Samaysar Kalash Tika-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Shlok: 112-129 ; Asrav AdhikAr; Sanvar Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 7 of 15

 

Page 99 of 269
PDF/HTML Page 121 of 291
single page version

‘‘ते विश्वस्य उपरि तरन्ति’’ (ते) evā je koī jīvo samyagdraṣhṭi chhe teo, (विश्वस्य उपरि) kahyā chhe je be jātinā jīv te banne upar thaīne, (तरन्ति) sakaḷ karmono kṣhay karī mokṣhapadane prāpta thāy chhe. kevā chhe te? ‘‘ये सततं स्वयं ज्ञानं भवन्तः कर्म न कुर्वन्ति, प्रमादस्य वशं जातु न यान्ति’’ (ये) je koī nikaṭ sansārī samyagdraṣhṭi jīvo (सततं) nirantar (स्वयं ज्ञानं) shuddhagnānarūp (भवन्तः) pariṇame chhe, (कर्म न कुर्वन्ति) anek prakāranī kriyāne mokṣhamārga jāṇī karatā nathī; [bhāvārtha ām chhe ke jem karmanā udaye sharīr vidyamān chhe chhatān heyarūp jāṇe chhe, tem anek prakāranī kriyā vidyamān chhe chhatān heyarūp jāṇe chhe;]

(प्रमादस्य वशं जातु न यान्ति) ‘kriyā to kāī

nathī’em jāṇī viṣhayī-asanyamī paṇ kadāchit thatā nathī, kem ke asanyamanun kāraṇ tīvra saṅkaleshapariṇām chhe, te saṅkalesh to mūḷathī ja gayo chhe. evā je samyagdraṣhṭi jīvo, te jīvo tatkāḷamātra mokṣhapadane pāme chhe. 12111.

(mandākrāntā)
भेदोन्मादं भ्रमरसभरान्नाटयत्पीतमोहं
मूलोन्मूलं सकलमपि तत्कर्म कृत्वा बलेन
हेलोन्मीलत्परमकलया सार्धमारब्धकेलि
ज्ञानज्योतिः कवलिततमः प्रोज्जजृम्भे भरेण
।।१३-११२।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘ज्ञानज्योतिः भरेण प्रोज्जजृम्भे’’ (ज्ञानज्योतिः) shuddhasvarūpano prakāsh (भरेण) potānā sampūrṇa sāmarthya vaḍe (प्रोज्जजृम्भे) pragaṭ thayo. kevo chhe? ‘‘हेलोन्मीलत्परमकलया सार्धम् आरब्धकेलि’’ (हेला) sahajarūpathī (उन्मीलत्) pragaṭ thatā (परमकलया) nirantarapaṇe atīndriy sukhapravāhanī (सार्धम्) sāthe (आरब्धकेलि) prāpta karyun chhe pariṇaman jeṇe, evo chhe. vaḷī kevo chhe? ‘‘कवलिततमः’’ (कवलित) dūr karyo chhe (तमः) mithyātva-andhakār jeṇe, evo chhe. āvo kaī rīte thayo chhe te kahe chhe‘‘तत्कर्म सकलम् अपि बलेन मूलोन्मूलं कृत्वा’’ (तत्) kahī chhe anek prakāranī (कर्म) bhāvarūp athavā dravyarūp kriyā(सकलम् अपि) pāparūp athavā puṇyarūp tene (बलेन) baḷajorīthī (मूलोन्मूलं कृत्वा)

ukheḍī nākhīne arthāt ‘jeṭalī kriyā chhe


Page 100 of 269
PDF/HTML Page 122 of 291
single page version

te badhī mokṣhamārga nathī’ em jāṇī samasta kriyāmān mamatvano tyāg karīne. shuddha gnān mokṣhamārga chhe evo siddhānta siddha thayo. kevun chhe karma arthāt kriyā? ‘‘भेदोन्मादं’’ (भेद) shubh kriyā mokṣhamārga chhe evā pakṣhapātarūp bhed (antar) tenāthī (उन्मादं) thayun chhe ghelāpaṇun jemān, evun chhe. vaḷī kevun chhe? ‘‘पीतमोहं’’ (पीत) gaḷyun (pīdhun) chhe (मोहं) viparītapaṇun jeṇe, evun chhe. koī dhatūro pīne ghelo thāy chhe enā jevo te chhe je puṇyakarmane bhalun māne chhe. vaḷī kevun chhe? ‘‘भ्रमरसभरात नाटयत्’’ (भ्रम) bhrānti, teno (रस) amal, tenun (भर) atyant chaḍavun, tenāthī (नाटयत्) nāche chhe. bhāvārtha ām chhejem koī dhatūro pīne sūdh javāthī nāche chhe, tem mithyātvakarmanā udaye shuddhasvarūpanā anubhavathī bhraṣhṭa chhe. shubh karmanā udaye je dev ādi padavī, temān rañjit thāy chhe ke hun dev, māre āvī vibhūti, te to puṇyakarmanā udayathī; āvun mānīne vāramvār rañjit thāy chhe. 13112.


Page 101 of 269
PDF/HTML Page 123 of 291
single page version

5
āsrav adhikār
(drutavilambit)
अथ महामदनिर्भरमन्थरं
समररङ्गपरागतमास्रवम्
अयमुदारगभीरमहोदयो
जयति दुर्जयबोधधनुर्धरः
।।१-११३।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘अथ अयम् दुर्जयबोधधनुर्धरः आस्रवम् जयति’’ (अथ) ahīnthī māṇḍīne (अयम् दुर्जय) ā akhaṇḍit pratāpavāḷo (बोध) shuddhasvarūp- anubhavarūp chhe (धनुर्धरः) mahā yoddho te, (आस्रवम्) ashuddha rāgādi pariṇāmalakṣhaṇ āsravane (जयति) maṭāḍe chhe. bhāvārtha ām chhe ke ahīnthī sharū karīne āsravanun svarūp kahe chhe. kevo chhe gnānayoddho? ‘‘उदार-गभीर-महोदयः’’ (उदार) shāshvat evun chhe (गभीर) anant shaktie virājamān (महोदयः) svarūp jenun, evo chhe. kevo chhe āsrav? ‘‘महामदनिर्भरमन्थरं’’ (महामद) samasta sansārī jīvarāshi āsravane ādhīn chhe, tethī thayo chhe garva-abhimān, te vaḍe (निर्भर) magna thayo chhe (मन्थरं) matavālānī māphak, evo chhe. ‘‘समररङ्गपरागतम्’’ (समर) saṅgrām evī chhe (रङ्ग) bhūmi, temān (परागतम्) sanmukh āvyo chhe. bhāvārtha ām chhe kejem prakāshane ane andhakārane paraspar virodh chhe tem shuddha gnānane ane āsravane paraspar virodh chhe. 1113.


