Samaysar Kalash Tika-Gujarati (English transliteration). Shlok: 17-34 ; Ajiv Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 15

 

Page 19 of 269
PDF/HTML Page 41 of 291
single page version

sahaj (एकत्वतः) nirbhedapaNun hovAthI;Avo nishchayanay kahevAy chhe. ‘‘आत्मा प्रमाणतः समम् मेचकः अमेचकः अपि च’’ (आत्मा) chetanadravya (समम्) ek ja kALe (मेचकः अमेचकः अपि च) malin paN chhe ane nirmaL paN chhe. konI apekShAe? (प्रमाणतः) yugapad anek dharmagrAhak gnAnanI apekShAe. tethI pramANadraShTie jotAn ek ja kALe jIvadravya bhedarUp paN chhe, abhedarUp paN chhe. 16.

(anuShTup)
दर्शनज्ञानचारित्रैस्त्रिभिः परिणतत्वतः
एकोऽपि त्रिस्वभावत्वाद्वयवहारेण मेचकः ।।१७।।

khanDAnvay sahit artha‘‘एकः अपि व्यवहारेण मेचकः’’ (एकः अपि) dravyadraShTithI joke jIvadravya shuddha chhe topaN (व्यवहारेण) guN-guNIrUp bhedadraShTithI (मेचकः) malin chhe. te paN konI apekShAe? ‘‘त्रिस्वभावत्वात्’’ (त्रि) darshan-gnAn- chAritra, te traN chhe (स्वभावत्वात्) sahaj guNo jenA, evun hovAthI. te paN kevun hovAthI? ‘‘दर्शन-ज्ञान-चारित्रैः त्रिभिः परिणतत्वतः’’ kem ke te darshan-gnAn-chAritra e traN guNorUpe pariName chhe, tethI bhedabuddhi paN ghaTe chhe. 17.

(anuShTup)
परमार्थेन तु व्यक्तज्ञातृत्वज्योतिषैककः
सर्वभावान्तरध्वंसिस्वभावत्वादमेचकः ।।१८।।

khanDAnvay sahit artha‘‘तु परमार्थेन एककः अमेचकः’’ (तु) ‘तु’ pad dvArA bIjo pakSha kayo chhe te vyakta karyun chhe. (परमार्थेन) paramArthathI arthAt shuddha dravyadraShTithI (एककः) shuddha jIvavastu (अमेचकः) nirmaL chhenirvikalpa chhe. kevo chhe paramArtha? ‘‘व्यक्तज्ञातृत्वज्योतिषा’’ (व्यक्त) pragaT chhe (ज्ञातृत्व) gnAnamAtra (ज्योतिषा) prakAsh- svarUp jemAn evo chhe. bhAvArtha Am chhe ke shuddhanirbhed vastumAtragrAhak gnAn nishchayanay kahevAy chhe. te nishchayanayathI jIvapadArtha sarvabhedarahit shuddha chhe. vaLI kevo hovAthI shuddha chhe? ‘‘सर्वभावान्तरध्वंसिस्वभावत्वात्’’ (सर्व) samasta dravyakarma-bhAvakarma- nokarma athavA gneyarUp paradravya evA je (भावान्तर) upAdhirUp vibhAvabhAv temanun


Page 20 of 269
PDF/HTML Page 42 of 291
single page version

(ध्वंसि) meTanashIl (maTADavAnA svabhAvavALun) chhe (स्वभावत्वात्) nijasvarUp jenun, evo svabhAv hovAthI shuddha chhe. 18.

(anuShTup)
आत्मनश्चिन्तयैवालं मेचकामेचकत्वयोः
दर्शनज्ञानचारित्रैः साध्यसिद्धिर्न चान्यथा ।।१९।।

khanDAnvay sahit artha‘‘मेचकामेचकत्वयोः आत्मनः चिन्तया एव अलं’’ AtmA (मेचक) ‘malin chhe’ ane (अमेचक) ‘nirmaL chhe’Am A banne nayo pakShapAtarUp chhe; (आत्मनः) chetanadravyanA AvA (चिन्तया) vichArathI (अलं) bas thAo; Avo vichAr karavAthI to sAdhyanI siddhi nathI thatI (एव) em nakkI jANavun. bhAvArtha Am chhe ke shrutagnAnathI AtmasvarUp vichAratAn ghaNA vikalpo Upaje chhe; ek pakShathI vichAratAn AtmA anekarUp chhe, bIjA pakShathI vichAratAn AtmA abhedarUp chheAm vichAratAn thakAn to svarUp-anubhav nathI. ahIn koI prashna kare chhe ke vichAratAn thakAn to anubhav nathI, to anubhav kyAn chhe? uttar Am chhe ke pratyakShapaNe vastune AsvAdatAn thakAn anubhav chhe. te ja kahe chhe‘‘दर्शन-ज्ञान-चारित्रैः साध्यसिद्धिः’’ (दर्शन) shuddhasvarUpanun avalokan, (ज्ञान) shuddhasvarUpanun pratyakSha jANapaNun, (चारित्र) shuddhasvarUpanun AcharaNAvAn kAraNo karavAthI (साध्य) sakaLakarmakShayalakShaN mokShanI (सिद्धिः) prApti thAy chhe. bhAvArtha Am chhe ke shuddhasvarUpano anubhav karatAn mokShanI prApti chhe. koI prashna kare chhe ke ATalo ja mokShamArga chhe ke kaI anya paN mokShamArga chhe? uttar Am chhe ke ATalo ja mokShamArga chhe. ‘‘न च अन्यथा’’ (च) parantu (अन्यथा) anya prakAre (न) sAdhyasiddhi nathI thatI. 19.

(mAlinI)
कथमपि समुपात्तत्रित्वमप्येकतायाः
अपतितमिदमात्मज्योतिरुद्गच्छदच्छम्
सततमनुभवामोऽनन्तचैतन्यचिह्नं
न खलु न खलु यस्मादन्यथा साध्यसिद्धिः
।।२०।।


Page 21 of 269
PDF/HTML Page 43 of 291
single page version

khanDAnvay sahit artha‘‘इदम् आत्मज्योतिः सततम् अनुभवामः’’ (इदम्) pragaT (आत्मज्योतिः) Atmajyotine arthAt chaitanyaprakAshane (सततम्) nirantar (अनुभवामः) pratyakShapaNe ame AsvAdIe chhIe. kevI chhe Atmajyoti? ‘‘कथमपि समुपात्तत्रित्वम् अपि एकतायाः अपतितम्’’ (कथम् अपि) vyavahAradraShTithI (समुपात्तत्रित्वम्) grahaN karyA chhe traN bhed jeNe evI chhe topaN (एकतायाः) shuddhapaNAthI (अपतितम्) paDatI nathI. vaLI kevI chhe Atmajyoti? ‘‘उद्गच्छत्’’ prakAsharUp pariName chhe. vaLI kevI chhe? ‘‘अच्छम्’’ nirmaL chhe. vaLI kevI chhe? ‘‘अनन्तचैतन्यचिह्नं’’ (अनन्त) ati ghaNun (चैतन्य) gnAn chhe (चिह्नं) lakShaN jenun evI chhe. koI AshankA kare chhe ke anubhavane bahu draDh karyo te shA kAraNe? te ja kahe chhe‘‘यस्मात् अन्यथा साध्यसिद्धिः न खलु न खलु’’ (यस्मात्) kAraN ke (अन्यथा) anya prakAre (साध्यसिद्धिः) svarUpanI prApti (न खलु न खलु) nathI thatI, nathI thatI, em nakkI chhe. 20.

