કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]
છે. શું કરતો થકો આમ પ્રવર્તું છું? ‘‘तत् समस्तं कर्म प्रतिक्रम्य’’ પહેલાં કર્યું હોય જે કાંઈ અશુદ્ધપણારૂપ કર્મ તેને પ્રતિક્રમીને – ત્યાગીને. કયું કર્મ? ‘‘यत् अहम् अकार्षं’’ જે પોતે કર્યું હોય. શા કારણથી? ‘‘मोहात्’’ શુદ્ધ સ્વરૂપથી ભ્રષ્ટ હોઈને કર્મના ઉદયે આત્મબુદ્ધિ હોવાથી. ૩૪-૨૨૬.
વર્તમાન કાળની આલોચના આ પ્રમાણે છે —
न करोमि न कारयामि न कुर्वन्तमप्यन्यं समनुजानामि मनसा च वाचा च कायेन चेति ।“
ખંડાન્વય સહિત અર્થઃ — ‘‘न करोमि’’ વર્તમાન કાળમાં થાય છે જે રાગ-દ્વેષરૂપ અશુદ્ધ પરિણતિ અથવા જ્ઞાનાવરણાદિ પુદ્ગલકર્મબંધ, તેને હું કરતો નથી, [ભાવાર્થ આમ છે કે — મારું સ્વામિત્વપણું નથી એમ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ અનુભવે છે.] ‘‘न कारयामि’’ અન્યને ઉપદેશ દઈને કરાવતો નથી, ‘‘अन्यं कुर्वन्तम् अपि न समनुजानामि’’ પોતાથી સહજ અશુદ્ધપણારૂપ પરિણમે છે જે કોઈ જીવ તેમાં હું સુખ માનતો નથી, (मनसा) મનથી, (वाचा) વચનથી, (कायेन) શરીરથી. સર્વથા વર્તમાન કર્મનો મારે ત્યાગ છે.
ખંડાન્વય સહિત અર્થઃ — ‘‘अहं आत्मना आत्मनि नित्यम् वर्ते’’ (अहं) હું (आत्मना) પરદ્રવ્યની સહાય વિના પોતાની સહાયથી (आत्मनि) પોતામાં (वर्ते) સર્વથા ઉપાદેય બુદ્ધિથી પ્રવર્તું છું. શું કરીને? ‘‘इदम् सकलम् कर्म उदयत् आलोच्य’’ (इदम्) વર્તમાનમાં ઉપસ્થિત (सकलम् कर्म) જેટલું અશુદ્ધપણું અથવા જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મપિંડરૂપ પુદ્ગલ કે જે (उदयत्) વર્તમાન કાળમાં ઉદયરૂપ છે, તેને (आलोच्य) આલોચીને અર્થાત્ ‘શુદ્ધ જીવનું સ્વરૂપ નથી’ એમ વિચાર કરતાં તેનું સ્વામિત્વપણું છોડીને. કેવું છે
* જુઓ પદટિપ્પણ પૃ. ૨૧૪.