Page 102 of 269
PDF/HTML Page 124 of 291
single page version

(shālinī)
भावो रागद्वेषमोहैर्विना यो
जीवस्य स्याद् ज्ञाननिर्वृत्त एव
रुन्धन् सर्वान् द्रव्यकर्मास्रवौघान्
एषोऽभावः सर्वभावास्रवाणाम्
।।२-११४।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘जीवस्य यः भावः ज्ञाननिर्वृत्तः एव स्यात्’’ (जीवस्य) kāḷalabdhi prāpta thavāthī pragaṭ thayo chhe samyaktvaguṇ jeno evo chhe je koī jīv, teno (यः भावः) je koī bhāv arthāt samyaktvapūrvak shuddhasvarūp-anubhavarūp pariṇām, [ā pariṇām kevo hoy chhe?] (ज्ञाननिर्वृत्तः एव स्यात्) shuddha gnānachetanāmātra chhe, te kāraṇathī ‘‘एषः’’ evo chhe je shuddha chetanāmātra pariṇām te, ‘‘सर्वभावास्रवाणाम् अभावः’’ (सर्व) asaṅkhyāt lokamātra jeṭalā (भाव) ashuddha chetanārūp rāg-dveṣh-moh ādi jīvanā vibhāvapariṇām hoy chheje (आस्रवाणाम्) gnānāvaraṇādi pudgalakarmanā āgamananun nimittamātra chhetemano (अभावः) mūlonmūl vināsh chhe. bhāvārtha ām chhe keje kāḷe shuddha chaitanyavastunī prāpti thāy chhe te kāḷe mithyātva-rāg-dveṣharūp jīvanā vibhāvapariṇām maṭe chhe, tethī ek ja kāḷ chhe, samayanun antar nathī. kevo chhe shuddha bhāv? ‘‘रागद्वेषमोहैः विना’’ rāgādi pariṇām rahit chhe, shuddha chetanāmātra bhāv chhe. vaḷī kevo chhe? ‘‘द्रव्यकर्मास्रवौघान् सर्वान् रुन्धन्’’ (द्रव्यकर्म) gnānāvaraṇādi karma-paryāyarūp pariṇamyo chhe pudgalapiṇḍ, teno (आस्रव) thāy chhe dhārāpravāharūp pratisamaye ātmapradeshonī sāthe ekakṣhetrāvagāh, tenā (ओघान्) samūhane, [bhāvārtha ām chhe ke gnānāvaraṇādirūp karmavargaṇā pariṇame chhe, tenā bhed asaṅkhyāt lokamātra chhe;](सर्वान्) jeṭalān dhārārūp āve chhe karma te badhānne(रुन्धन्) rokato thako. bhāvārtha ām chhe kekoī em mānashe ke jīvano shuddha bhāv thato thako rāgādi ashuddha pariṇāmano nāsh kare chhe, āsrav jevo thāy chhe tevo ja thāy chhe; parantu evun to nathī. jevun kahe chhe tevun chhejīv shuddha bhāvarūp pariṇamatān avashya ja ashuddha bhāv maṭe chhe, ashuddha bhāv maṭatān avashya ja dravyakarmarūp āsrav maṭe chhe; tethī shuddha bhāv upādey chhe, anya samasta vikalpa hey chhe. 2114.


Page 103 of 269
PDF/HTML Page 125 of 291
single page version

(upajāti)
भावास्रवाभावमयं प्रपन्नो
द्रव्यास्रवेभ्यः स्वत एव भिन्नः
ज्ञानी सदा ज्ञानमयैकभावो
निरास्रवो ज्ञायक एक एव
।।३-११५।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘अयं ज्ञानी निरास्रवः एव’’ (अयं) dravyarūp vidyamān chhe te (ज्ञानी) gnānī arthāt samyagdraṣhṭi jīv (निरास्रवः एव) āsravathī rahit chhe. bhāvārtha ām chhe kesamyagdraṣhṭi jīvane nondh karī (samajapūrvak) vichāratān āsrav ghaṭato nathī. kevo chhe gnānī? ‘‘एकः’’ rāgādi ashuddha pariṇāmathī rahit chhe, shuddhasvarūp pariṇamyo chhe. vaḷī kevo chhe? ‘‘ज्ञायकः’’ svadravyasvarūp-paradravyasvarūp samasta gney vastuone jāṇavāne samartha chhe. bhāvārtha ām chhe ke gnāyakamātra chhe, rāgādi ashuddharūp nathī. vaḷī kevo chhe? ‘‘सदा ज्ञानमयैकभावः’’ (सदा) sarva kāḷ dhārāpravāharūpe (ज्ञानमय) chetanarūp evo chhe (एकभावः) ekapariṇām jeno, evo chhe. bhāvārtha ām chhe kejeṭalā vikalpo chhe te badhā mithyā; gnānamātra vastunun svarūp hatun te avinashvar rahyun. nirāsravapaṇun samyagdraṣhṭi jīvane je rīte ghaṭe chhe te kahe chhe‘‘भावास्रवाभावं प्रपन्नः’’

(भावास्रव)

mithyātva-rāg-dveṣharūp ashuddha chetanāpariṇām, teno (अभावं) vināsh, tene (प्रपन्नः) prāpta thayo chhe. bhāvārtha ām chhe keanant kāḷathī jīv mithyādraṣhṭi hoto thako mithyātva-rāg-dveṣharūp pariṇamato hato, tenun nām āsrav chhe. kāḷalabdhi pāmatān te ja jīv samyaktvaparyāyarūp pariṇamyo, shuddhatārūp pariṇamyo, ashuddha pariṇām maṭyā, tethī bhāvāsravathī to ā prakāre rahit thayo. ‘‘द्रव्यास्रवेभ्यः स्वतः एव भिन्नः’’ (द्रव्यास्रवेभ्यः) gnānāvaraṇādi karmaparyāyarūp jīvanā pradeshomān beṭhā chhe pudgalapiṇḍ, temanāthī (स्वतः) svabhāvathī (भिन्नः एव) sarva kāḷ nirāḷo ja chhe. bhāvārtha ām chhe keāsrav be prakārano chhe. vivaraṇek dravyāsrav chhe, ek bhāvāsrav chhe. dravyāsrav eṭale karmarūp beṭhā chhe ātmānā pradeshomān pudgalapiṇḍ te; āvā dravyāsravathī jīv svabhāvathī ja rahit chhe. joke jīvanā pradesho ane karma-


Page 104 of 269
PDF/HTML Page 126 of 291
single page version

pudgalapiṇḍanā pradesho ek ja kṣhetre rahe chhe topaṇ paraspar ekadravyarūp thatā nathī, potapotānān dravya-guṇ-paryāyarūp rahe chhe; tethī pudgalapiṇḍathī jīv bhinna chhe. bhāvāsrav eṭale moh-rāg-dveṣharūp vibhāv ashuddha chetanapariṇām; āvā pariṇām joke jīvane mithyādraṣhṭi-avasthāmān vidyamān ja hatā topaṇ samyaktvarūp pariṇamatān ashuddha pariṇām maṭyā; tethī samyagdraṣhṭi jīv bhāvāsravathī rahit chhe. āthī evo artha nīpajyo ke samyagdraṣhṭi jīv nirāsrav chhe. 3115.