(mAlinI)
कथमपि हि लभन्ते भेदविज्ञानमूला-
मचलितमनुभूतिं ये स्वतो वान्यतो वा
प्रतिफलननिमग्नानन्तभावस्वभावै-
र्मुकुरवदविकाराः सन्ततं स्युस्त एव
।।२१।।

khanDAnvay sahit artha‘‘ये अनुभूतिं लभन्ते’’ (ये) je koI nikaT sansArI jIv (अनुभूतिं) anubhUti arthAt shuddha jIvavastuno AsvAd (लभन्ते) pAme chhe. kevI chhe anubhUti? ‘‘भेदविज्ञानमूलाम्’’ (भेद) svasvarUp-parasvarUpane dvidhA karavun evun je (विज्ञान) jANapaNun te ja chhe (मूलाम्) sarvasva jenun evI chhe. vaLI kevI chhe? ‘‘अचलितम्’’ sthiratArUp chhe. AvI anubhUti kaI rIte pamAy chhe, te ja kahe chhe‘‘कथमपि स्वतो वा अन्यतो वा’’ (क थमपि) anant sansAramAn bhramaN karatAn kemey karIne kALalabdhi prApta thAy chhe tyAre samyaktva Upaje chhe, tyAre anubhav thAy chhe; (स्वतः वा) mithyAtvakarmano upasham hotAn upadesh vinA ja anubhav thAy chhe, (अन्यतः वा) athavA antarangamAn mithyAtvakarmano upasham hotAn ane bahirangamAn


Page 22 of 269
PDF/HTML Page 44 of 291
single page version

gurunI samIp sUtrano upadesh maLatAn anubhav thAy chhe. koI prashna kare chhe ke jeo anubhav pAme chhe teo anubhav pAmavAthI kevA hoy chhe? uttar Am chhe ke teo nirvikAr hoy chhe. te ja kahe chhe‘‘ते एव सन्ततं मुकुरवत् अविकाराः स्युः’’ (ते एव) te ja jIvo (सन्ततं) nirantarapaNe (मुकुरवत्) arIsAnI peThe (अविकाराः) rAgadveSh rahit (स्युः) chhe. shAnAthI nirvikAr chhe? ‘‘प्रतिफलननिमग्नानन्तभावस्वभावैः’’ (प्रतिफलन) pratibimbarUpe (निमग्न) garbhit je (अनन्तभाव) sakaL dravyonA (स्वभावैः) guN-paryAyo, temanAthI nirvikAr chhe. bhAvArtha Am chhe ke je jIvanA shuddha svarUpane anubhave chhe tenA gnAnamAn sakaL padArtho uddIpta thAy chhe, temanA bhAv arthAt guN-paryAyo, temanAthI nirvikArarUp anubhav chhe. 21.

(mAlinI)
त्यजतु जगदिदानीं मोहमाजन्मलीढं
रसयतु रसिकानां रोचनं ज्ञानमुद्यत्
इह कथमपि नात्माऽनात्मना साकमेकः
किल कलयति काले क्वापि तादात्म्यवृत्तिम्
।।२२।।

khanDAnvay sahit artha‘‘जगत् मोहम् त्यजतु’’ (जगत्) sansArI jIvarAshi (मोहम्) mithyAtvapariNAmane (त्यजतु) sarvathA chhoDo. chhoDavAno avasar kayo? ‘‘इदानीं’’ tatkAL. bhAvArtha Am chhe ke sharIrAdi paradravyo sAthe jIvanI ekatvabuddhi vidyamAn chhe, te sUkShmakALamAtra paN Adar karavAyogya nathI. kevo chhe moh? ‘‘आजन्मलीढं’’ (आजन्म) anAdikALathI (लीढं) lAgelo chhe. ‘‘ज्ञानम् रसयतु’’ (ज्ञानम्) gnAnane arthAt shuddha chaitanyavastune (रसयतु) svAnubhav-pratyakShapaNe AsvAdo. kevun chhe gnAn? ‘‘रसिकानां रोचनं’’ (रसिकानां) shuddhasvarUpanA anubhavashIl samyagdraShTi jIvone (रोचनं) atyant sukhakArI chhe. vaLI kevun chhe gnAn? ‘‘उद्यत्’’ traNe kAL prakAsharUp chhe. koI prashna kare chhe ke Am karatAn kAryasiddhi kevI thAy chhe? uttar kahe chhe‘‘इह किल एकः आत्मा अनात्मना साकम् तादात्म्यवृत्तिम् क्वापि काले कथमपि न कलयति’’ (इह) mohano tyAg, gnAnavastuno anubhavAm vAramvAr abhyAs karatAn (किल) nisandehapaNe (एकः)


Page 23 of 269
PDF/HTML Page 45 of 291
single page version

shuddha (आत्मा) chetanadravya (अनात्मना) dravyakarma-bhAvakarma-nokarma Adi samasta vibhAvapariNAmonI (साकम्) sAthe (तादात्म्यवृत्तिम्) jIv ane karmanA bandhAtmak ekakShetrasambandharUpe (क्वापि) koI paN atIt, anAgat ane vartamAnasambandhI (काले) samay, ghaDI, prahar, divas ke varShe (कथमपि) koI paN rIte (न कलयति) nathI rahetun. bhAvArtha Am chhe kejIvadravya dhAtu ane pAShANanA sanyoganI peThe pudgalakarmonI sAthe maLelun ja chAlyun Ave chhe, ane maLelun hovAthI mithyAtva-rAg-dveSharUp vibhAv- chetanapariNAme pariNamatun ja Ave chhe. em pariNamatAn evI dashA nIpajI ke jIvadravyanun nijasvarUp je kevaLagnAn, kevaLadarshan, atIndriy sukh ane kevaLavIrya, tenAthI A jIvadravya bhraShTa thayun tathA mithyAtvarUp vibhAvapariNAme pariNamatAn gnAnapaNun paN chhUTI gayun; jIvanun nij svarUp anantachatuShTay chhe, sharIr, sukh, dukh, moh, rAg, dveSh ityAdi badhun pudgalakarmanI upAdhi chhe, jIvanun svarUp nathIevI pratIti paN chhUTI gaI. pratIti chhUTatAn jIv mithyAdraShTi thayo; mithyAdraShTi thayo thako gnAnAvaraNAdi karmabandhakaraNashIl thayo. te karmabandhano uday thatAn jIv chAre gatiomAn bhame chhe. A prakAre sansAranI paripATI chhe. A sansAramAn bhramaN karatAn koI bhavya jIvano jyAre nikaT sansAr AvI jAy chhe tyAre jIv samyaktva grahaN kare chhe. samyaktva grahaN karatAn pudgalapinDarUp mithyAtvakarmano uday maTe chhe tathA mithyAtvarUp vibhAvapariNAm maTe chhe. vibhAvapariNAm maTatAn shuddhasvarUpano anubhav thAy chhe. AvI sAmagrI maLatAn jIvadravya pudgalakarmathI tathA vibhAvapariNAmathI sarvathA bhinna thAy chhe. jIvadravya potAnA anantachatuShTayane prApta thAy chhe. draShTAnt Am chhe ke jevI rIte suvarNadhAtu pAShANamAn ja maLelI chAlI Ave chhe topaN agnino sanyog pAmIne pAShANathI suvarNa bhinna thAy chhe. 22.

