Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (English transliteration). Gatha: 413-449 ; Dvadasha Tapanu Varnan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 14 of 17

 

Page 237 of 297
PDF/HTML Page 261 of 321
single page version

artha — kAraN ke puNyanI vAnchchhAthI kAI puNyabandh thato nathI, parantu vAnchchhA rahit puruShane puNyabandh thAy chhe eTalA mATe paN arthAt em jANIne paN he yatIshvar! tame puNyamAn paN vAnchchhA – Adar na karo!

bhAvArtha — ahIn munijanone upadeshyA chhe ke — puNyanI vAnchchhAthI puNyabandh thato nathI, puNyabandh to AshA maTatAn bandhAy chhe. mATe puNyanI AshA paN na karo, mAtra potAnA svarUpanI praptinI AshA karo.

पुण्णं बंधदि जीवो मंदक साएहि परिणदो संतो ।
तम्हा मंदकसाया हेऊ पुण्णस्स ण हि वंछा ।।४१३।।
पुण्यं बध्नति जीवः मन्दकषायैः परिणतः सन् ।
तस्मात् मन्दकषायाः हेतुः पुण्यस्य न हि वांछा ।।४१३।।

artha — mandakaShAyarUp pariNamelo jIv puNyane bAndhe chhe, mATe puNyabandhanun kAraN mandakaShAy chhe, paN vAnchchhA puNyabandhanun kAraN nathI. puNyabandh mandakaShAyathI thAy chhe ane tenI (puNyabandhanI) vAnchchhA chhe te to tIvrakaShAy chhe mATe vAnchchhA karavI nahi. nirvAnchchhak puruShane puNyabandh thAy chhe. laukikamAn paN kahe chhe ke je chAhanA kare tene kAI maLatun nathI ane chAhavinAnAne ghaNun maLe chhe; mATe vAnchchhAno to niShedh ja chhe.

prashna — adhyAtmagranthomAn to puNyano niShedh ghaNo karyo chhe ane purANomAn puNyano ja adhikAr chhe; mATe ame to em jANIe chhIe ke sansAramAn puNya ja moTI vastu chhe, tenAthI to ahIn indriyonAn sukh maLe chhe. manuShyaparyAy, sArI sangati, bhalun sharIr ane mokShasAdhananA upAy enAthI maLe chhe, tyAre pApathI to narak-nigodamAn jAy, tyAn mokShanun sAdhan paN kyAthi maLe? mATe evAn puNyanI vAnchchhA kem na karavI?

samAdhAna — e kahyun te to sAchun chhe, parantu mAtra bhoganA arthe puNyanI vAnchchhAno atyant niShedh chhe. kAraN ke bhoganA arthe puNyanI

Page 238 of 297
PDF/HTML Page 262 of 321
single page version

vAnchchhA kare chhe tene pratham to satishay puNyabandh thato ja nathI, ane tapashcharANadi karI k kpuNya bAndhI bhog pAme ane tyAn ati tRuShNApUrvak bhogone seve to narak – nigod ja pAme, tathA bandh-mokShanun svarUp sAdhavA mATe puNya pAme teno to niShedh chhe nahi. puNyathI mokSha sAdhavAnI sAmagrI maLe evo upAy rAkhe to tyAn paramparAe mokShanI ja vAnchchhA thaI – puNyanI vAnchchhA na thaI. jem koI puruSh bhojan karavAnI vAnchchhAthI rasoInI sAmagrI bheLI kare tenI vAnchchhA pahelI hoy to tene bhojananI ja vAnchchhA kahevAy, parantu bhojananI vAnchchhA vinA mAtra sAmagrInI ja vAnchchhA kare to tyAn sAmagrI maLavA chhatAn paN prayAsamAtra ja thayo paN kAI phaL to na thayun em samajavun. purANomAn puNyano adhikAr chhe te paN mokShanA ja arthe chhe, sansArano to tyAn paN niShedh ja chhe.

have dashalakShaNadharma chhe te dayApradhAn chhe ane dayA chhe te ja samyaktvanun mukhya chihna chhe, kAraN ke samyaktva chhe te jIv, ajIv, Asrav, bandh, samvar, nirjarA, mokSha e tattvArthonAn gnAnapUrvak shraddhAnasvarUp chhe, e hoy to sarva jIvone te potA samAn avashya jANe, teone dukh thAy to potAnAn dukh mAphak jANe eTale teonI karuNA avashya thAy.

vaLI potAnun shuddhasvarUp jANe tyAre kaShAyone aparAdharUp - dukharUp jANe ane temanAthI potAno ghAt jANe tyAre kaShAyabhAvanA abhAvane potAnI dayA mAne; e pramANe ahinsAne dharma jANe tathA hinsAne adharma mAne ane evun shraddhAn, te ja samyaktva chhe. tenAn nishankitadi ATh ang chhe, tene jIvadayA upar ja lagAvIne ahIn kahe chhe. tyAn —

pratham nishankitaang kahe chhe —

किं जीवदया धम्मो जण्णे हिंसा वि होदि किं धम्मो ।
इच्चेवमदिसंका तदकरणं जाण णिस्संका ।।४१४।।

