202
येन तेन खलु वस्तु वस्तु तत् ।
किं करोति हि बहिर्लुठन्नपि ।।२१-२१३।।
khanDAnvay sahit artha — artha kahyo hato tene gADho kare chhe — ‘‘येन इह एकम् वस्तु अन्यवस्तुनः न’’ (येन) je kAraNathI (इह) chha dravyomAn koI (एकम् वस्तु) jIvadravya athavA pudgaladravya sattArUp vidyamAn chhe te (अन्यवस्तुनः न) anya dravya sAthe sarvathA maLatun nathI evI dravyonA svabhAvanI maryAdA chhe, ‘‘तेन खलु वस्तु तत् वस्तु’’ (तेन) te kAraNathI (खलु) nishchayathI (वस्तु) je koI dravya chhe (तत् वस्तु) te potAnA svarUpe chhe — jem chhe tem ja chhe; ‘‘अयम् निश्चयः’’ Avo to nishchay chhe, parameshvare kahyo chhe, anubhavagochar paN thAy chhe. ‘‘कः अपरः बहिः लुठन् अपि अपरस्य किं करोति’’ (कः अपरः) evun kyun dravya chhe ke je (बहिः लुठन् अपि) yadyapi gneyavastune jANe chhe topaN (अपरस्य किं क रोति) gneyavastu sAthe sambandh karI shake? arthAt koI dravya karI shake nahi. bhAvArtha Am chhe ke — vastusvarUpanI maryAdA to evI chhe ke koI dravya koI dravya sAthe ekarUp thatun nathI. A uparAnt jIvano svabhAv chhe ke gneyavastune jANe; evo chhe to ho, topaN hAni to kAI nathI; jIvadravya gneyane jANatun thakun potAnA svarUpe chhe. 21-213.
किञ्चनापि परिणामिनः स्वयम् ।