(mAlinI)
अयि कथमपि मृत्वा तत्त्वकौतूहली सन्
अनुभव भव मूर्तेः पार्श्ववर्ती मुहूर्तम्
पृथगथ विलसन्तं स्वं समालोक्य येन
त्यजसि झगिति मूर्त्या साकमेकत्वमोहम्
।।२३।।


Page 24 of 269
PDF/HTML Page 46 of 291
single page version

khanDAnvay sahit artha‘‘अयि मूर्तेः पार्श्ववर्ती भव, अथ मुहूर्तं पृथक् अनुभव’’ (अयि) he bhavyajIv! (मूर्तेः) sharIrathI (पार्श्ववर्ती) bhinnasvarUp (भव) thA. bhAvArtha Am chhe ke anAdikALathI jIvadravya (sharIr sAthe) ekasanskArarUp thaIne chAlyun Ave chhe, tethI jIvane Am kahIne pratibodhavAmAn Ave chhe ke he jIv! A jeTalA sharIrAdi paryAyo chhe te badhA pudgalakarmanA chhe, tArA nathI; tethI A paryAyothI potAne bhinna jAN.

(अथ) bhinna jANIne (मुहूर्तम्) thoDok kAL (पृथक्)

sharIrathI bhinna chetanadravyarUpe (अनुभव) pratyakShapaNe AsvAd kar. bhAvArtha Am chhe ke sharIr to achetan chhe, vinashvar chhe, sharIrathI bhinna koI to puruSh (AtmA) chhe evun jANapaNunevI pratIti mithyAdraShTi jIvone paN hoy chhe, parantu sAdhyasiddhi to kAI nathI. jyAre jIvadravyano dravya-guN-paryAyasvarUp pratyakShapaNe AsvAd Ave chhe tyAre samyagdarshan-gnAn-chAritra chhe, sakaLakarmakShayalakShaN mokSha paN chhe. kevo chhe anubhavashIl jIv? ‘‘तत्त्वकौतूहली सन्’’ (तत्त्व) shuddha chaitanyavastunA (कौतूहली सन्) svarUpane jovA ichchhe chhe evo thayo thako. vaLI kevo thaIne? ‘‘कथमपि मृत्वा’’ (कथमपि) koI paN prakArekoIpaN upAye, (मृत्वा) marIne paN, shuddha jIvasvarUpano anubhav kar. bhAvArtha Am chhe ke shuddha chaitanyano anubhav to sahajasAdhya chhe, yatnasAdhya to nathI, parantu ATalun kahIne atyant upAdeyapaNun draDh karyun chhe. ahIn koI prashna kare chhe ke anubhav to gnAnamAtra chhe, tenAthI shun kAI kAryasiddhi chhe? te paN upadesh dvArA kahe chhe‘‘येन मूर्त्या साकम् एकत्वमोहम् झगिति त्यजसि’’ (येन) je shuddha chaitanyanA anubhav vaDe (मूर्त्या साकम्) dravyakarma-bhAvakarma-nokarmAtmak samasta karmarUp paryAyonI sAthe (एकत्वमोहम्) ekasanskArarUp‘hun dev chhun, hun manuShya chhun, hun tiryanch chhun, hun nArakI chhun’ ityAdirUp, ‘hun sukhI chhun, hun dukhI chhun’ ityAdirUp, ‘hun krodhI chhun, hun mAnI chhun’ ityAdirUp, tathA ‘hun yati chhun, hun gRuhastha chhun’ ityAdirUppratIti evo chhe moh arthAt viparItapaNun tene (झगिति) anubhav thatAn vent ja (त्यजसि) he jIv! potAnI buddhithI tun ja chhoDIsh. bhAvArtha Am chhe ke anubhav gnAnamAtra vastu chhe, ekatvamoh mithyAtvarUp dravyanA vibhAvapariNAm chhe, topaN emane (anubhavane ane mithyAtvanA maTavAne) ApasamAn kAraNakAryapaNun chhe. tenun vivaraNje kALe jIvane anubhav thAy chhe te kALe mithyAtvapariNaman maTe chhe,


Page 25 of 269
PDF/HTML Page 47 of 291
single page version

sarvathA avashya maTe chhe. je kALe mithyAtvapariNaman maTe chhe te kALe avashya anubhavashakti thAy chhe. mithyAtvapariNaman je rIte maTe chhe te rIt kahe chhe ‘‘स्वं समालोक्य’’ (स्वं) potAnI shuddha chaitanyavastuno (समालोक्य) svasamvedanapratyakShapaNe AsvAd karIne. kevun chhe shuddha chetan? ‘‘विलसन्तं’’ anAdinidhan pragaTapaNe chetanArUp pariNamI rahyun chhe. 23.

(shArdUlavikrIDit)
कान्त्यैव स्नपयन्ति ये दश दिशो धाम्ना निरुन्धन्ति ये
धामोद्दाममहस्विनां जनमनो मुष्णन्ति रूपेण ये
दिव्येन ध्वनिना सुखं श्रवणयोः साक्षात्क्षरन्तोऽमृतं
वन्द्यास्तेऽष्टसहस्रलक्षणधरास्तीर्थेश्वराः सूरयः
।।२४।।

khanDAnvay sahit arthaahIn koI mithyAdraShTi kuvAdI matAntar sthApe chhe ke jIv ane sharIr ek ja vastu chhe. jem jaino mAne chhe ke sharIrathI jIvadravya bhinna chhe tem nathI, ek ja chhe; kemake sharIranun stavan karatAn AtmAnun stavan thAy chhe, em jaino paN mAne chhe. e ja batAve chhe‘‘ते तीर्थेश्वराः वन्द्याः’’

(ते)

avashya vidyamAn chhe evA (तीर्थेश्वराः) tIrthankaradevo (वन्द्याः) trikAL namaskAr karavAyogya chhe. kevA chhe te tIrthankaro? ‘‘ये कान्त्या एव दश दिशः स्नपयन्ति’’ (ये) tIrthankaro (कान्त्या) sharIranI dIpti dvArA (एव) nakkI (दश) pUrva-pashchim-uttar-dakShiN e chAr dishA, chAr khUNArUp vidishA tathA UrdhvadishA ane adhodishA e das (दिशः) dishAone (स्नपयन्ति) prakShAl kare chhepavitra kare chhe; evA chhe je tIrthankaro temane namaskAr chhe. (jainone tyAn) Am je kahyun te to sharIranun varNan karyun, tethI amane evI pratIti UpajI ke sharIr ane jIv ek ja chhe. vaLI kevA chhe tIrthankaro? ‘‘ये धाम्ना उद्दाममहस्विनां धाम निरुन्धन्ति’’ (ये) tIrthankaro (धाम्ना) sharIranA tejathI (उद्दाममहस्विनां) ugra tejavALA karoDo sUryanA (धाम) pratApane (निरुन्धन्ति) roke chhe. bhAvArtha Am chhe ke tIrthankaranA sharIramAn evI dIpti chhe ke jo koTi sUrya hoy to koTiye sUryanI dIpti rokAI jAy; evA te tIrthankaro chhe. ahIn paN sharIranI


