యథా స్పర్శరసగన్ధవర్ణాదిభావేషు పృథుబుధ్నోదరాద్యాకారపరిణతపుద్గలస్కన్ధేషు ఘటోయమితి, ఘటే చ స్పర్శరసగన్ధవర్ణాదిభావాః పృథుబుధ్నోదరాద్యాకారపరిణతపుద్గలస్కన్ధాశ్చామీ ఇతి వస్త్వభేదేనాను- భూతిస్తథా కర్మణి మోహాదిష్వన్తరంగేషు నోకర్మణి శరీరాదిషు బహిరఙ్గేషు చాత్మతిరస్కారిషు పుద్గల- పరిణామేష్వహమిత్యాత్మని చ కర్మ మోహాదయోన్తరంగా నోకర్మ శరీరాదయో బహిరఙ్గాశ్చాత్మతిరస్కారిణః పుద్గలపరిణామా అమీ ఇతి వస్త్వభేదేన యావన్తం కాలమనుభూతిస్తావన్తం కాలమాత్మా భవత్యప్రతిబుద్ధః . యదా కదాచిద్యథా రూపిణో దర్పణస్య స్వపరాకారావభాసినీ స్వచ్ఛతైవ వహ్నేరౌష్ణ్యం జ్వాలా చ తథా నీరూపస్యాత్మనః స్వపరాకారావభాసినీ జ్ఞాతృతైవ పుద్గలానాం కర్మ నోకర్మ చేతి స్వతః పరతో వా భేదవిజ్ఞానమూలానుభూతిరుత్పత్స్యతే తదైవ ప్రతిబుద్ధో భవిష్యతి .
గాథార్థ : — [యావత్ ] జబ తక ఇస ఆత్మాకీ [కర్మణి ] జ్ఞానావరణాది ద్రవ్యకర్మ, భావకర్మ [చ ] ఔర [నోకర్మణి ] శరీరాది నోకర్మమేం [అహం ] ‘యహ మైం హూఁ’ [చ ] ఔర [అహకం కర్మ నోకర్మ ఇతి ] ముఝమేం (-ఆత్మామేం) ‘యహ కర్మ-నోకర్మ హైం’ — [ఏషా ఖలు బుద్ధిః ] ఐసీ బుద్ధి హై, [తావత్ ] తబ తక [అప్రతిబుద్ధః ] యహ ఆత్మా అప్రతిబుద్ధ [భవతి ] హై .
టీకా : — జైసే స్పర్శ, రస, గంధ, వర్ణ ఆది భావోంమేం తథా చౌడా తల, బడా ఉదర ఆదికే ఆకార పరిణత హుయే పుద్గలకే స్కన్ధోంమేం ‘యహ ఘట హై’ ఇసప్రకార, ఔర ఘడేమేం ‘యహ స్పర్శ, రస, గంధ, వర్ణ ఆది భావ తథా చౌడా తల, బడా ఉదర ఆదికే ఆకారరూప పరిణత పుద్గల-స్కంధ హైం ’ ఇసప్రకార వస్తుకే అభేదసే అనుభూతి హోతీ హై, ఇసీప్రకార కర్మ – మోహ ఆది అన్తరఙ్గ (పరిణామ) తథా నోకర్మ — శరీరాది బాహ్య వస్తుయేం — కి జో (సబ) పుద్గలకే పరిణామ హైం ఔర ఆత్మాకా తిరస్కార కరనేవాలే హైం — ఉనమేం ‘యహ మైం హూఁ’ ఇసప్రకార ఔర ఆత్మామేం ‘యహ కర్మ — మోహ ఆది అన్తరఙ్గ తథా నోకర్మ — శరీరాది బహిరఙ్గ, ఆత్మ-తిరస్కారీ (ఆత్మాకా తిరస్కార కరనేవాలే) పుద్గల-పరిణామ హైం’ ఇసప్రకార వస్తుకే అభేదసే జబ తక అనుభూతి హై తబ తక ఆత్మా అప్రతిబుద్ధ హై; ఔర జబ కభీ, జైసే రూపీ దర్పణకీ స్వ-పరకే ఆకారకా ప్రతిభాస కరనేవాలీ స్వచ్ఛతా హీ హై ఔర ఉష్ణతా తథా జ్వాలా అగ్నికీ హై ఇసీప్రకార అరూపీ ఆత్మాకీ తో అపనేకో ఔర పరకో జాననేవాలీ జ్ఞాతృతా హీ హై ఔర కర్మ తథా నోకర్మ పుద్గలకే హైం, ఇసప్రకార స్వతః అథవా పరోపదేశసే జిసకా మూల భేదవిజ్ఞాన హై ఐసీ అనుభూతి ఉత్పన్న హోగీ తబ హీ (ఆత్మా) ప్రతిబుద్ధ హోగా