vaḷī samyagdraṣhṭi jīv je rīte nirāsrav chhe te kahe chhe

(shārdūlavikrīḍit)
सन्न्यस्यन्निजबुद्धिपूर्वमनिशं रागं समग्रं स्वयं
वारंवारमबुद्धिपूर्वमपि तं जेतुं स्वशक्तिं स्पृशन्
उच्छिन्दन् परवृत्तिमेव सकलां ज्ञानस्य पूर्णो भवन्
आत्मा नित्यनिरास्रवो भवति हि ज्ञानी यदा स्यात्तदा
।।४-११६।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘आत्मा यदा ज्ञानी स्यात् तदा नित्यनिरास्रवः भवति’’ (आत्मा) jīvadravya (यदा) je kāḷe, (ज्ञानी स्यात्) ananta kāḷathī vibhāv mithyātvabhāvarūp pariṇamyun hatun parantu nikaṭ sāmagrī pāmīne sahaj ja vibhāvapariṇām chhūṭī jāy chhe, svabhāvsamyaktvarūp pariṇame chhe, (evo koī jīv hoy chhe,) (तदा) te kāḷathī māṇḍīne samasta āgāmī kāḷamān (नित्यनिरास्रवः) sarvathā sarva kāḷ samyagdraṣhṭi jīv nirāsrav arthāt āsravathī rahit (भवति) hoy chhe. bhāvārtha ām chhekoī sandeh karashe ke samyagdraṣhṭi āsrav sahit chhe ke āsrav rahit chhe? samādhān ām chhe ke āsravathī rahit chhe. shun karato thako nirāsrav chhe? ‘‘निजबुद्धिपूर्वं रागं समग्रं अनिशं स्वयं सन्न्यस्यन्’’ (निज) potānā (बुद्धि) mananun (पूर्वं) ālamban karīne thāy chhe jeṭalā moh-rāg-dveṣharūp ashuddha pariṇām, evā je (रागं) paradravya sāthe rañjit pariṇāmje (समग्रं) asaṅkhyāt lokamātra bhedarūp chhetene (अनिश) samyaktvanī utpattinā kāḷathī māṇḍīne āgāmī sarva kāḷamān (स्वयं) sahaj ja (सन्न्यस्यन्)

chhoḍato thako. bhāvārtha ām chhe kenānā


Page 105 of 269
PDF/HTML Page 127 of 291
single page version

prakāranān karmonā udaye nānā prakāranī sansār-sharīr-bhogasāmagrī hoy chhe. e samasta sāmagrīne bhogavato thako ‘hun dev chhun, hun manuṣhya chhun, hun sukhī chhun, hun duḥkhī chhun,’ ityādirūp rañjit thato nathī; jāṇe chhe ke‘hun chetanāmātra shuddhasvarūp chhun; ā samasta, karmanī rachanā chhe.’ ām anubhavatān mananā vyāpārarūp rāg maṭe chhe. ‘‘अबुद्धिपूर्वम् अपि तं जेतुं वारंवारम् स्वशक्तिम् स्पृशन्’’ (अबुद्धिपूर्वम्) mananā ālamban vinā mohakarmanā udayarūp nimittakāraṇathī pariṇamyā chhe ashuddhatārūp jīvanā pradesh, (तं अपि) tene paṇ (जेतुं) jītavāne māṭe (वारंवारम्) akhaṇḍitadhārā- pravāharūpe (स्वशक्तिं) shuddha chaitanyavastune (स्पृशन्) svānubhavapratyakṣhapaṇe āsvādato thako. bhāvārtha ām chhemithyātva-rāg-dveṣharūp chhe jīvanā je ashuddhachetanārūp vibhāvapariṇām te be prakāranā chheḥ ek pariṇām buddhipūrvak chhe, ek pariṇām abuddhipūrvak chhe. vivaraṇbuddhipūrvak kahetān, je badhā pariṇām man dvārā pravarte, bāhya viṣhayanā ādhāre pravarte, pravartatā thakā te jīv pote paṇ jāṇe ke ‘mārā pariṇām ā rūpe chhe,’ tathā anya jīv paṇ anumān karīne jāṇe ke ā jīvanā āvā pariṇām chhe;āvā pariṇām buddhipūrvak kahevāy chhe. tyān āvā pariṇāmane samyagdraṣhṭi jīv maṭāḍī shake chhe, kem ke āvā pariṇām jīvanī jāṇamān chhe; shuddhasvarūpano anubhav thatān jīvanā sahārānā paṇ chhe; tethī samyagdraṣhṭi jīv pahelān ja āvā pariṇām maṭāḍe chhe. abuddhipūrvak pariṇām kahetān, pāñch indriy ane mananā vyāpār vinā ja mohakarmanā udayanun nimitta pāmīne moh-rāg-dveṣharūp ashuddha vibhāvapariṇāmarūp pote svayam jīvadravya asaṅkhyāt pradeshe pariṇame chhe, āvun pariṇaman jīvanī jāṇamān nathī ane jīvanā sahārānun paṇ nathī, tethī je te prakāre maṭāḍī shakātun nathī. māṭe āvā pariṇām maṭāḍavā arthe nirantarapaṇe shuddhasvarūpane anubhave chhe, shuddhasvarūpano anubhav karatān sahaj maṭashe. bījo upāy to koī nathī, tethī ek shuddhasvarūpano anubhav upāy chhe. vaḷī shun karato thako nirāsrav hoy chhe?

‘‘एव परवृत्तिम् सकलां उच्छिन्दन्’’ (एव)

avashya ja (पर) jeṭalī gneyavastu chhe temān (वृत्तिम्) rañjakapaṇārūp pariṇāmakriyā, (सकलां) jeṭalī chhe shubharūp athavā ashubharūp, tene (उच्छिन्दन्) mūḷathī ja ukhāḍato thako samyagdraṣhṭi nirāsrav hoy chhe. bhāvārtha ām chhegney-gnāyakano sambandh be prakāre chheḥ ek to jāṇapaṇāmātra chhe, rāgadveṣharūp nathī. jem kekevaḷī sakaḷ


Page 106 of 269
PDF/HTML Page 128 of 291
single page version

gneyavastune dekhe-jāṇe chhe, parantu koī paṇ vastumān rāg-dveṣh karatā nathī. tenun nām shuddha gnānachetanā kahevāy chhe. samyagdraṣhṭi jīvane shuddha gnānachetanārūp jāṇapaṇun chhe, tethī mokṣhanun kāraṇ chhe, bandhanun kāraṇ nathī. bījun jāṇapaṇun evun chhe ke keṭalīk viṣhayarūp vastunun jāṇapaṇun paṇ chhe ane mohakarmanā udayanun nimitta pāmīne iṣhṭamān rāg kare chhe, bhoganī abhilāṣhā kare chhe tathā aniṣhṭamān dveṣh kare chhe, aruchi kare chhe; tyān āvā rāg-dveṣh sāthe maḷelun chhe je gnān tenun nām ashuddha chetanālakṣhaṇ karmachetanā-karmaphaḷachetanārūp kahevāy chhe, tethī bandhanun kāraṇ chhe. āvun pariṇaman samyagdraṣhṭine nathī, kem ke mithyātvarūp pariṇām gayā hovāthī āvun pariṇaman hotun nathī. āvā ashuddhagnānachetanārūp pariṇām mithyādraṣhṭine hoy chhe. vaḷī kevo hoto thako nirāsrav hoy chhe? ‘‘ज्ञानस्य पूर्णः भवन्’’ pūrṇa gnānarūp hoto thako. bhāvārtha ām chhegnānanun khaṇḍitapaṇun e ke te rāg-dveṣh sāthe maḷelun chhe. rāgdveṣh gayā hovāthī gnānanun pūrṇapaṇun kahevāy chhe. āvo hoto thako samyagdraṣhṭi jīv nirāsrav hoy chhe. 4116.

