‘અલિંગગ્રહણ’ના ૨૦ અર્થથી બતાવેલ, સ્વસંવેદનગમ્ય
પરમાર્થરુપ આત્મા
તેને હે ભવ્ય ! તું અનુભવમાં લે
દેહાદિથી ભિન્ન, તેમજ રાગાદિથી ભિન્ન પરમાર્થસ્વરુપ
આત્મા કેવો છે? તે બતાવતાં કુંદકુંદસ્વામી કહે છે કે :
ચેતનાગુણસ્વરુપ જીવ છે, તે રસ-રુપ-ગંધ-શબ્દ-સ્પર્શ-રહિત
છે, ઇંદ્રિયગમ્ય ચિહ્નોથી તે જણાય તેવો નથી, તેથી
અલિંગગ્રાહ્ય છે. આચાર્યદેવે ગાથામાં તેને अलिंगग्रहणं કહ્યો છે,
તેમાંથી ટીકામાં ૨૦ અર્થોનું દોહન કરીને અમૃતચંદ્રાચાર્યે
પરમાર્થસ્વરુપ શુદ્ધઆત્માનું સ્વરુપ સ્પષ્ટ કર્યું છે. આ ગાથા
પ્રવચનસાર ઉપરાંત સમયસાર, નિયમસાર, પંચાસ્તિકાય,
અષ્ટપ્રાભૃત તેમજ ષટ્ખંડાગમની ટીકા વગેરેમાં પણ છે. આ
ગાથા પૂ. કાનજીસ્વામીને અતિશય પ્રિય હતી. તેના
અલિંગગ્રહણના ૨૦ અર્થો અહીં ટૂંકમાં આપ્યાં છે. તેના દ્વારા
હે ભવ્ય! સ્વસંવેદ્ય તારા શુદ્ધાત્માને તું જાણ... પરમાર્થરુપ
આત્માને અનુભવમાં લે.
(૧) હું ચેતનાસ્વરુપ આત્મા છું; જાણવા માટે મારી ચેતનાને
ઇંદ્રિયોનો સંબંધ નથી. ઇંદ્રિયો વગર જાણું એવો અતીન્દ્રિય
જ્ઞાનમય હું છું.
(૨) હું અમૂર્ત – અતીન્દ્રિય જ્ઞાનરુપ છું. માત્ર મૂર્તને જાણનારું
બિચારું ઇન્દ્રિયના સંબંધવાળું જ્ઞાન, અતીન્દ્રિય એવા મને
ક્યાંથી જાણી શકે? અતીન્દ્રિયજ્ઞાન જ મને જાણી શકે છે.
(૩) હું અતીન્દ્રિય – ચૈતન્યરુપ છું તેથી, મારાં સર્વે ચિહ્નો પણ
ચૈતન્યમય છે.....અતીન્દ્રિય છે. ઇન્દ્રિયોવડે દેખાતાં કોઈ
સમ્યગ્દર્શન )
( અલિંગગ્રહણ આત્મા : ૨૦૯