કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]
સ્વરૂપ જ્ઞાન છે, તે એકરૂપ છે. જે સાતા-અસાતા કર્મના ઉદયે સુખ-દુઃખરૂપ વેદના થાય છે તે જીવનું સ્વરૂપ નથી; તેથી સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવને રોગ ઊપજવાનો ભય હોતો નથી. ૨૪ – ૧૫૬.
र्ज्ञानं सत्स्वयमेव तत्किल ततस्त्रातं किमस्यापरैः ।
निश्शंकः सततं स्वयं स सहजं ज्ञानं सदा विन्दति ।।२५-१५७।।
ખંડાન્વય સહિત અર્થઃ — ‘‘सः ज्ञानं सदा विन्दति’’ (सः) સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ (ज्ञानं) જ્ઞાનને અર્થાત્ શુદ્ધ સ્વરૂપને (सदा) ત્રણે કાળ (विन्दति) અનુભવે છે- આસ્વાદે છે. કેવું છે જ્ઞાન? ‘‘सततं’’ નિરંતર વર્તમાન છે. વળી કેવું છે જ્ઞાન? ‘‘स्वयं’’ અનાદિનિધન છે. વળી કેવું છે? ‘‘सहजं’’ કારણ વિના દ્રવ્યરૂપ છે. કેવો છે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ? ‘‘निःशंकः’’ ‘કોઈ મારો રક્ષક છે કે નહીં’ એવા ભયથી રહિત છે. શા કારણથી? ‘‘ज्ञानिनः तद्भीः कुतः’’ (ज्ञानिनः) સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવને (तद्भीः) ‘મારો રક્ષક કોઈ છે કે નહીં’ એવો ભય (कुतः) ક્યાંથી હોય? અર્થાત્ નથી હોતો. ‘‘अतः अस्य किञ्चन अत्राणं न भवेत्’’ (अतः) આ કારણથી (अस्य) જીવવસ્તુને (अत्राणं) અરક્ષકપણું (किञ्चन) પરમાણુમાત્ર પણ (न भवेत्) નથી. શા કારણથી નથી? ‘‘यत् सत् तत् नाशं न उपैति’’ (यत् सत्) જે કોઈ સત્તાસ્વરૂપ વસ્તુ છે (तत् नाशं न उपैति) તે તો વિનાશને પ્રાપ્ત થતી નથી. ‘‘इति नियतं वस्तुस्थितिः व्यक्ता’’ (इति) આ કારણથી (नियतं) અવશ્યમેવ (वस्तुस्थितिः) વસ્તુનું અવિનશ્વરપણું (व्यक्ता) પ્રગટ છે. ‘‘किल तत् ज्ञानं स्वयं एव सत्, ततः अस्य अपरैः किं त्रातं’’ (किल) નિશ્ચયથી (तत् ज्ञानं) આવું છે જીવનું શુદ્ધ સ્વરૂપ તે (स्वयं एव सत्) સહજ જ સત્તાસ્વરૂપ છે; (ततः) તે કારણથી (अस्य) જીવના સ્વરૂપની (अपरैः) કોઈ દ્રવ્યાન્તર દ્વારા (किं त्रातं) શી રક્ષા કરવામાં આવે? ભાવાર્થ આમ છે કે — બધા જીવોને એવો ભય ઉત્પન્ન થાય છે કે ‘મારો રક્ષક કોઈ છે કે નહીં,’ પરંતુ