(anuṣhṭup)
सर्वस्यामेव जीवन्त्यां द्रव्यप्रत्ययसन्ततौ
कुतो निरास्रवो ज्ञानी नित्यमेवेति चेन्मतिः ।।५-११७।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥahīn koī āshaṅkā kare chhesamyagdraṣhṭi jīv sarvathā nirāsrav kahyo, ane em ja chhe, parantu gnānāvaraṇādi dravyapiṇḍ jevo hato tevo ja vidyamān chhe tathā te karmanā udaye nānā prakāranī bhogasāmagrī jevī hatī tevī ja chhe, tathā te karmanā udaye nānā prakāranān sukh-duḥkhane bhogave chhe, indriy- sharīrasambandhī bhogasāmagrī jevī hatī tevī ja chhe, samyagdraṣhṭi jīv te sāmagrīne bhogave paṇ chhe; āṭalī sāmagrī hovā chhatān nirāsravapaṇun kaī rīte ghaṭe chhe? evo koī prashna kare chhe‘‘द्रव्यप्रत्ययसन्ततौ सर्वस्याम् एव जीवन्त्यां ज्ञानी नित्यम् निरास्रवः कुतः’’ (द्रव्यप्रत्यय) jīvanā pradeshomān pariṇamyun chhe pudgalapiṇḍarūp anek prakāranun mohanīyakarma, tenī (सन्ततौ) santatisthitibandharūp ghaṇā kāḷ paryanta jīvanā pradeshomān rahevun te(सर्वस्याम्) jeṭalī hot, jevī hot, (जीवन्त्यां) teṭalī ja


Page 107 of 269
PDF/HTML Page 129 of 291
single page version

chhe, vidyamān chhe, tevī ja chhe (एव) nishchayathī; topaṇ (ज्ञानी) samyagdraṣhṭi jīv (नित्यम् निरास्रवः) sarvathā sarva kāḷ āsravathī rahit chhe em je kahyun te (कुतः) shun vichārīne kahyun? ‘‘चेत् इति मतिः’’ (चेत्) he shiṣhya! jo (इति मतिः) tārā manamān āvī āshaṅkā chhe to uttar sāmbhaḷ, kahīe chhīe. 5117.

(mālinī)
विजहति न हि सत्तां प्रत्ययाः पूर्वबद्धाः
समयमनुसरन्तो यद्यपि द्रव्यरूपाः
तदपि सकलरागद्वेषमोहव्युदासा-
दवतरति न जातु ज्ञानिनः कर्मबन्धः
।।६-११८।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘तदपि ज्ञानिनः जातु कर्मबन्धः न अवतरति’’ (तदपि) topaṇ (ज्ञानिनः) samyagdraṣhṭi jīvane (जातु) kadāchit koī paṇ nayathī (कर्मबन्धः) gnānāvaraṇādirūp pudgalapiṇḍanun nūtan āgaman-karmarūp pariṇaman (न अवतरति) thatun nathī; athavā jo kadī paṇ sūkṣhma abuddhipūrvak rāg- dveṣhapariṇāmathī bandh thāy chhe to ghaṇo ja alpa bandh thāy chhe; to pachhī samyagdraṣhṭi jīvane bandh thāy chhe evun koī traṇe kāḷamān kahī shake nahi. have, kevo hovāthī bandh nathī? ‘‘सकलरागद्वेषमोहव्युदासात्’’ je kāraṇathī āvun chhe te kāraṇathī bandh ghaṭato nathī(सकल) jeṭalā shubharūp athavā ashubharūp (राग) prītirūp pariṇām, (द्वेष) duṣhṭa pariṇām, (मोह) pudgaladravyanī vichitratāmān ātmabuddhi evā viparītarūp pariṇām,evā (व्युदासात्) traṇey pariṇāmothī rahitapaṇun evun kāraṇ chhe tethī sāmagrī vidyamān hovā chhatān paṇ samyagdraṣhṭi jīv karmabandhano kartā nathī. vidyamān sāmagrī kaī rīte chhe te kahe chhe‘‘यद्यपि पूर्वबद्धाः प्रत्ययाः द्रव्यरूपाः सत्तां न हि विजहति’’ (यद्यपि) joke em paṇ chhe ke (पूर्वबद्धाः) samyaktvanī utpatti pahelān jīv mithyādraṣhṭi hato, tethī mithyātva-rāg-dveṣharūp pariṇām vaḍe bāndhyā hatā je (द्रव्यरूपाः प्रत्ययाः) mithyātvarūp tathā chāritramoharūp pudgalakarmapiṇḍ, te (सत्तां) sthitibandharūpe


Page 108 of 269
PDF/HTML Page 130 of 291
single page version

jīvanā pradeshomān karmarūp vidyamān chhe evā potānā astitvane (न हि विजहति) chhoḍatā nathī; [uday paṇ de chhe em kahe chhe] ‘‘समयम् अनुसरन्तः अपि’’ (समयम्) samaye samaye akhaṇḍitadhārāpravāharūp (अनुसरन्तः अपि) uday paṇ de chhe; topaṇ samyagdraṣhṭi karmabandhano kartā nathī. bhāvārtha ām chhekoī anādi kāḷano mithyādraṣhṭi jīv kāḷalabdhi pāmyo thako samyaktvaguṇarūp pariṇamyo, chāritramoh- karmanī sattā vidyamān chhe, uday paṇ vidyamān chhe, pañchendriy viṣhayasanskār vidyamān chhe, bhogave paṇ chhe, bhogavato thako gnānaguṇ dvārā vedak paṇ chhe; topaṇ je rīte mithyādraṣhṭi jīv ātmasvarūpane jāṇato nathī, karmanā udayane potārūp jāṇe chhe, tethī iṣhṭa-aniṣhṭa viṣhayasāmagrī bhogavato thako rāg-dveṣh kare chhe, māṭe karmano bandhak thāy chhe, te rīte samyagdraṣhṭi jīv nathī. samyagdraṣhṭi jīv ātmāne shuddhasvarūp anubhave chhe, sharīr ādi samasta sāmagrīne karmano uday jāṇe chhe, āvelā udayane khapāve chhe, parantu antaraṅgamān param udāsīn chhe tethī samyagdraṣhṭi jīvane karmabandh nathī. āvī avasthā samyagdraṣhṭi jīvane sarva kāḷ nathī. jyān sudhīmān sakaḷ karmono kṣhay karī nirvāṇapadavīne pāme tyān sudhī āvī avasthā chhe. jyāre nirvāṇapad pāmashe te kāḷanun to kāī kahevānun ja nathī sākṣhāt paramātmā chhe. 6118.

