૮ ]
[ સત્તાસ્વરૂપ
મોક્ષ, ૧જીવ, ૨પુદ્ગલ, ૩ધર્મ, ૪અધર્મ, ૫આકાશ, ૬કાળ,
વસ્તુ, ૭દ્રવ્ય, ૮ગુણ, ૯પર્યાય, ૧૦દ્રવ્યપર્યાય, ૧૧અર્થપર્યાય,
૧. જીવ = જેમાં જ્ઞાનાદિ ગુણો રહેલાં છે એવી હયાતિ ધરાવનારી,
વાસ્તવિક આકારવાળી વસ્તુ.
૨. પુદ્ગલ = જેમાં વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શાદિ ગુણો રહેલાં છે એવું
અજીવ દ્રવ્ય.
૩. ધર્મ = ગતિ કરતાં જીવ અને પુદ્ગલને ગમન કરવામાં જે વસ્તુ
ઉદાસીન નિમિત્ત થાય છે, તેને ધર્મ દ્રવ્ય કહે છે.
૪. અધર્મ = ગતિ કરીને સ્થિર થતાં જીવ અને પુદ્ગલને સ્થિર થવામાં
જે વસ્તુ ઉદાસીન નિમિત્ત થાય છે, તેને અધર્મ દ્રવ્ય કહે છે.
૫. આકાશ = જે વસ્તુ જીવ વગેરે પાંચે દ્રવ્યને રહેવાને માટે જગ્યા
આપે તેને આકાશ દ્રવ્ય કહે છે.
૬. કાળ = જીવાદિ દ્રવ્યોના પરિણમનમાં જે વસ્તુ ઉદાસીન નિમિત્ત
થાય તેને કાળ દ્રવ્ય કહે છે.
૭. દ્રવ્ય = ગુણોના સમૂહને દ્રવ્ય કહે છે. (દ્રવ્ય = પદાર્થ, વસ્તુ,
ચીજ)
૮. ગુણ = વસ્તુના પૂરા ભાગમાં અને તેની બધી હાલતોમાં જે રહે
તેને ગુણ કહે છે.
૯. પર્યાય = વસ્તુની એક સમયની હાલતને પર્યાય કહે છે. (પર્યાય
= અવસ્થા, હાલત, વસ્તુની વર્તમાન વર્તતી દશા).
૧૦. દ્રવ્યપર્યાય = પ્રદેશોની સંખ્યાનું માપ.
૧૧. અર્થપર્યાય = પ્રદેશત્વ ગુણ સિવાયના અન્ય સમસ્ત ગુણોના
પરિણમનને અર્થપર્યાય કહે છે.