234
vastupaNun gnAnane sadhAy chhe; kAraN ke ekAntavAdI evun mAne chhe ke samasta gnAnavastu chhe, parantu evun mAnatAn lakShya-lakShaNano abhAv thAy chhe, tethI lakShya-lakShaNano abhAv thatAn vastunI sattA sadhAtI nathI. syAdvAdI evun mAne chhe ke ‘gnAnavastu chhe, tenun lakShaN chhe samasta gneyanun jANapaNun,’ tethI em kahetAn svabhAv sadhAy chhe, sva- svabhAv sadhAtAn vastu sadhAy chhe. AthI ja em kahyun ke (स्याद्वाददर्शी स्वतत्त्वं स्पृशेत्) vastune dravya-paryAyarUp mAne chhe evo syAdvAdadarshI arthAt anekAntavAdI jIv gnAnavastu chhe em sAdhavAne samartha hoy chhe. syAdvAdI gnAnavastune kevI mAne chhe? ‘‘विश्वात् भिन्नम्’’ (विश्वात्) samasta gneyathI (भिन्नम्) nirALI chhe. vaLI kevI mAne chhe? ‘‘अविश्वविश्वघटितं’’ (अविश्व) samasta gneyathI bhinnarUp, (विश्व) potAnAn dravya-guN- paryAyathI (घटितं) jevI chhe tevI anAdithI svayamsiddha niShpanna chhe — evI chhe gnAnavastu. evun kem mAne chhe? ‘‘यत् तत्’’ je je vastu chhe ‘‘तत् पररूपतः न तत्’’ te vastu paravastunI apekShAe vasturUp nathI. bhAvArtha Am chhe ke jevI rIte gnAnavastu gneyarUpathI nathI, gnAnarUpathI chhe, tevI ja rIte gneyavastu paN gnAnavastuthI nathI, gneyavasturUp chhe. tethI Avo artha pragaT thayo ke paryAy dvArA gnAn vishvarUp chhe, dravya dvArA potArUp chhe. — Avo bhed syAdvAdI anubhave chhe. tethI syAdvAd vastusvarUpano sAdhak chhe, ekAntapaNun vastunun ghAtak chhe. 3-249.
ज्ञेयाकारविशीर्णशक्तिरभितस्त्रुटयन्पशुर्नश्यति ।
न्नेकं ज्ञानमबाधितानुभवनं पश्यत्यनेकान्तवित् ।।४-२५०।।
khanDAnvay sahit artha — bhAvArtha Am chhe ke koI ekAntavAdI mithyAdraShTi jIv paryAyamAtrane vastu mAne chhe, vastune mAnato nathI; tethI gnAnavastu anek gneyane jANe chhe, tene jANatI thakI gneyAkAre pariName chhe — em jANIne gnAnane anek mAne chhe, ek mAnato nathI. tenA prati uttar Am chhe ke ‘ek’