(anuṣhṭup)
रागद्वेषविमोहानां ज्ञानिनो यदसम्भवः
तत एव न बन्धोऽस्य ते हि बन्धस्य कारणम् ।।७-११९।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥem kahyun ke samyagdraṣhṭi jīvane bandh nathī, to evī pratīti je rīte thāy chhe te visheṣh kahe chhe‘‘यत् ज्ञानिनः रागद्वेषविमोहानां असम्भवः ततः अस्य बन्धः न’’ (यत्) jethī (ज्ञानिनः) samyagdraṣhṭi jīvane (राग) rañjakapariṇām, (द्वेष) udveg, (विमोहानां) pratītinun viparītapaṇunevā ashuddha bhāvonun (असम्भवः) vidyamānapaṇun nathī, [bhāvārtha ām chhe ke samyagdraṣhṭi jīv karmanā udayamān rañjit thato nathī, māṭe rāgādik nathī,] (ततः) tethī (अस्य) samyagdraṣhṭi jīvane (बन्धः न) gnānāvaraṇādi dravyakarmano bandh nathī; ‘‘एव’’ nishchayathī āvun ja dravyanun svarūp


Page 109 of 269
PDF/HTML Page 131 of 291
single page version

chhe; ‘‘हि ते बन्धस्य कारणम्’’ (हि) kāraṇ ke (ते) rāg-dveṣh-moh evā ashuddha pariṇām (बन्धस्य कारणम्) bandhanān kāraṇ chhe. bhāvārtha ām chhekoī agnānī jīv em mānashe ke samyagdraṣhṭi jīvane chāritramohano uday to chhe, te udayamātra hotān āgāmī gnānāvaraṇādi karmano bandh thato hashe. samādhān ām chhechāritramohano udayamātra hotān bandh nathī; uday hotān jo jīvane rāg-dveṣh-mohapariṇām thāy to karmabandh thāy chhe, anyathā hajār kāraṇ hoy topaṇ karmabandh thato nathī. rāg-dveṣh- mohapariṇām paṇ mithyātvakarmanā udayanā sahāre chhe, mithyātva jatān ekalā chāritramohanā udayanā sahārānā rāg-dveṣh-mohapariṇām nathī. ā kāraṇathī samyagdraṣhṭine rāg-dveṣh-mohapariṇām hotā nathī, māṭe karmabandhano kartā samyagdraṣhṭi jīv hoto nathī. 7119.

(vasantatilakā)
अध्यास्य शुद्धनयमुद्धतबोधचिह्न-
मैकाग्रयमेव कलयन्ति सदैव ये ते
रागादिमुक्तमनसः सततं भवन्तः
पश्यन्ति बन्धविधुरं समयस्य सारम्
।।८-१२०।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘ये शुद्धनयं एकाग्य्राम् एव सदा कलयन्ति’’ (ये) je koī āsannabhavya jīvo (शुद्धनयम्) shuddhanayano arthāt nirvikalpa shuddhachaitanya- vastumātrano, 2(ऐकाग्रयम्) samasta rāgādi vikalpathī chittano nirodh karī (एव) chittamān nishchay lāvīne, (कलयन्ति) akhaṇḍitadhārāpravāharūp abhyās kare chhe (सदा) sarva kāḷ;kevo chhe (shuddhanay)? ‘‘उद्धतबोधचिह्नम्’’ (उद्धत) sarva kāḷ pragaṭ je (बोध) gnānaguṇ te ja chhe (चिह्नम्) lakṣhaṇ jenun, evo chhe; shun karīne? ‘‘अध्यास्य’’ koī paṇ rīte manamān pratīti lāvīne;‘‘ते एव समयस्य सारम् पश्यन्ति’’ (ते एव) te ja jīvo nishchayathī (समयस्य सारम्) sakaḷ karmathī rahit, anantachatuṣhṭaye birājamān paramātmapadane (पश्यन्ति) pragaṭapaṇe pāme chhe. kevun pāme chhe? ‘‘बन्धविधुरम्’’ (बन्ध) anādi kāḷathī ekabandhaparyāyarūp chālyo āvyo hato je gnānāvaraṇādi karmarūp


Page 110 of 269
PDF/HTML Page 132 of 291
single page version

pudgalapiṇḍ, tenāthī (विधुरं) sarvathā rahit chhe. bhāvārtha ām chhe kesakaḷ karmanā kṣhayathī thayo chhe shuddha, tenī prāpti thāy chhe shuddhasvarūpano anubhav karatā thakā. kevā chhe te jīvo? ‘‘रागादिमुक्तमनसः’’ rāg-dveṣh-mohathī rahit chhe pariṇām jemanā, evā chhe. vaḷī kevā chhe? ‘‘सततं भवन्तः’’ (सततं) nirantarapaṇe (भवन्तः) evā ja chhe. bhāvārtha ām chhe kekoī jāṇashe ke sarva kāḷ pramādī rahe chhe, kyārek ek, jevo kahyo tevo thāy chhe, paṇ em to nathī, sadā sarva kāḷ shuddhapaṇārūp rahe chhe. 8120.

(vasantatilakā)
प्रच्युत्य शुद्धनयतः पुनरेव ये तु
रागादियोगमुपयान्ति विमुक्तबोधाः
ते कर्मबन्धमिह बिभ्रति पूर्वबद्ध-
द्रव्यास्रवैः कृतविचित्रविकल्पजालम्
।।९-१२१।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘तु पुनः’’ ām paṇ chhe‘‘ये शुद्धनयतः प्रच्युत्य रागादियोगं उपयान्ति ते इह कर्मबन्धम् बिभ्रति’’ (ये) je koī upasham- samyagdraṣhṭi athavā vedakasamyagdraṣhṭi jīv (शुद्धनयतः) shuddha chaitanyasvarūpanā anubhavathī (प्रच्युत्य) bhraṣhṭa thayā chhe tathā (रागादि) rāg-dveṣh-moharūp ashuddha pariṇām-(योगम्) rūpe (उपयान्ति) thāy chhe, (ते) evā chhe je jīv te (कर्मबन्धम्) karmabandh arthāt gnānāvaraṇādi karmarūp pudgalapiṇḍ (बिभ्रति) navā upārjit kare chhe. bhāvārtha ām chhe kesamyagdraṣhṭi jīv jyān sudhī samyaktvanā pariṇāmothī sābūt rahe chhe tyān sudhī (temane) rāg-dveṣh-moharūp ashuddha pariṇāmo nahi hovāthī gnānāvaraṇādi karmabandh thato nathī. (parantu) je samyagdraṣhṭi jīv hatā, pachhī samyaktvanā pariṇāmathī bhraṣhṭa thayā, temane rāg-dveṣh-moharūp ashuddha pariṇām hovāthī gnānāvaraṇādi karmabandh thāy chhe, kem ke mithyātvanā pariṇām ashuddharūp chhe. kevā chhe te jīv?