Page 26 of 269
PDF/HTML Page 48 of 291
single page version

ja moTap kahI chhe. vaLI kevA chhe tIrthankaro? ‘‘ये रूपेण जनमनो मुष्णन्ति’’ (ये) tIrthankaro (रूपेण) sharIranI shobhAthI (जन) jeTalAn dev-manuShya-tiryanche badhAnnAn (मनः) antarangane (मुष्णन्ति) chorI le chhe. bhAvArtha Am chhe ke jIvo tIrthankaranA sharIranI shobhA dekhIne jevun sukh mAne chhe tevun sukh trailokyamAn anya vastune dekhIne nathI mAnatA; evA te tIrthankaro chhe. ahIn paN sharIranI moTap karI chhe. vaLI kevA chhe tIrthankaro? ‘‘ये दिव्येन ध्वनिना श्रवणयोः साक्षात् सुखं अमृतं क्षरन्तः’’ (ये) tIrthankaradevo (दिव्येन) samasta trailokyamAn utkRuShTa evI (ध्वनिना) nirakSharI vANI vaDe (श्रवणयोः) sarva jIvonI karNendriyomAn (साक्षात्) tatkAL (सुखं अमृतं) sukhamay shAntarasane (क्षरन्तः) varasAve chhe. bhAvArtha Am chhe ke tIrthankaranI vANI sAmbhaLatAn sarva jIvone vANI ruche chhe, jIvo bahu sukhI thAy chhe; tIrthankaro evA chhe. ahIn paN sharIranI moTap chhe. vaLI kevA chhe tIrthankaro? ‘‘अष्टसहस्रलक्षणधराः’’ (अष्टसहस्र) ATh adhik ek hajAr (लक्षणधराः) sharIranAn chihno sahaj ja dhAraN kare chhe; evA tIrthankaro chhe. bhAvArtha Am chhe ke tIrthankaranA sharIramAn shankh, chakra, gadA, padma, kamaL, magar, machchha, dhvajA ityAdirUp AkRutivALI rekhAo hoy chhe, je samasta gaNatAn ek hajAr ne ATh thAy chhe. ahIn paN sharIranI moTap chhe. vaLI kevA chhe tIrthankaro?

‘‘सूरयः’’ mokShamArganA upadeShTA chhe. ahIn paN sharIranI moTap chhe.

AthI jIv-sharIr ek ja chhe evI mArI pratIti chhe, evun koI mithyAmatavAdI mAne chhe. teno uttar Am pramANe AgaL kaheshe granthakartA kahe chhe ke vachanavyavahAramAtrathI jIv-sharIranun ekapaNun kahevAy chhe. AthI em kahyun chhe ke je sharIranun stotra chhe te to vyavahAramAtrathI jIvanun stotra chhe. dravyadraShTithI jotAn jIv- sharIr bhinna bhinna chhe. tethI jevun stotra kahyun chhe te nij nAmathI jUThun chhe (arthAt tenun nAm stotra ghaTit thatun nathI), kem ke sharIranA guN kahetAn jIvanI stuti thatI nathI, jIvanA gnAnaguNanI stuti karatAn (jIvanI) stuti thAy chhe. koI prashna kare chhe ke jevI rIte nagarano svAmI rAjA chhe tethI nagaranI stuti karatAn rAjAnI stuti thAy chhe, tevI ja rIte sharIrano svAmI jIv chhe tethI sharIranI stuti karatAn jIvanI stuti thAy chhe. uttar Am chhe ke e rIte stuti thatI nathI; rAjAnA nij guNanI stuti karatAn rAjAnI stuti thAy chhe, tevI ja rIte jIvanA nij chaitanyaguNanI stuti karatAn jIvanI stuti thAy chhe. te ja kahe chhe. 24.


Page 27 of 269
PDF/HTML Page 49 of 291
single page version

(AryA)
प्राकारकवलिताम्बरमुपवनराजीनिगीर्णभूमितलम्
पिबतीव हि नगरमिदं परिखावलयेन पातालम् ।।२५।।

khanDAnvay sahit artha‘‘इदं नगरम् परिखावलयेन पातालम् पिबति इव’’ (इदं) pratyakSha (नगरम्) nagar arthAt rAjagrAm (परिखावलयेन) khAI vaDe gherAyelun hovAthI (पातालम्) adholokane, (पिबति इव) khAI eTalI UnDI chhe jethI em lAge chhe ke, pI rahyun chhe. kevun chhe nagar? ‘‘प्राकारकवलिताम्बरम्’’ (प्राकार) koT vaDe (कवलित) gaLI gayun chhe (अम्बरम्) AkAshane je, evun nagar chhe. bhAvArtha Am chhe ke koT ghaNo ja Uncho chhe. vaLI kevun chhe nagar? ‘‘उपवनराजीनिगीर्णभूमितलम्’’ (उपवनराजी) nagaranI samIp chAre taraph phelAyelA bAgothI (निगीर्ण) rundhAyelI chhe (भूमितलम्) samasta bhUmi jenI, evun te nagar chhe. bhAvArtha Am chhe ke nagaranI bahAr ghaNA bAg chhe. AvI nagaranI stuti karatAn rAjAnI stuti thatI nathI. ahIn khAI-koT-bAganun varNan karyun te to rAjAnA guNo nathI; rAjAnA guNo chhe dAn, pauruSh (shUravIratA) ane jANapaNun; temanI stuti karatAn rAjAnI stuti thAy chhe. 25.

(AryA)
नित्यमविकारसुस्थितसर्वाङ्गमपूर्वसहजलावण्यम्
अक्षोभमिव समुद्रं जिनेन्द्ररूपं परं जयति ।।२६।।

khanDAnvay sahit artha‘‘जिनेन्द्ररूपं जयति’’ (जिनेन्द्ररूपं) jinendrarUp arthAt tIrthankaranA sharIranI shobhA (जयति) jayavant ho. kevun chhe jinendrarUp? ‘‘नित्यं’’ Ayuparyanta ekarUp chhe. vaLI kevun chhe? ‘‘अविकारसुस्थितसर्वाङ्गम्’’ (अविकार) jemAn bALapaNun, taruNapaNun ane vRuddhapaNun nahIn hovAthI (सुस्थित) samAdhAnarUp (sArI rIte goThavAyelA) chhe (सर्वाङ्गम्) sarva pradesh jenA evun chhe. vaLI kevun chhe jinendranun rUp? ‘‘अपूर्वसहजलावण्यम्’’ (अपूर्व) AshcharyakArI chhe tathA (सहज) vinA yatne sharIr sAthe maLelA chhe (लावण्यम्) sharIranA guNo jene evun chhe. vaLI kevun chhe? ‘‘समुद्रम् इव अक्षोभम्’’ (समुद्रम् इव) samudranI mAphak (अक्षोभम्)


Page 28 of 269
PDF/HTML Page 50 of 291
single page version

nishchaL chhe. vaLI kevun chhe? ‘‘परं’’ utkRuShTa chhe. bhAvArtha Am chhe ke jevI rIte vAyu rahit samudra nishchaL hoy chhe tevI ja rIte tIrthankaranun sharIr nishchaL chhe. A rIte sharIranI stuti karatAn AtmAnI stuti nathI thatI, kAraN ke sharIranA guN AtmAmAn nathI. AtmAno gnAnaguN chhe; gnAnaguNanI stuti karatAn AtmAnI stuti thAy chhe. 26.

