૮ ]
પ્રત્યક્ષપણે તેનો અનુભવ, (एतदेव) તે જ (नियमात्) નિશ્ચયથી (सम्यग्दर्शनम्) સમ્યગ્દર્શન છે. ભાવાર્થ આમ છે — સમ્યગ્દર્શન જીવનો ગુણ છે. તે ગુણ સંસાર- અવસ્થામાં વિભાવરૂપ પરિણમ્યો છે; તે જ ગુણ જ્યારે સ્વભાવરૂપ પરિણમે ત્યારે મોક્ષમાર્ગ છે. વિવરણ — સમ્યક્ત્વભાવ થતાં નૂતન જ્ઞાનાવરણાદિ દ્રવ્ય-કર્માસ્રવ મટે છે, પૂર્વબદ્ધ કર્મ નિર્જરે છે; તેથી મોક્ષમાર્ગ છે. અહીં કોઈ આશંકા કરશે કે મોક્ષમાર્ગ સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર એ ત્રણેના મળવાથી થાય છે. ઉત્તર આમ છે — શુદ્ધ જીવસ્વરૂપ અનુભવતાં ત્રણેય છે. કેવો છે શુદ્ધ જીવ? ‘‘शुद्धनयतः एकत्वे नियतस्य’’ (शुद्धनयतः) નિર્વિકલ્પ વસ્તુમાત્રની દ્રષ્ટિથી જોતાં (एकत्वे) શુદ્ધપણું (नियतस्य) તે-રૂપ છે. ભાવાર્થ આમ છે — જીવનું લક્ષણ ચેતના છે. તે ચેતના ત્રણ પ્રકારની છે – એક જ્ઞાનચેતના, એક કર્મચેતના, એક કર્મફળચેતના. તેમાં જ્ઞાનચેતના શુદ્ધ ચેતના છે, બાકીની અશુદ્ધ ચેતના છે. તેમાં અશુદ્ધ ચેતનારૂપ વસ્તુનો સ્વાદ સર્વ જીવોને અનાદિનો પ્રગટ જ છે; તે-રૂપ અનુભવ સમ્યક્ત્વ નથી. શુદ્ધ ચેતનામાત્ર વસ્તુસ્વરૂપનો આસ્વાદ આવે તો સમ્યક્ત્વ છે.✽ ××× વળી કેવી છે જીવવસ્તુ? ‘‘व्याप्तुः’’ પોતાના ગુણ-પર્યાયો સહિત છે. આટલું કહીને શુદ્ધપણું દ્રઢ કર્યું છે. કોઈ આશંકા કરશે કે સમ્યક્ત્વગુણ અને જીવવસ્તુનો ભેદ છે કે અભેદ છે? ઉત્તર આમ છે કે અભેદ છે — ‘‘आत्मा च तावानयम्’’ (अयम्) આ (आत्मा) જીવવસ્તુ (तावान्) સમ્યક્ત્વગુણમાત્ર છે. ૬.
ખંડાન્વય સહિત અર્થઃ — ‘‘अतः तत् प्रत्यग्ज्योतिश्चकास्ति’’ (अतः) અહીંથી હવે (तत्) તે જ (प्रत्यग्ज्योतिः) શુદ્ધ ચેતનામાત્ર વસ્તુ (चकास्ति) શબ્દો દ્વારા યુક્તિથી કહેવામાં આવે છે. કેવી છે વસ્તુ? ‘‘शुद्धनयायत्तं’’ (शुद्धनय) વસ્તુમાત્રને (आयत्तं)
* પંડિત શ્રી રાજમલજી કૃત ટીકામાં અહીં ‘‘पूर्णज्ञानघनस्य’’ પદનો અર્થ કરવો રહી ગયો છે, જે અર્થ આ પ્રમાણે કરી શકાયઃ — વળી કેવો છે શુદ્ધ જીવ? ‘‘पूर्णज्ञानघनस्य’’ પૂર્ણ સ્વ- પરગ્રાહકશક્તિનો પુંજ છે.