శ్లోకార్థ : — [ఏకః అపి ] ఆత్మా ఏక హై, తథాపి [వ్యవహారేణ ] వ్యవహారదృష్టిసే దేఖా జాయ తో [త్రిస్వభావత్వాత్ ] తీన-స్వభావరూపతాకే కారణ [మేచకః ] అనేకాకారరూప (‘మేచక’) హై, [దర్శన-జ్ఞాన-చారిత్రైః త్రిభిః పరిణతత్వతః ] క్యోంకి వహ దర్శన, జ్ఞాన ఔర చారిత్ర — ఇన తీన భావోంరూప పరిణమన కరతా హై .
భావార్థ : — శుద్ధద్రవ్యార్థిక నయసే ఆత్మా ఏక హై; జబ ఇస నయకో ప్రధాన కరకే కహా జాతా హై తబ పర్యాయార్థిక నయ గౌణ హో జాతా హై, ఇసలిఏ ఏకకో తీనరూప పరిణమిత హోతా హుఆ కహనా సో వ్యవహార హుఆ, అసత్యార్థ భీ హుఆ . ఇసప్రకార వ్యవహారనయసే ఆత్మాకో దర్శన, జ్ఞాన, చారిత్రరూప పరిణామోంకే కారణ ‘మేచక’ కహా హై .౧౭.
అబ, పరమార్థనయసే కహతే హైం : —
శ్లోకార్థ : — [పరమార్థేన తు ] శుద్ధ నిశ్చయనయసే దేఖా జాయే తో [వ్యక్త -జ్ఞాతృత్వ-జ్యోతిషా ] ప్రగట జ్ఞాయకత్వజ్యోతిమాత్రసే [ఏకకః ] ఆత్మా ఏకస్వరూప హై, [సర్వ-భావాన్తర-ధ్వంసి-స్వభావత్వాత్ ] క్యోంకి శుద్ధద్రవ్యార్థిక నయసే సర్వ అన్యద్రవ్యకే స్వభావ తథా అన్యకే నిమిత్తసే హోనేవాలే విభావోంకో దూర కరనేరూప ఉసకా స్వభావ హై, ఇసలియే వహ [అమేచకః ] ‘అమేచక’ హై — శుద్ధ ఏకాకార హై .
భావార్థ : — భేదదృష్టికో గౌణ కరకే అభేదదృష్టిసే దేఖా జాయే తో ఆత్మా ఏకాకార హీ హై, వహీ అమేచక హై .౧౮.
ఆత్మాకో ప్రమాణ-నయసే మేచక, అమేచక కహా హై, ఉస చిన్తాకో మిటాకర జైసే సాధ్యకీ సిద్ధి హో వైసా కరనా చాహిఏ, యహ ఆగేకే శ్లోకమేం కహతే హైం : —
శ్లోకార్థ : — [ఆత్మనః ] యహ ఆత్మా [మేచక-అమేచకత్వయోః ] మేచక హై — భేదరూప
౪౮