పర్యాయేణానుభూయమానతాయామనియతత్వం భూతార్థమపి నిత్యవ్యవస్థితం వారిధిస్వభావ- ముపేత్యానుభూయమానతాయామభూతార్థమ్, తథాత్మనో వృద్ధిహానిపర్యాయేణానుభూయమానతాయామనియతత్వం భూతార్థమపి నిత్యవ్యవస్థితమాత్మస్వభావముపేత్యానుభూయమానతాయామభూతార్థమ్ . యథా చ కాంచనస్య స్నిగ్ధపీతగురుత్వాదిపర్యాయేణానుభూయమానతాయాం విశేషత్వం భూతార్థమపి ప్రత్యస్తమితసమస్తవిశేషం కాంచనస్వభావముపేత్యానుభూయమానతాయామభూతార్థమ్, తథాత్మనో జ్ఞానదర్శనాదిపర్యాయేణానుభూయమానతాయాం విశేషత్వం భూతార్థమపి ప్రత్యస్తమితసమస్తవిశేషమాత్మస్వభావముపేత్యానుభూయమానతాయామభూతార్థమ్ . యథా చాపాం సప్తార్చిఃప్రత్యయౌష్ణ్యసమాహితత్వపర్యాయేణానుభూయమానతాయాం సంయుక్తత్వం భూతార్థమప్యేకాన్తతః శీతమప్స్వభావముపేత్యానుభూయమానతాయామభూతార్థమ్, తథాత్మనః కర్మప్రత్యయమోహసమాహితత్వ- పర్యాయేణానుభూయమానతాయాం సంయుక్తత్వం భూతార్థమప్యేకాన్తతః స్వయం బోధం జీవస్వభావముపేత్యానుభూయ- మానతాయామభూతార్థమ్ . విశేషతా భూతార్థ హై — సత్యార్థ హై, తథాపి జిసమేం సర్వ విశేష విలయ హో గయే హైం ఐసే సువర్ణ స్వభావకే సమీప జాకర అనుభవ కరనేపర విశేషతా అభూతార్థ హై — అసత్యార్థ హై; ఇసీప్రకార ఆత్మాకా, జ్ఞాన, దర్శన ఆది గుణరూప భేదోంసే అనుభవ కరనేపర విశేషతా భూతార్థ హై — సత్యార్థ హై, తథాపి జిసమేం సర్వ విశేష విలయ హో గయే హైం ఐసే ఆత్మస్వభావకే సమీప జాకర అనుభవ కరనేపర విశేషతా అభూతార్థ హై — అసత్యార్థ హై .
జైసే జలకా, అగ్ని జిసకా నిమిత్త హై ఐసీ ఉష్ణతాకే సాథ సంయుక్త తారూప తప్తతారూప -అవస్థాసే అనుభవ కరనేపర (జలకో) ఉష్ణతారూప సంయుక్త తా భూతార్థ హై — సత్యార్థ హై, తథాపి ఏకాన్త శీతలతారూప జలస్వభావకే సమీప జాకర అనుభవ కరనే పర (ఉష్ణతాకే సాథ) సంయుక్త తా అభూతార్థ హై — అసత్యార్థ హై; ఇసీప్రకార ఆత్మాకా, కర్మ జిసకా నిమిత్త హై ఐసే మోహకే సాథ సంయుక్త తారూప అవస్థాసే అనుభవ కరనేపర సంయుక్త తా భూతార్థ హై — సత్యార్థ హై, తథాపి జో స్వయం ఏకాన్త బోధరూప (జ్ఞానరూప) హై ఐసే జీవస్వభావకే సమీప జాకర అనుభవ కరనేపర సంయుక్త తా అభూతార్థ హై — అసత్యార్థ హై .
భావార్థ : — ఆత్మా పాంచ ప్రకారసే అనేకరూప దిఖాఈ దేతా హై : — (౧) అనాది కాలసే కర్మపుద్గలకే సమ్బన్ధసే బన్ధా హుఆ కర్మపుద్గలకే స్పర్శవాలా దిఖాఈ దేతా హై, (౨) కర్మకే నిమిత్తసే హోనేవాలీ నర, నారక ఆది పర్యాయోంమేం భిన్న భిన్న స్వరూపసే దిఖాఈ దేతా హై, (౩) శక్తి కే అవిభాగ ప్రతిచ్ఛేద (అంశ) ఘటతే భీ హైం, బఢతే భీ హైం — యహ వస్తుస్వభావ హై, ఇసలిఏ వహ నిత్య-నియత ఏకరూప దిఖాఈ నహీం దేతా, (౪) వహ దర్శన, జ్ఞాన ఆది అనేక గుణోంసే విశేషరూప దిఖాఈ దేతా హై ఔర (౫) కర్మకే నిమిత్తసే హోనేవాలే మోహ, రాగ, ద్వేష ఆది