(shArdUlavikrIDit)

एकत्वं व्यवहारतो न तु पुनः कायात्मनोर्निश्चयात् नुः स्तोत्रं व्यवहारतोऽस्ति वपुषः स्तुत्या न तत्तत्त्वतः

स्तोत्रं निश्चयतश्चितो भवति चित्स्तुत्यैव सैवं भवेत् नातस्तीर्थकरस्तवोत्तरबलादेकत्वमात्माङ्गयोः ।।२७।।

khanDAnvay sahit artha‘‘अतः तीर्थकरस्तवोत्तरबलात् आत्माङ्गयोः एकत्वं न भवेत्’’ (अतः) A kAraNathI, (तीर्थकरस्तव) ‘parameshvaranA sharIranI stuti karatAn AtmAnI stuti thAy chhe’ em je mithyAmatI jIv kahe chhe tenA prati (उत्तरबलात्) ‘sharIranI stuti karatAn AtmAnI stuti thatI nathI, AtmAnA gnAnaguNanI stuti karatAn AtmAnI stuti thAy chhe,’ AvA uttaranA baLathI arthAt te uttar dvArA sandeh naShTa thaI javAthI,

(आत्म) chetanavastune ane (अङ्गयोः) samasta karmanI upAdhine

(एकत्वं) ekadravyapaNun (न भवेत्) thatun nathI. AtmAnI stuti je rIte thAy chhe te kahe chhe‘‘सा एवं’’ (सा) te jIvastuti (एवं) jevI rIte mithyAdraShTi kaheto hato tevI rIte nathI, kintu je rIte have kahe chhe te rIte ja chhe‘‘कायात्मनोः व्यवहारतः एकत्वं, तु पुनः न निश्चयात्’’ (कायात्मनोः) sharIrAdi ane chetanadravya e bannene (व्यवहारतः) kathanamAtrathI (एकत्वं) ekapaNun chhe. bhAvArtha Am chhe ke jevI rIte sonun ane rUpun e bannene ogALIne ek sogaThI banAvavAmAn Ave chhe, tyAn te saghaLun kahevAmAn to suvarNa ja kahevAy chhe, tevI rIte jIv ane karma anAdithI ekakShetrasambandharUp maLelAn chAlyAn Ave chhe tethI te saghaLun kathanamAn to jIv ja kahevAy chhe.

(तु पुनः) bIjA pakShe (न) jIv-karmane ekapaNun nathI. te kayA pakShe?


Page 29 of 269
PDF/HTML Page 51 of 291
single page version

(निश्चयात्) dravyanA nij svarUpane vichAratAn, bhAvArtha Am chhe ke jevI rIte sonun ane rUpun joke ekakShetre maLelAn chheekapinDarUp chhe topaN sonun pILun, bhAre ane chIkaNun evA potAnA guNo sahit chhe, rUpun paN potAnA shvetaguN sahit chhe, tethI ekapaNun kahevun jUThun chhe, tevI ja rIte jIv ane karma paN joke anAdithI ekabandhaparyAyarUp maLelAn chAlyAn Ave chheekapinDarUp chhe topaN jIvadravya potAnA gnAnaguNe birAjamAn chhe, karma-pudgaladravya paN potAnA achetan guN sahit chhe, tethI ekapaNun kahevun jUThun chhe. te kAraNe stutimAn bhed chhe. (te ja batAve chhe) ‘‘व्यवहारतः वपुषः स्तुत्या नुः स्तोत्रं अस्ति, न तत् तत्त्वतः’’ (व्यवहारतः) bandhaparyAyarUp ekakShetrAvagAhadraShTithI jotAn (वपुषः) sharIranI (स्तुत्या) stuti karavAthI (नुः) jIvanI (स्तोत्रं) stuti (अस्ति) thAy chhe. (न तत्) bIjA pakShe vichAratAn, stuti nathI thatI. kaI apekShAe nathI thatI? (तत्त्वतः) shuddha jIvadravyasvarUp vichAratAn. bhAvArtha Am chhe ke jem ‘shvet suvarNa’ em joke kahevAmAn Ave chhe topaN shvetaguN rUpAno chhe, tethI ‘shvet suvarNa’ em kahevun jUThun chhe, tevI ja rIte

‘‘बे रत्ता बे सांवला बे नीलुप्पलवन्न
मरगजवन्ना दो वि जिन सोलह कंचनवन्न ।।’’

‘‘[bhAvArtha] be tIrthankaro raktavarNe, be kRiShNa, be nIl, be pannA ane soL suvarNarange chhe,’’ joke Am kahevAmAn Ave chhe topaN shvet, rakta ane pIt Adi pudgaladravyanA guNo chhe, jIvanA guNo nathI. tethI shvet, rakta ane pIt em kahetAn jIv nathI hoto, gnAnaguN kahetAn jIv chhe. koI prashna kare chhe ke sharIranI stuti karatAn to jIvanI stuti thatI nathI, to jIvanI stuti kaI rIte thAy chhe? uttar Am chhe ke chidrUp kahetAn thAy chhe‘‘निश्चयतः चित्स्तुत्या एव चितः स्तोत्रं भवति’’ (निश्चयतः) shuddha jIvadravyarUp vichAratAn (चित्) shuddha gnAnAdinAn (स्तुत्या) vAramvAr varNan-smaraN-abhyAs karavAthI (एव) nisandeh (चितः स्तोत्रं) jIvadravyanI stuti (भवति) thAy chhe. bhAvArtha Am chhejevI rIte ‘pILun, bhAre ane chIkaNun suvarNa’ em kahetAn suvarNanI svarUpastuti thAy chhe, tevI ja rIte ‘kevaLI evA chhe ke jemaNe pratham ja shuddha jIvasvarUpano anubhav karyo chhe eTale ke indriy-viShay-kaShAyane jItyAn chhe, pachhI mULathI khapAvyAn chhe, sakaL karma kShay karyAn


Page 30 of 269
PDF/HTML Page 52 of 291
single page version

chhe eTale ke kevaLagnAn, kevaLadarshan, kevaLavIrya ane kevaLasukharUpe birAjamAn pragaT chhe’ em kahetAnjANatAnanubhavatAn kevaLInI guNasvarUp stuti thAy chhe. AthI A artha nishchit karyo ke jIv ane karma ek nathI, bhinna bhinna chhe. vivaraN jIv ane karma ek hot to ATalo stutibhed kem hot? 27.

(mAlinI)
इति परिचिततत्त्वैरात्मकायैकतायां
नयविभजनयुक्त्यात्यन्तमुच्छादितायाम्
अवतरति न बोधो बोधमेवाद्य कस्य
स्वरसरभसकृष्टः प्रस्फु टन्नेक एव
।।२८।।

khanDAnvay sahit artha‘‘इति कस्य बोधः बोधम् अद्य न अवतरति’’ (इति) A prakAre bhed dvArA samajAvatAn (कस्य) traN lokamAn evo kayo jIv chhe ke jene (बोधः) bodh arthAt gnAnashakti (बोधम्) svasvarUpanA pratyakSha anubhavashIlapaNe (अद्य) Aj paN (न अवतरति) pariNamanashIl na thAy? bhAvArtha Am chhe ke jIv- karmanun bhinnapaNun atishay pragaT karIne batAvyun; e sAmbhaLatAn je jIvane gnAn Upajatun nathI tene Thapako dIdho chhe. kayA prakAre bhed dvArA samajAvatAn? te ja bhedaprakAr batAve chhe‘‘आत्मकायैकतायां परिचिततत्त्वैः नयविभजनयुक्त्या अत्यन्तम् उच्छादितायाम्’’ (आत्म) chetanadravya ane (काय) karmapinDanA (एकतायां) ekatvapaNAne, (bhAvArtha Am chhe ke jIv-karma anAdibandhaparyAyarUp ekapinD chhe tene,) (परिचिततत्त्वैः) sarvagno dvArA [vivaraN(परिचित) pratyakShapaNe jANyA chhe (तत्त्वैः) jIvAdi sakaL dravyonA guN-paryAyone jemaNe evA sarvagnadev dvArA] (नय) dravyArthik ane paryAyArthikarUp pakShapAtanA (विभजन) vibhAgbhedanirUpaN, (युक्त्या) bhinnasvarUp vastune sAdhavI, tenA vaDe (अत्यन्तं) atishay nisandehapaNe (उच्छादितायाम्) uchchhedavAmAn Ave chhe. jem DhAnkelo nidhi pragaT karavAmAn Ave chhe tem jIvadravya pragaT ja chhe, parantu karmasanyogathI DhankAyelun hovAthI maraNane prApta thaI rahyun hatun; te bhrAnti paramaguru shrI tIrthankarano upadesh sAmbhaLatAn maTe chhe, karmasanyogathI bhinna shuddha