‘‘विमुक्तबोधाः’’ (विमुक्त) chhūṭyo chhe (बोधाः)

shuddhasvarūpano anubhav jemane, evā chhe. kevo chhe karmabandh? ‘‘पूर्वबद्धद्रव्यास्रवैः


Page 111 of 269
PDF/HTML Page 133 of 291
single page version

कृतविचित्रविकल्पजालम्’’ (पूर्व) samyaktva vinā utpanna thayelān, (बद्ध) mithyātva-rāg- dveṣharūp pariṇām vaḍe bāndhyān hatān je (द्रव्यास्रवैः) pudgalapiṇḍarūp mithyātvakarma tathā chāritramohakarma temanā dvārā (कृत) karyo chhe (विचित्र) nānā prakāranā (विकल्प) rāg- dveṣh-mohapariṇāmano (जालम्) samūh jeṇe, evo chhe. bhāvārtha ām chhe kejeṭalo kāḷ jīv samyaktvanā bhāvarūp pariṇamyo hato teṭalo kāḷ chāritramohakarma kīlit (mantrathī stambhit thayelā) sāpanī māphak potānun kārya karavāne samartha na hatun; jyāre te ja jīv samyaktvanā bhāvathī bhraṣhṭa thayo thako mithyātvabhāvarūp pariṇamyo tyāre utkīlit (chhūṭā thayelā) sāpanī māphak potānun kārya karavāne samartha thayun. chāritramohakarmanun kārya jīvanā ashuddha pariṇamananun nimitta thavun te. bhāvārtha ām chhe kejīv mithyādraṣhṭi thatān chāritramohano bandh paṇ thāy chhe. jyāre jīv samyaktva pāme chhe tyāre chāritramohanā udaye bandh thāy chhe, parantu bandh shaktihīn hoy chhe tethī bandh kahevāto nathī. ā kāraṇathī samyaktva hotān chāritramohane kīlit sāpanā jevo upar kahyo chhe, jyāre samyaktva chhūṭī jāy chhe tyāre utkīlit sāpanā jevo chāritramohane kahyo; te uparanā bhāvārthano abhiprāy jāṇavo. 9121.

(anuṣhṭup)
इदमेवात्र तात्पर्यं हेयः शुद्धनयो न हि
नास्ति बन्धस्तदत्यागात्तत्त्यागाद्बन्ध एव हि ।।१०-१२२।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘अत्र इदम् एव तात्पर्यं’’ (अत्र) ā samasta adhikāramān (इदम् एव तात्पर्यं) nishchayathī āṭalun ja kārya chhe. te kārya shun? ‘‘शुद्धनयः हेयः न हि’’ (शुद्धनयः) ātmānā shuddha svarūpano anubhav (हेयः न हि) sūkṣhmakāḷamātra paṇ visāravāyogya nathī. shā kāraṇe? ‘‘हि तत् अत्यागात् बन्धः नास्ति’’ (हि) kāraṇ ke (तत्) shuddhasvarūpano anubhav tenā (अत्यागात्) nahi chhūṭavāthī (बन्धः नास्ति) gnānāvaraṇādikarmano bandh thato nathī. vaḷī shā kāraṇe?

‘‘तत् त्यागात् बन्धः एव’’

(तत्) shuddha svarūpano anubhav tenā (त्यागात्) chhūṭavāthī (बन्धः एव) gnānāvaraṇādi karmano bandh chhe. bhāvārtha pragaṭ chhe. 10122.


Page 112 of 269
PDF/HTML Page 134 of 291
single page version

(shārdūlavikrīḍit)
धीरोदारमहिम्न्यनादिनिधने बोधे निबध्नन्धृतिं
त्याज्यः शुद्धनयो न जातु कृतिभिः सर्वंकषः कर्मणाम्
तत्रस्थाः स्वमरीचिचक्रमचिरात्संहृत्य निर्यद्बहिः
पूर्णं ज्ञानघनौघमेकमचलं पश्यन्ति शान्तं महः
।।११-१२३।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘कृतिभिः जातु शुद्धनयः त्याज्यः न हि’’ (कृतिभिः) samyagdraṣhṭi jīvo dvārā (जातु) sūkṣhmakāḷamātra paṇ (शुद्धनयः) shuddhanay arthāt shuddha chaitanyamātravastuno anubhav (त्याज्यः न हि) vismaraṇ yogya nathī. kevo chhe shuddhanay? ‘‘बोधे धृतिं निबध्नन्’’ (बोधे) bodhamān arthāt ātmasvarūpamān (धृतिं) atīndriy sukhasvarūp pariṇatine (निबध्नन्) pariṇamāve chhe. kevo chhe bodh? ‘‘धीरोदारमहिम्नि’’ (धीर) shāshvatī, (उदार) dhārāpravāharūp pariṇamanashīl chhe (महिमा) moṭap jenī, evo chhe. vaḷī kevo chhe? ‘‘अनादिनिधने’’ (अनादि) nathī ādi, (अनिधने) nathī ant jeno, evo chhe. vaḷī kevo chhe shuddhanay? ‘‘कर्मणाम् सर्वंकषः’’ (कर्मणाम्) gnānāvaraṇādi pudgalakarmapiṇḍano athavā rāg-dveṣh-moharūp ashuddha pariṇāmono (सर्वंकषः) mūḷathī kṣhayakaraṇashīl chhe. ‘‘तत्रस्थाः शान्तं महः पश्यन्ति’’ (तत्रस्थाः) shuddhasvarūp-anubhavamān magna chhe je jīv, teo (शान्तं) sarva upādhithī rahit evā (महः) chaitanyadravyane (पश्यन्ति) pratyakṣhapaṇe pāme chhe. bhāvārtha ām chhe ke paramātmapadane prāpta thāy chhe. kevun chhe chaitanyadravya? ‘‘पूर्णं’’ asaṅkhyāt pradeshe gnānarūpe birājamān chhe. vaḷī kevun chhe? ‘‘ज्ञानघनौघम्’’ chetanāguṇano puñj chhe. vaḷī kevun chhe? ‘‘एकम्’’ samasta vikalpathī rahit nirvikalpa vastumātra chhe. vaḷī kevun chhe? ‘‘अचलं’’ karmano sanyog maṭavāthī nishchal chhe. shun karīne āvā svarūpanī prāpti thāy chhe? ‘‘स्वमरीचिचक्रम् अचिरात संहृत्य’’ (स्वमरीचिचक्रम्) svamarīchichakrano arthāt jūṭh chhe, bhram chhe je karmanī sāmagrī indriy, sharīr, rāgādimān ātmabuddhi, teno (अचिरात्) tatkāḷamātra (संहृत्य) vināsh karīne. kevun chhe marīchichakra? ‘‘बहिः निर्यत्’’ anātmapadārthomān bhame chhe. bhāvārtha ām chhe keparamātmapadanī prāpti thatān samasta vikalpa maṭe chhe. 11123.


