204
pragaT chhe (तत् अयं) te A (शुद्धस्वभावोदयः) shuddha jIvavastunun svarUp chhe. bhAvArtha Am chhe ke — jem agnino dAhakasvabhAv chhe, samasta dAhyavastune bALe chhe, bALato thako agni potAnA shuddhasvarUpe chhe – agnino evo ja svabhAv chhe; tem jIv gnAnasvarUp chhe, samasta gneyane jANe chhe, jANato thako potAnA svarUpe chhe – evo vastuno svabhAv chhe. gneyanA jANapaNAthI jIvane ashuddhapaNun mAne chhe te na mAno, jIv shuddha chhe; [visheSh samAdhAn kare chhe — ] kAraN ke ‘‘किम् अपि द्रव्यान्तरं एकद्रव्यगतं न चकास्ति’’ (किम् अपि द्रव्यान्तरं) koI gneyarUp pudgaladravya athavA dharma, adharma, AkAsh, kALadravya (एकद्रव्य) shuddha jIvavastumAn (गतं) ekadravyarUpe pariName chhe em (न चकास्ति) shobhatun nathI. bhAvArtha Am chhe ke — jIv samasta gneyane jANe chhe, gnAn gnAnarUp chhe, gneyavastu gneyarUp chhe; koI dravya potAnun dravyatva chhoDIne anya dravyarUp to nathI thayun. evo anubhav kone chhe te kahe chhe — ‘‘शुद्धद्रव्यनिरूपणार्पितमतेः’’ (शुद्धद्रव्य) samasta vikalpathI rahit shuddha chetanAmAtra jIvavastunA (निरूपण) pratyakSha anubhavamAn (अर्पितमतेः) sthApyun chhe buddhinun sarvasva jeNe evA jIvane. vaLI kevA jIvane? ‘‘तत्त्वं समुत्पश्यतः’’ sattAmAtra shuddha jIvavastune pratyakSha AsvAde chhe evA jIvane. bhAvArtha Am chhe — ‘jIv samasta gneyane jANe chhe, samasta gneyathI bhinna chhe,’ evo svabhAv samyagdraShTi jIv jANe chhe. 23-215.
मन्यद्द्रव्यं भवति यदि वा तस्य किं स्यात्स्वभावः ।
र्ज्ञानं ज्ञेयं कलयति सदा ज्ञेयमस्यास्ति नैव ।।२४-२१६।।
khanDAnvay sahit artha — ‘‘सदा ज्ञानं ज्ञेयं कलयति अस्य ज्ञेयं न अस्ति एव’’ (सदा) sarva kAL (ज्ञानं) gnAn arthAt arthagrahaNashakti (ज्ञेयं) svaparasambandhI samasta gneyavastune (कलयति) ek samayamAn dravya-guN-paryAyabhed sahit jevI chhe tevI jANe chhe. ek visheSh — (अस्य) gnAnanA sambandhathI (ज्ञेयं न अस्ति) gneyavastu gnAn