Page 31 of 269
PDF/HTML Page 53 of 291
single page version

jIvasvarUpano anubhav thAy chhe. Avo anubhav samyaktva chhe. kevo chhe bodh? ‘‘स्वरसरभसकृष्टः’’ (स्वरस) gnAnasvabhAvano (रभस) utkarShaatishay samarthapaNun tenAthI (कृष्टः) pUjya chhe. vaLI kevo chhe? ‘‘प्रस्फु टन्’’ pragaTapaNe chhe. vaLI kevo chhe? ‘‘एकः एव’’ nishchayathI chaitanyarUp chhe. 28.

(mAlinI)
अवतरति न यावद्वृत्तिमत्यन्तवेगा-
दनवमपरभावत्याग
द्रष्टान्तद्रष्टिः
झटिति सकलभावैरन्यदीयैर्विमुक्ता
स्वयमियमनुभूतिस्तावदाविर्बभूव
।।२९।।

khanDAnvay sahit artha‘‘इयम् अनुभूतिः तावत् झटिति स्वयम् आविर्बभूव’’ (इयम्) A vidyamAn (अनुभूतिः) anubhUti arthAt shuddhachaitanyavastunun pratyakShapaNe jANapaNun (तावत्) teTalA kAL sudhI (झटिति) te ja samaye (स्वयम्) sahaj ja potAnA ja pariNamanarUp (आविर्बभूव) pragaT thaI. kevI chhe te anubhUti? ‘‘अन्यदीयैः सकलभावैः विमुक्ता’’ (अन्यदीयैः) shuddhachaitanyasvarUpathI atyant bhinna evAn dravyakarma- bhAvakarma-nokarmasambandhI (सकलभावैः) ‘sakaL’ arthAt jeTalA chhe guNasthAn- mArgaNAsthAnarUp rAg-dveSh-moh ityAdi ati ghaNA vikalpo evA je ‘bhAv’ arthAt vibhAvarUp pariNAm temanAthI (विमुक्ता) sarvathA rahit chhe. bhAvArtha Am chhe ke jeTalA paN vibhAvapariNAmasvarUp vikalpo chhe athavA man-vachanathI upachAr karI dravya-guN-paryAyabhedarUp athavA utpAd-vyay-dhrauvyabhedarUp vikalpo chhe temanAthI rahit shuddhachetanAmAtranA AsvAdarUp gnAn tenun nAm anubhav kahevAy chhe. te anubhav je rIte thAy chhe te kahe chhe‘‘यावत् अपरभावत्यागद्रष्टान्तद्रष्टिः अत्यन्तवेगात् अनवम् वृत्तिम् न अवतरति’’ (यावत्) jeTalo kAL, je kALe (अपरभाव) shuddhachaitanyamAtrathI bhinna dravyakarma, bhAvakarma ane nokarmarUp je samasta bhAvo temanA (त्याग) ‘A bhAvo samasta jUThA chhe, jIvanun svarUp nathI’ evA pratyakShapaNe AsvAdarUp gnAnanA sUchak (द्रष्टान्त) udAharaNanI mAphak[vivaraNjevI rIte koI puruShe dhobInA gharethI potAnA vastranA bhramathI bIjAnun vastra AvatAn oLakhyA vinA paherIne potAnun


Page 32 of 269
PDF/HTML Page 54 of 291
single page version

jANyun, pachhI te vastrano dhaNI je koI hato teNe chheDo pakaDIne kahyun ke ‘A vastra to mArun chhe,’ pharIne kahyun ke ‘mArun ja chhe,’ Am sAmbhaLatAn te puruShe chihna tapAsyun ane jANyun ke ‘mArun chihna to maLatun nathI, mATe nakkI A vastra mArun nathI, bIjAnun chhe,’ tene AvI pratIti thatAn tyAg thayo ghaTe chhe, vastra paherelun ja chhe topaN tyAg ghaTe chhe, kem ke svAmitvapaNun chhUTI gayun chhe; tevI rIte anAdi kALathI jIv mithyAdraShTi chhe tethI karmasanyogajanit chhe je sharIr, dukhasukh, rAgadveSh Adi vibhAvaparyAyo temane potAnAn ja karIne jANe chhe ane te-rUpe ja pravarte chhe, hey- upAdey jANato nathI; A pramANe anant kAL bhramaN karatAn jyAre thoDo sansAr rahe chhe ane paramaguruno upadesh pAme chheupadesh evo chhe ke ‘he jIv! jeTalAn chhe je sharIr, sukh-dukh, rAg-dveSh-moh, jemane tun potAnAn karIne jANe chhe ane emAn rat thayo chhe te to saghaLAny tArAn nathI, anAdi karmasanyoganI upAdhi chhe’ tyAre evun vAramvAr sAmbhaLatAn jIvavastuno vichAr Upajyo ke ‘jIvanun lakShaN to shuddha chidrUp chhe, tethI A badhI upAdhi to jIvanI nathI, karmasanyoganI upAdhi chhe’; Avo nishchay je kALe thayo te ja kALe sakaL vibhAvabhAvono tyAg chhe; sharIr, sukh, dukh jem hatAn tem ja chhe, pariNAmothI tyAg chhe, kem ke svAmitvapaNun chhUTI gayun chhe. Anun ja nAm anubhav chhe, Anun ja nAm samyaktva chhe. A pramANe draShTAntanI mAphak]UpajI chhe draShTi arthAt shuddha chidrUpano anubhav jene evo je koI jIv chhe te (अनवम्) anAdi kALathI chAlyA AvatA (वृत्तिम्) je karmaparyAy sAthe ekatvapaNAnA sanskAr te-rUpe (न अवतरति) pariNamato nathI. bhAvArtha Am chhekoI jANashe ke jeTalAn paN sharIr, sukh, dukh, rAg, dveSh, moh chhe temanI tyAgabuddhi k kanya chhekAraNarUp chhe tathA shuddha chidrUpamAtrano anubhav k kanya chhe kAryarUp chhe. tenA pratye uttar Am chhe ke rAg, dveSh, moh, sharIr, sukh, dukh Adi vibhAvaparyAyarUp pariNamatA jIvanA je kALe AvA ashuddha pariNamanarUp sanskAr chhUTI jAy chhe te ja kALe tene anubhav chhe. tenun vivaraNshuddha chetanAmAtrano AsvAd AvyA vinA ashuddha bhAvarUp pariNAm chhUTatA nathI ane ashuddha sanskAr chhUTyA vinA shuddha svarUpano anubhav thato nathI. tethI je kAI chhe te ek ja kAL, ek ja vastu, ek ja gnAn, ek ja svAd chhe. have jene shuddha anubhav thayo chhe te jIv jevo chhe tevo ja kahe chhe. 29.


