૧૯૨
પુદ્ગલકર્મનું (कृतिः न) કરતૂત નથી. ભાવાર્થ આમ છે કે — કોઈ એમ માનશે કે રાગાદિ અશુદ્ધ ચેતનપરિણામ એકલા પુદ્ગલકર્મના કરેલા છે. ઉત્તર આમ છે કે એમ પણ નથી; કારણ કે, ‘‘अचित्त्वलसनात्’’ અનુભવ એવો આવે છે કે પુદ્ગલકર્મ અચેતનદ્રવ્ય છે, રાગાદિ પરિણામ અશુદ્ધ ચેતનારૂપ છે; તેથી અચેતનદ્રવ્યના પરિણામ અચેતનરૂપ હોય છે, ચેતનરૂપ હોતા નથી. તે કારણથી રાગાદિ અશુદ્ધ પરિણામનો કર્તા સંસારી જીવ છે, ભોક્તા પણ છે. ૧૧-૨૦૩.
कर्मैव प्रवितर्क्य कर्तृ हतकैः क्षिप्त्वात्मनः कर्तृतां कर्तात्मैष कथञ्चिदित्यचलिता कैश्चिच्छ्रुतिः कोपिता ।
तेषामुद्धतमोहमुद्रितधियां बोधस्य संशुद्धये स्याद्वादप्रतिबंधलब्धविजया वस्तुस्थितिः स्तूयते ।।१२-२०४।।
ખંડાન્વય સહિત અર્થઃ — ‘‘वस्तुस्थितिः स्तूयते’’ (वस्तु) જીવદ્રવ્યની (स्थितिः) સ્થિતિ અર્થાત્ સ્વભાવની મર્યાદા (स्तूयते) જેવી છે તેવી કહે છે. કેવી છે? ‘‘स्याद्वादप्रतिबन्धलब्धविजया’’ (स्याद्वाद) ‘જીવ કર્તા છે, અકર્તા પણ છે’ એવું અનેકાન્તપણું, તેની (प्रतिबन्ध) સાવધાનપણે કરવામાં આવેલી સ્થાપના વડે (लब्धं) પ્રાપ્ત કરી છે (विजया) જીત જેણે, એવી છે. શા માટે કહે છે? ‘‘तेषां बोधस्य संशुद्धये’’ (तेषाम्) જેઓ જીવને સર્વથા અકર્તા કહે છે એવા મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવોની (बोधस्य संशुद्धये) વિપરીત બુદ્ધિને છોડાવવા માટે જીવનું સ્વરૂપ સાધે છે. કેવો છે તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવરાશિ? ‘‘उद्धतमोहमुद्रितधियां’’ (उद्धत) તીવ્ર ઉદયરૂપ (मोह) મિથ્યાત્વભાવથી (मुद्रित) આચ્છાદિત છે (धियां) શુદ્ધસ્વરૂપ-અનુભવરૂપ સમ્યક્ત્વશક્તિ જેની, એવો છે. વળી કેવો છે? ‘‘एषः आत्मा कथञ्चित् कर्ता इति कैश्चित् श्रुतिः कोपिता’’ (एषः आत्मा) ચેતનાસ્વરૂપમાત્ર જીવદ્રવ્ય (कथञ्चित् कर्ता) કોઈ યુક્તિથી અશુદ્ધ ભાવનું કર્તા પણ છે — (इति) એ રીતે (कैश्चित् श्रुतिः) કેટલાક મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવોને આવું સાંભળવામાત્રથી (कोपिता) અત્યંત ક્રોધ ઊપજે છે. કેવો ક્રોધ થાય છે? ‘‘अचलिता’’ જે અતિ ગાઢો છે, અમિટ (-અટળ) છે. જેથી આવું માને છે —