૧૧૨
त्याज्यः शुद्धनयो न जातु कृतिभिः सर्वंकषः कर्मणाम् ।
पूर्णं ज्ञानघनौघमेकमचलं पश्यन्ति शान्तं महः ।।११-१२३।।
ખંડાન્વય સહિત અર્થઃ — ‘‘कृतिभिः जातु शुद्धनयः त्याज्यः न हि’’ (कृतिभिः) સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવો દ્વારા (जातु) સૂક્ષ્મકાળમાત્ર પણ (शुद्धनयः) શુદ્ધનય અર્થાત્ શુદ્ધ ચૈતન્યમાત્રવસ્તુનો અનુભવ (त्याज्यः न हि) વિસ્મરણ યોગ્ય નથી. કેવો છે શુદ્ધનય? ‘‘बोधे धृतिं निबध्नन्’’ (बोधे) બોધમાં અર્થાત્ આત્મસ્વરૂપમાં (धृतिं) અતીન્દ્રિય સુખસ્વરૂપ પરિણતિને (निबध्नन्) પરિણમાવે છે. કેવો છે બોધ? ‘‘धीरोदारमहिम्नि’’ (धीर) શાશ્વતી, (उदार) ધારાપ્રવાહરૂપ પરિણમનશીલ છે (महिमा) મોટપ જેની, એવો છે. વળી કેવો છે? ‘‘अनादिनिधने’’ (अनादि) નથી આદિ, (अनिधने) નથી અંત જેનો, એવો છે. વળી કેવો છે શુદ્ધનય? ‘‘कर्मणाम् सर्वंकषः’’ (कर्मणाम्) જ્ઞાનાવરણાદિ પુદ્ગલકર્મપિંડનો અથવા રાગ-દ્વેષ-મોહરૂપ અશુદ્ધ પરિણામોનો (सर्वंकषः) મૂળથી ક્ષયકરણશીલ છે. ‘‘तत्रस्थाः शान्तं महः पश्यन्ति’’ (तत्रस्थाः) શુદ્ધસ્વરૂપ-અનુભવમાં મગ્ન છે જે જીવ, તેઓ (शान्तं) સર્વ ઉપાધિથી રહિત એવા (महः) ચૈતન્યદ્રવ્યને (पश्यन्ति) પ્રત્યક્ષપણે પામે છે. ભાવાર્થ આમ છે કે પરમાત્મપદને પ્રાપ્ત થાય છે. કેવું છે ચૈતન્યદ્રવ્ય? ‘‘पूर्णं’’ અસંખ્યાત પ્રદેશે જ્ઞાનરૂપે બિરાજમાન છે. વળી કેવું છે? ‘‘ज्ञानघनौघम्’’ ચેતનાગુણનો પુંજ છે. વળી કેવું છે? ‘‘एकम्’’ સમસ્ત વિકલ્પથી રહિત નિર્વિકલ્પ વસ્તુમાત્ર છે. વળી કેવું છે? ‘‘अचलं’’ કર્મનો સંયોગ મટવાથી નિશ્ચલ છે. શું કરીને આવા સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ થાય છે? ‘‘स्वमरीचिचक्रम् अचिरात् संहृत्य’’ (स्वमरीचिचक्रम्) સ્વમરીચિચક્રનો અર્થાત્ જૂઠ છે, ભ્રમ છે જે કર્મની સામગ્રી ઇન્દ્રિય, શરીર, રાગાદિમાં આત્મબુદ્ધિ, તેનો (अचिरात्) તત્કાળમાત્ર (संहृत्य) વિનાશ કરીને. કેવું છે મરીચિચક્ર? ‘‘बहिः निर्यत्’’ અનાત્મપદાર્થોમાં ભમે છે. ભાવાર્થ આમ છે કે — પરમાત્મપદની પ્રાપ્તિ થતાં સમસ્ત વિકલ્પ મટે છે. ૧૧ – ૧૨૩.