Page 33 of 269
PDF/HTML Page 55 of 291
single page version

(svAgatA)
सर्वतः स्वरसनिर्भरभावं
चेतये स्वयमहं स्वमिहैकम्
नास्ति नास्ति मम कश्चन मोहः
शुद्धचिद्घनमहोनिधिरस्मि
।।३०।।

khanDAnvay sahit artha‘‘इह अहं एकम् स्वम् स्वयम् चेतये’’ (इह) vibhAvapariNAmo chhUTI gayA hovAthI (अहं) anAdinidhan chidrUp vastu evo hun (एकं) samasta bhedabuddhithI rahit shuddha vastumAtra (स्वं) shuddha chidrUpamAtra vastune (स्वयम्) paropadesh vinA ja potAmAn svasamvedanapratyakSharUp (चेतये) AsvAdun chhun (dravyadraShTithI) jevo hun chhun evo have (paryAyamAn) svAd Ave chhe. kevI chhe shuddha chidrUpavastu? ‘‘सर्वतः स्वरसनिर्भरभावं’’ (सर्वतः) asankhyAt pradeshomAn (स्वरस) chaitanyapaNAthI (निर्भर) sampUrNa chhe (भावं) sarvasva jenun evI chhe. bhAvArtha Am chhe koI jANashe ke jainasiddhAntano vAramvAr abhyAs karavAthI draDh pratIti thAy chhe tenun nAm anubhav chhe, paN em nathI; mithyAtvakarmano ras-pAk maTatAn mithyAtvabhAvarUp pariNaman maTe chhe tyAre vastusvarUpano pratyakShapaNe AsvAd Ave chhe tenun nAm anubhav chhe. vaLI anubhavashIl jIv jevun anubhave chhe tevun kahe chhe‘‘मम कश्चन मोहः नास्ति नास्ति’’ (मम) mAre (कश्चन) dravyapinDarUp athavA jIvasambandhI bhAvapariNamanarUp (मोहः) jeTalA vibhAvarUp ashuddha pariNAm te badhA (नास्ति नास्ति) sarvathA nathI, nathI. have te jevo chhe tevo kahe chhe ‘‘शुद्धचिद्घनमहोनिधिरस्मि’’ (शुद्ध) samasta vikalpothI rahit (चित्) chaitanyanA (घन) samUharUp (महः) udyotano (निधिः) samudra (अस्मि) hun chhun. bhAvArtha Am chhekoI jANashe ke badhAyanun nAstipaNun thAy chhe, tethI em kahyun ke shuddha chidrUpamAtra vastu pragaT chhe. 30.


Page 34 of 269
PDF/HTML Page 56 of 291
single page version

(mAlinI)
इति सति सह सर्वैरन्यभावैर्विवेके
स्वयमयमुपयोगो बिभ्रदात्मानमेकम्
प्रकटितपरमार्थैर्दर्शनज्ञानवृत्तैः
कृतपरिणतिरात्माराम एव प्रवृत्तः
।।३१।।

khanDAnvay sahit artha‘‘एव अयम् उपयोगः स्वयम् प्रवृत्तः’’ (एव) nishchayathI je anAdinidhan chhe evun (अयम्) A ja (उपयोगः) jIvadravya (स्वयम्) jevun dravya hatun tevun shuddhaparyAyarUp (प्रवृत्तः) pragaT thayun. bhAvArtha Am chhe ke jIvadravya shaktirUpe to shuddha hatun parantu karmasanyogapaNe ashuddharUp pariNamyun hatun; have ashuddhapaNun javAthI jevun hatun tevun thaI gayun. kevun thatAn shuddha thayun? ‘‘इति सर्वैः अन्यभावैः सह विवेके सति’’ (इति) pUrvokta prakAre (सर्वैः) shuddha chidrUpamAtrathI bhinna evAn samasta (अन्यभावैः सह) dravyakarma-bhAvakarma-nokarmathI (विवेके) shuddha chaitanyanun bhinnapaNun (सति) thatAn. bhAvArtha Am chhe ke jem suvarNanA pAnAne tapAvatAn kAlimA jatI rahevAthI sahaj ja suvarNamAtra rahI jAy chhe tem moh- rAg-dveSharUp vibhAvapariNAmamAtra jatAn sahaj ja shuddha chaitanyamAtra rahI jAy chhe. kevI thatI thakI jIvavastu pragaT thAy chhe?

‘‘एकम् आत्मानम् बिभ्रत्’’ (एकम्)

nirbhed-nirvikalpa chidrUp vastu evo je (आत्मानम्) AtmasvabhAv te-rUp (बिभ्रत्) pariNamI chhe. vaLI kevo chhe AtmA? ‘‘दर्शनज्ञानवृत्तैः कृतपरिणतिः’’ (दर्शन) shraddhA- ruchi-pratIti, (ज्ञान) jANapaNun, (वृत्तैः) shuddha pariNatievAn je ratnatray te-rUpe (कृत) karyun chhe (परिणतिः) pariNaman jeNe evo chhe. bhAvArtha Am chhe ke mithyAtvapariNatino tyAg thatAn, shuddha svarUpano anubhav thatAn, sAkShAt ratnatray ghaTe chhe. kevAn chhe darshan-gnAn-chAritra? ‘‘प्रकटितपरमार्थेः’’ (प्रकटित) pragaT karyo chhe (परमार्थैः) sakalakarmakShayalakShaN mokSha jemaNe evAn chhe. bhAvArtha Am chhe ke ‘सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः’ evun kathan to sarva jainasiddhAntamAn chhe ane te ja pramAN chhe. vaLI kevo chhe shuddhajIv? ‘‘आत्माराम’’ (आत्म) pote ja chhe


Page 35 of 269
PDF/HTML Page 57 of 291
single page version

(आराम) krIDAvan jenun evo chhe. bhAvArtha Am chhe ke chetanadravya ashuddha avasthArUpe paranI sAthe pariNamatun hatun te to maTyun, sAmprat (vartamAnakALe) svarUpapariNamanamAtra chhe. 31.

(vasantatilakA)
मज्जन्तु निर्भरममी सममेव लोका
आलोकमुच्छलति शान्तरसे समस्ताः
आप्लाव्य विभ्रमतिरस्करिणीं भरेण
प्रोन्मग्न एष भगवानवबोधसिन्धुः
।।३२।।

khanDAnvay sahit artha‘‘एष भगवान् प्रोन्मग्नः’’ (एष) sadA kAL pratyakShapaNe chetanasvarUp chhe evo (भगवान्) bhagavAn arthAt jIvadravya (प्रोन्मग्नः) shuddhAngasvarUp dekhADIne pragaT thayo. bhAvArtha Am chhe ke A granthanun nAm nATak arthAt akhADo chhe. tyAn paN pratham ja shuddhAng nAche chhe tathA ahIn paN pratham ja jIvanun shuddha svarUp pragaT thayun. kevo chhe bhagavAn?