Page 113 of 269
PDF/HTML Page 135 of 291
single page version

(mandākrāntā)
रागादीनां झगिति विगमात्सर्वतोऽप्यास्रवाणां
नित्योद्योतं किमपि परमं वस्तु सम्पश्यतोऽन्तः
स्फारस्फारैः स्वरसविसरैः प्लावयत्सर्वभावा-
नालोकान्तादचलमतुलं ज्ञानमुन्मग्नमेतत
।।१२-१२४।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘एतत् ज्ञानम् उन्मग्नम्’’ (एतत्) jevo kahyo chhe tevo shuddha (ज्ञानम्) shuddhachaitanyaprakāsh (उन्मग्नम्) pragaṭ thayo. jene gnān arthāt shuddhachaitanyaprakāsh pragaṭ thayo te jīv kevo chhe? ‘‘किमपि वस्तु अन्तः सम्पश्यतः’’ (किम् अपि वस्तु) nirvikalpasattāmātra koī vastu, tene (अन्तः सम्पश्यतः) bhāvashrutagnān vaḍe pratyakṣhapaṇe avalambe chhe. bhāvārtha ām chhe keshuddhasvarūpanā anubhavanā kāḷe jīv kāṣhṭhanī māphak jaḍ chhe em paṇ nathī, sāmānyapaṇe savikalpī jīvanī māphak vikalpī paṇ nathī, bhāvashrutagnān vaḍe koī nirvikalpavastumātrane avalambe chhe; avashya avalambe chhe. ‘‘परमं’’ āvā avalambanane vachanadvārathī kahevāne samarthapaṇun nathī, tethī kahī shakāy nahi. kevo chhe shuddha gnānaprakāsh? ‘‘नित्योद्योतं’’ avināshī chhe prakāsh jeno. shā kāraṇathī? ‘‘रागादीनां झगिति विगमात्’’ (रागादीनां) rāg-dveṣh- mohanī jātinā chhe jeṭalā asaṅkhyāt lokamātra ashuddhapariṇām temano (झगिति विगमात्) tatkāḷ vināsh thavāthī. kevā chhe ashuddhapariṇām? ‘‘सर्वतः अपि आस्रवाणां’’ (सर्वतः अपि) sarvathā prakāre (आस्रवाणां) āsrav evun nāmsañgnā chhe jemanī, evā chhe. bhāvārtha ām chhe kejīvanā ashuddha rāgādi pariṇāmone sāchun āsravapaṇun ghaṭe chhe. temanun nimitta pāmīne karmarūp āsrave chhe je pudgalanī vargaṇāo te to ashuddhapariṇāmanā sahārānī chhe, tethī temanī shī vāt? pariṇāmo shuddha thatān te sahaj ja maṭe chhe. vaḷī kevun chhe shuddhagnān? ‘‘सर्वभावान् प्लावयन्’’ (सर्वभावान्) jeṭalī gney vastu atīt-anāgat-vartamānaparyāy sahit chhe temane (प्लावयन्) potāmān pratibimbit karatun thakun. konā vaḍe? ‘‘स्वरसविसरैः’’ (स्वरस) chidrūp guṇ, tenī (विसरैः) anant shakti, tenā vaḍe. kevī chhe te? ‘‘स्फारस्फारैः’’ (स्फार) anant shakti, tenāthī


Page 114 of 269
PDF/HTML Page 136 of 291
single page version

paṇ (स्फारैः) anantānantagaṇī chhe. bhāvārtha ām chhe kedravyo anant chhe, temanāthī paryāyabhed anantagaṇā chhe. te samasta gneyothī gnānanī anantagaṇī shakti chhe. evo dravyano svabhāv chhe. vaḷī kevun chhe shuddha gnān? ‘‘आलोकान्तात् अचलम्’’ sakaḷ karmono kṣhay thatān jevun nīpajyun tevun ja anant kāḷ paryant raheshe, kyārey anyathā thashe nahi. vaḷī kevun chhe shuddha gnān? ‘‘अतुलं’’ traṇ lokamān jenā sukharūp pariṇamananun draṣhṭānt nathī.āvo shuddha gnānaprakāsh pragaṭ thayo. 12124.


Page 115 of 269
PDF/HTML Page 137 of 291
single page version

6
samvar adhikār
(shārdūlavikrīḍit)
आसंसारविरोधिसंवरजयैकान्तावलिप्तास्रव-
न्यक्कारात्प्रतिलब्धनित्यविजयं सम्पादयत्संवरम्
व्यावृत्तं पररूपतो नियमितं सम्यक् स्वरूपे स्फु र-
ज्ज्योतिश्चिन्मयमुज्ज्वलं निजरसप्राग्भारमुज्जृम्भते
।।१-१२५।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘चिन्मयम् ज्योतिः उज्जृम्भते’’ (चित्) chetanā, te ja chhe (मयम्) svarūp jenun evī (ज्योतिः) jyoti arthāt prakāshasvarūp vastu (उज्जृम्भते) pragaṭ thāy chhe. kevī chhe jyoti? ‘‘स्फु रत्’’ sarva kāḷe pragaṭ chhe. vaḷī kevī chhe? ‘‘उज्ज्वलं’’ karmakalaṅkathī rahit chhe. vaḷī kevī chhe? ‘‘निजरसप्राग्भारम्’’ (निजरस) chetanaguṇano (प्राग्भारम्) samūh chhe. vaḷī kevī chhe? ‘‘पररूपतः व्यावृत्तं’’ (पररूपतः) gneyākārapariṇamanathī (व्यावृत्तं) parāṅmukh chhe. bhāvārtha ām chhe kesakaḷ gneyavastune jāṇe chhe, tadrūp thatī nathī, potānā svarūpe rahe chhe. vaḷī kevī chhe? ‘‘स्वरूपे सम्यक् नियमितं’’ (स्वरूपे) jīvanā shuddhasvarūpamān (सम्यक्) jevī chhe tevī (नियमितं) gāḍhapaṇe sthāpit chhe. vaḷī kevī chhe? ‘‘संवरम् सम्पादयत्’’ (संवरम्) samvar arthāt dhārāpravāharūp āsrave chhe gnānāvaraṇādi karma teno nirodh (सम्पादयत्) tenī karaṇashīl chhe. bhāvārtha ām chhe keahīnthī māṇḍīne samvaranun svarūp kahe chhe. kevo chhe samvar? ‘‘प्रतिलब्धनित्यविजयं’’ (प्रतिलब्ध) prāpta karī chhe (नित्य) shāshvat (विजयं)jīt jeṇe, evo chhe. shā kāraṇathī evo chhe? ‘‘आसंसारविरोधिसंवरजयैकान्ता- वलिप्तास्रवन्यक्कारात्’’ (आसंसार) anant kāḷathī māṇḍīne (विरोधि) verī chhe evo je


Page 116 of 269
PDF/HTML Page 138 of 291
single page version

(संवर) badhyamān karmano nirodh, tenā uparanī (जय) jītane līdhe (एकान्तावलिप्त) ‘mārāthī moṭo traṇ lokamān koī nathī’ evo thayo chhe garva jene evun (आस्रव) dhārāpravāharūp karmanun āgaman, tene (न्यक्कारात्) dūr karavārūp mānabhaṅganā kāraṇathī. bhāvārtha ām chhe keāsrav tathā samvar paraspar ghaṇā ja verī chhe, tethī anant kāḷathī sarva jīvarāshi vibhāvamithyātvapariṇatirūp pariṇame chhe, tethī shuddha gnānano prakāsh nathī; tethī āsravanā sahāre sarva jīv chhe. kāḷalabdhi pāmīne koī āsannabhavya jīv samyaktvarūp svabhāvapariṇatie pariṇame chhe, tethī shuddha prakāsh pragaṭ thāy chhe, tethī karmano āsrav maṭe chhe; tethī shuddha gnānanī jīt ghaṭe chhe. 1125.

