ( – సర్వ పర్యాయభేదోంసే కించిత్మాత్ర భీ భేదరూప న హోనేవాలే ఐసే) ఏక చైతన్యాకార ఆత్మస్వభావకే సమీప జాకర అనుభవ కరనేపర అన్యత్వ అభూతార్థ హై — అసత్యార్థ హై .
జైసే సముద్రకా, వృద్ధిహానిరూప అవస్థాసే అనుభవ కరనేపర అనియతతా (అనిశ్చితతా) భూతార్థ హై — సత్యార్థ హై, తథాపి నిత్య-స్థిర సముద్రస్వభావకే సమీప జాకర అనుభవ కరనేపర అనియతతా అభూతార్థ హై — అసత్యార్థ హై; ఇసీప్రకార ఆత్మాకా, వృద్ధిహానిరూప పర్యాయభేదోంసే అనుభవ కరనేపర అనియతతా భూతార్థ హై — సత్యార్థ హై, తథాపి నిత్య-స్థిర (నిశ్చల) ఆత్మస్వభావకే సమీప జాకర అనుభవ కరనేపర అనియతతా అభూతార్థ హై — అసత్యార్థ హై .
జైసే సువర్ణకా, చికనాపన, పీలాపన, భారీపన ఇత్యాది గుణరూప భేదోంసే అనుభవ కరనేపర
౩౮