‘‘अवबोधसिन्धुः’’ (अवबोध)

gnAnamAtranun (सिन्धुः) pAtra chhe. akhADAmAn paN pAtra nAche chhe, ahIn paN gnAnapAtra jIv chhe. have je rIte pragaT thayo te kahe chhe‘‘भरेण विभ्रमतिरस्करिणीं आप्लाव्य’’ (भरेण) mULathI ukhADIne dUr karI. te koN? (विभ्रम) viparIt anubhav mithyAtvarUp pariNAm te ja chhe (तिरस्करिणीं) shuddhasvarUp-AchchhAdanashIl antarjavanikA (andarano paDado) tene (आप्लाव्य) mULathI ja dUr karIne. bhAvArtha Am chhe ke akhADAmAn pratham ja antarjavanikA kapaDAnI hoy chhe, tene dUr karIne shuddhAng nAche chhe; ahIn paN anAdi kALathI mithyAtvapariNati chhe, te chhUTatAn shuddhasvarUp pariName chhe. shuddhasvarUp pragaT thatAn je kAI chhe te ja kahe chhe‘‘अमी समस्ताः लोकाः शान्तरसे समम् एव मज्जन्तु’’ (अमी) je vidyamAn chhe evA (समस्ताः) badhA (लोकाः) jIvo, (शान्तरसे) je atIndriyasukhagarbhit chhe evo shuddhasvarUpano anubhav temAn (समम् एव) ekIvakhate ja (मज्जन्तु) magna thAotanmay thAo. bhAvArtha Am chhe ke akhADAmAn to shuddhAng dekhADe chhe, tyAn jeTalA dekhanArA chhe te badhA ekIsAthe


Page 36 of 269
PDF/HTML Page 58 of 291
single page version

ja magna thaI dekhe chhe; tevI rIte jIvanun svarUp shuddharUp batAvAyun thakun badhAy jIvoe anubhav karavAyogya chhe. kevo chhe shAntaras? ‘‘आलोकमुच्छलति’’ (आलोकम्) samasta trailokyamAn (उच्छलति) sarvotkRuShTa chhe, upAdey chhe athavA lokAlokano gnAtA chhe. have anubhav jevo chhe tevo kahe chhe‘‘निर्भरम्’’ atishay magnapaNe chhe. 32.


Page 37 of 269
PDF/HTML Page 59 of 291
single page version

2
ajIv adhikAr
(shArdUlavikrIDit)
जीवाजीवविवेकपुष्कलद्रशा प्रत्याययत्पार्षदा-
नासंसारनिबद्धबन्धनविधिध्वंसाद्विशुद्धं स्फु टत्
आत्माराममनन्तधाम महसाध्यक्षेण नित्योदितं
धीरोदात्तमनाकुलं विलसति ज्ञानं मनो ह्लादयत्
।।१-३३।।

khanDAnvay sahit artha‘‘ज्ञानं विलसति’’ (ज्ञानं) gnAn arthAt jIvadravya (विलसति) jevun chhe tevun pragaT thAy chhe. bhAvArtha Am chhe ke ahIn sudhI vidhirUpe shuddhAngatattvarUp jIvanun nirUpaN karyun, have te ja jIvanun pratiShedharUpe nirUpaN kare chhe. tenun vivaraNshuddha jIv chhe, TankotkIrNa chhe, chidrUp chhe em kahevun te vidhi kahevAy chhe; jIvanun svarUp guNasthAn nathI, karma-nokarma jIvanAn nathI, bhAvakarma jIvanun nathI em kahevun te pratiShedh kahevAy chhe. kevun thatun thakun gnAn pragaT thAy chhe? ‘‘मनो ह्लादयत्’’ (मनः) antakaraNendriyane (ह्लादयत्) AnandarUp karatun thakun. vaLI kevun thatun thakun? ‘‘विशुद्धं’’ ATh karmothI rahitapaNe svarUparUpe pariNamyun thakun. vaLI kevun thatun thakun? ‘‘स्फु टत्’’ svasamvedanapratyakSha thatun thakun. vaLI kevun thatun thakun? ‘‘आत्मारामम्’’ (आत्म) svasvarUp ja chhe (आरामम्) krIDAvan jenun evun thatun thakun. vaLI kevun thatun thakun? ‘‘अनन्तधाम’’ (अनन्त) maryAdAthI rahit chhe (धाम) tejapunj jeno evun thatun thakun. vaLI kevun thatun thakun? ‘‘अध्यक्षेण महसा नित्योदितं’’ (अध्यक्षेण) nirAvaraN pratyakSha (महसा) chaitanyashakti vaDe (नित्योदितं) trikAL shAshvat chhe pratAp jeno evun thatun thakun.


Page 38 of 269
PDF/HTML Page 60 of 291
single page version

vaLI kevun thatun thakun? ‘‘धीरोदात्तम्’’ (धीर) aDol ane (उदात्तम्) badhAthI moTun evun thatun thakun. vaLI kevun thatun thakun? ‘‘अनाकुलं’’ indriyajanit sukhadukhathI rahit atIndriy sukharUp birAjamAn thatun thakun. Avo jIv je rIte pragaT thayo te kahe chhe‘‘आसंसारनिबद्धबन्धनविधिध्वंसात्’’ (आसंसार) anAdi kALathI (निबद्ध) jIv sAthe maLelAn chAlyAn AvatAn (बन्धनविधि) gnAnAvaraNakarma, darshanAvaraNakarma, vedanIy, mohanIy, Ayu, nAm, gotra, antarAy evAn chhe je dravyapinDarUp ATh karma tathA bhAvakarmarUp chhe je rAg-dveSh-mohapariNAmityAdi chhe je bahu vikalpo, temanA (ध्वंसात्) vinAshathI jIvasvarUp jevun kahyun chhe tevun chhe. bhAvArtha Am chhe ke jevI rIte jaL ane kAdav je kALe ekatra maLelAn chhe te ja kALe jo svarUpano anubhav karavAmAn Ave to kAdav jaLathI bhinna chhe, jaL potAnA svarUpe chhe, tevI rIte sansAr-avasthAmAn jIv-karma bandhaparyAyarUpe ek kShetre maLelAn chhe te ja avasthAmAn jo shuddha svarUpano anubhav karavAmAn Ave to samasta karma jIvasvarUpathI bhinna chhe, jIvadravya svachchhasvarUpe jevun kahyun tevun chhe. AvI buddhi je rIte UpajI te kahe chhe‘‘यत्पार्षदान् प्रत्याययत्’’

(यत्) je kAraNathI (पार्षदान्)

gaNadhar-munIshvarone (प्रत्याययत्) pratIti upajAvIne. kyA kAraNathI pratIti UpajI te ja kahe chhe‘‘जीवाजीवविवेकपुष्कलद्रशा’’ (जीव) chetanyadravya ane (अजीव) jaDkarma- nokarma-bhAvakarma temanA (विवेक) bhinnabhinnapaNArUp (पुष्क ल) vistIrNa (द्रशा) gnAnadraShTithI. jIv ane karmano bhinnabhinna anubhav karatAn jIv jevo kahyo chhe tevo chhe. 133.

(mAlinI)
विरम किमपरेणाकार्यकोलाहलेन
स्वयमपि निभृतः सन् पश्य षण्मासमेकम्
हृदयसरसि पुंसः पुद्गलाद्भिन्नधाम्नो
ननु किमनुपलब्धिर्भाति किं चोपलब्धिः
।।२-३४।।

khanDAnvay sahit artha‘‘विरम अपरेण अकार्यकोलाहलेन कि म्’’ (विरम) he jIv! virakta thA, haTh na kar, (अपरेण) mithyAtvarUp chhe ane (अकार्य) karmabandhane