(shārdūlavikrīḍit)
चैद्रूप्यं जडरूपतां च दधतोः कृत्वा विभागं द्वयो-
रन्तर्दारुणदारणेन परितो ज्ञानस्य रागस्य च
भेदज्ञानमुदेति निर्मलमिदं मोदध्वमध्यासिताः
शुद्धज्ञानघनौघमेकमधुना सन्तो द्वितीयच्युताः
।।२-१२६।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘इदं भेदज्ञानम् उदेति’’ (इदं) pratyakṣha evun (भेदज्ञानम्) bhedagnān arthāt jīvanā shuddhasvarūpano anubhav (उदेति) pragaṭ thāy chhe. kevun chhe? ‘‘निर्मलम्’’ rāg-dveṣh-moharūp ashuddhapariṇatithī rahit chhe. vaḷī kevun chhe? ‘‘शुद्धज्ञानघनौघम्’’ (शुद्धज्ञान) shuddhasvarūpanun grāhak gnān, tenā (घन) samūhano (ओघम्) puñj chhe. vaḷī kevun chhe? ‘‘एकम्’’ samasta bhedavikalpathī rahit chhe. bhedagnān kaī rīte thāy chhe te kahe chhe‘‘ज्ञानस्य रागस्य च द्वयोः विभागं परतः कृत्वा’’ (ज्ञानस्य) gnānaguṇamātra (रागस्य च) ane ashuddha pariṇatite (द्वयोः) bannenun (विभागं) bhinnabhinnapaṇun (परतः) ekabījāthī (कृत्वा) karīne bhedagnān pragaṭ thāy chhe. kevān chhe te banne? ‘‘चैद्रूप्यं जडरूपतां च दधतोः’’ chaitanyamātra jīvanun svarūp, jaḍatvamātra ashuddhapaṇānun svarūp. shenā vaḍe bhinnapaṇun karyun? ‘‘अन्तर्दारुणदारणेन’’ (अन्तर्दारुण) antaraṅg sūkṣhma anubhavadraṣhṭi, evun chhe (दारणेन) karavat, tenā vaḍe. bhāvārtha ām


Page 117 of 269
PDF/HTML Page 139 of 291
single page version

chhe keshuddhagnānamātra tathā rāgādi ashuddhapaṇune banneno bhinnabhinnapaṇe anubhav karavānun ati sūkṣhma chhe, kem ke rāgādi ashuddhapaṇun chetan jevun dekhāy chhe; tethī atisūkṣhma draṣhṭithī, jem pāṇī kādav sāthe maḷavāthī melun thayun chhe topaṇ svarūpano anubhav karatān svachchhatāmātra pāṇī chhe, melun chhe te kādavanī upādhi chhe, tem rāgādi pariṇāmanā kāraṇe gnān ashuddha em dekhāy chhe topaṇ jāṇapaṇāmātra gnān chhe, rāgādi ashuddhapaṇun upādhi chhe.

‘‘सन्तः अधुना इदं मोदध्वम्’’ (सन्तः)

santo arthāt samyagdraṣhṭi jīvo (अधुना) vartamān samayamān (इदं मोदध्वम्) shuddha- gnānānubhavane āsvādo. kevā chhe santapuruṣho? ‘‘अध्यासिताः’’ shuddhasvarūpano anubhav chhe jīvan jemanun, evā chhe. vaḷī kevā chhe? ‘‘द्वितीयच्युताः’’ hey vastune avalambatā nathī. 2126.

(mālinī)
यदि कथमपि धारावाहिना बोधनेन
ध्रुवमुपलभमानः शुद्धमात्मानमास्ते
तदयमुदयदात्माराममात्मानमात्मा
परपरिणतिरोधाच्छुद्धमेवाभ्युपैति
।।३-१२७।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘तत् अयम् आत्मा आत्मानम् शुद्धम् अभ्युपैति’’ (तत्) te kāraṇathī (अयम् आत्मा) ā pratyakṣha ātmā arthāt jīv (आत्मानम्) potānā svarūpane (शुद्धम्) shuddha arthāt jeṭalān chhe dravyakarma-bhāvakarma tenāthī rahit (अभ्युपैति) pāme chhe. kevo chhe ātmā? ‘‘उदयदात्मारामम्’’ (उदयत्) pragaṭ thayel chhe (आत्मा) potānun dravya, evo chhe (आरामम्) nivās jeno, evo chhe. shā kāraṇathī shuddhanī prāpti thāy chhe? ‘‘परपरिणतिरोधात्’’ (परपरिणति) ashuddhapaṇānā (रोधात्) vināshathī. ashuddhapaṇāno vināsh kaī rīte thāy chhe te kahe chhe‘‘यदि आत्मा कथमपि शुद्धम् आत्मानम् उपलभमानः आस्ते’’ (यदि) jo (आत्मा) chetanadravya (कथमपि) kāḷalabdhi pāmīne samyakatvaparyāyarūp pariṇamatun thakun, (शुद्धम्) dravyakarma-bhāvakarmathī rahit evā (आत्मानम्) potānā svarūpane (उपलभमानः आस्ते) āsvādatun thakun pravarte chhe to. shā


Page 118 of 269
PDF/HTML Page 140 of 291
single page version

vaḍe? ‘‘बोधनेन’’ bhāvashrutagnān vaḍe. kevun chhe (bhāvashrutagnān)? ‘‘धारावाहिना’’ akhaṇḍitadhārāpravāharūp nirantar pravarte chhe. ‘‘ध्रुवम्’’ ā vāt nishchit chhe. 3127.

(mālinī)
निजमहिमरतानां भेदविज्ञानशक्त्या
भवति नियतमेषां शुद्धतत्त्वोपलम्भः
अचलितमखिलान्यद्रव्यदूरेस्थितानां
भवति सति च तस्मिन्नक्षयः कर्ममोक्षः
।।४-१२८।।

khaṇḍānvay sahit arthaḥ‘‘एषां निजमहिमरतानां शुद्धतत्त्वोपलम्भः भवति’’ (एषां) āvā je chhe,kevā? (निजमहिम) jīvanā shuddhasvarūpapariṇamanamān (रतानां) magna chhe je koī,temane (शुद्धतत्त्वोपलम्भः भवति) sakaḷ karmathī rahit anant chatuṣhṭaye virājamān evī je ātmavastu tenī prāpti thāy chhe; ‘‘नियतम्’’ avashya thāy chhe. shā vaḍe thāy chhe? ‘‘भेदविज्ञानशक्त्या’’ (भेदविज्ञान) samasta paradravyothī ātmasvarūp bhinna chhe evā anubhavarūp (शक्त्या) sāmarthya vaḍe. ‘‘तस्मिन् सति कर्ममोक्षः भवति’’ (तस्मिन् सति) shuddhasvarūpanī prāpti thatān (कर्ममोक्षः भवति) karmakṣhay arthāt dravyakarma- bhāvakarmano mūḷathī vināsh thāy chhe. ‘‘अचलितम्’’ āvun dravyanun svarūp aṭaḷ chhe. kevo chhe karmakṣhay? ‘‘अक्षयः’’ āgāmī anant kāḷ paryant bījā karmano bandh thashe nahi. kevā jīvone karmakṣhay thāy chhe? ‘‘अखिलान्यद्रव्यदूरेस्थितानां’’ (अखिल) samasta evān je (अन्यद्रव्य) potānā jīvadravyathī bhinna badhān dravyo, temanāthī (दूरेस्थितानां) sarva prakāre bhinna chhe evā je jīv, temane. 4128.

(upajāti)
सम्पद्यते संवर एष साक्षा-
च्छुद्धात्मतत्त्वस्य किलोपलम्भात
स भेदविज्ञानत एव तस्मात
तद्भेदविज्ञानमतीव भाव्यम् ।।५-१२९।।