Page 239 of 297
PDF/HTML Page 263 of 321
single page version

किं जीवदया धर्मः यज्ञे हिंसा अपि भवति किं धर्मः ।
इत्येवमदिशंका तदकरणं जानीहि निःशंका ।।४१४।।

artha — Am vichAr kare ke – shun jIvadayA dharma chhe ke yagnamAn pashuono vadh karavArUp hinsA chhe te dharma chhe? ityadi dharmamAn sanshay thAy te shankA chhe ane tevI shankA na karavI te nishankit (guN) chhe.

bhAvArtha — ahIn ‘adi’ shabdathI em kahyun chhe ke – digambar yatino ja mokSha chhe ke tApasano — panchagni adi tap kare chhe temano – paN chhe? athavA digambarano ja mokSha chhe ke shvetAmbarano paN chhe? athavA kevalI kavalAhAr kare chhe ke nathI karatA? athavA strIno mokSha chhe ke nahi? athavA jinadeve vastune anekAnta kahI chhe te satya chhe ke asatya? AvI AshankA na karavI te nishankit ang chhe.

दयभावो वि य धम्मो हिंसाभावो ण भण्णदे धम्मो ।
इदि संदेहाभावो णिस्संका णिम्मला होदि ।।४१५।।
दयाभावः अपि च धर्मः हिंसाभावः न भण्यते धर्मः ।
इति सन्देहाभावः निःशंका निर्मला भवति ।।४१५।।

artha — nishchayathI dayAbhAv ja dharma chhe paN hinsAbhAvane dharma kahI shakAy nahi Avo nishchay thatAn sandehano abhAv thAy chhe, te ja nirmal nishankitaguN chhe.

bhAvArtha — anyamatIe mAnel je viparIt dev-dharma-guruno vA tattvanA svarUpano sarvathA niShedh karI jinamatamAn kahelun shraddhAn karavun te nishankitaguN chhe. jyAn sudhI shankA rahe tyAn sudhI shraddhAn nirmaL thAy nahi.

have nikAnkShitaguN kahe chhe —

जो सग्गसुहणिमित्तं धम्मं णायरदि दूसहतवेहिं ।
मोक्खं समीहमाणो णिक्कंक्खा जायदे तस्स ।।४१६।।

Page 240 of 297
PDF/HTML Page 264 of 321
single page version

यः स्वर्गसुखनिमित्तं धर्मं न आचरति दुःसहतपोभिः ।
मोक्षं समीहमानः निःकाङ्क्षा जायते तस्य ।।४१६।।

artha — je samyagdraShTi durdhar tap karavA chhatAn paN svarganAn sukhone mATe dharma Acharato nathI tene nikAnkShitaguN hoy chhe. kevo chhe te? te durdhar tap karI mAtra ek mokShane ja vAnchchhe chhe.

bhAvArtha — je mAtra ek mokShabhilAShAthI ja dharmanun AcharaN kare chhe, durdhar tap kare chhe, paN svagAradikanAn sukhone vAnchchhato nathI tene nikAnkShitaguN hoy chhe.

hane nirvichikitsAguN kahe chhe —

दहविहधम्मजुदाणं सहावदुग्गंधअसुइदेहेसु ।
जं णिंदणं ण कीरदि णिव्विदिगिंछागुणो सो हु ।।४१७।।
दशविधधर्मयुतानां स्वभावदुर्गन्धाशुचिदेहेषु ।
यत् निन्दनं न क्रियते निर्विचिकित्सागुणः सः स्फु टम् ।।४१७।।

artha — pratham to dehano svabhAv ja durgandha – ashuchimay chhe ane bahAramAn snAnadi sanskAranA abhAvathI vadhAre ashuchi – durgandharUp dekhAy chhe evA, dash prakAranA yatidharma sanyukta, munirAjanA dehane dekhIne temanI avagnA na karavI te nirvichikitsAguN chhe.

bhAvArtha — samyagdraShTipuruShanI draShTi mukhyapaNe samyagdarshan – gnAn – charitrarUp guNo upar paDe chhe, deh to svabhAvathI ja ashuchi – durgandharUp chhe, tethI munirAjanA deh taraph shun dekhe? temanA ratnatray (samyagdarshan – gnAn – charitra) taraph dekhe to glani shI rIte Ave? e glani na upajAvavI te ja nirvichikitsAguN chhe. paN jene samyaktvaguN pradhAn nathI tenI draShTi pahelI deh upar paDatAn ja tene glani Upaje chhe, ane tyAre A guN tene nathI (em samajavun).

have amUDhadraShTiguN kahe chhe —

Page 241 of 297
PDF/HTML Page 265 of 321
single page version

भयलज्जालाहादो हिंसारंभो ण मण्णदे धम्मो ।
जो जिणवयणे लीणो अमूढदिट्ठी हवे सो हु ।।४१८।।
भयलज्जालाभात् हिंसारम्भः न मन्यते धर्मः ।
यः जिनवचने लीनः अमूढदृष्टिः भवेत् सः स्फु टम् ।।४१८।।

artha — je bhayathI, lajjAthI tathA lAbhathI paN hinsAnA Arambhane dharma na mAne te puruSh amUDhadraShTiguN sanyukta chhe. kevo chhe te? jinavachanamAn lIn chhe, bhagavAne ‘ahinsAne ja dharma kahyo chhe’ evI draDh shraddhA yukta chhe.

bhAvArtha — anyamatIo yagnadik hinsAmAn dharma sthApe chhe tene rAjAnA bhayathI, koI vyantaranA bhayathI, lokanI lajajAthI vA koI dhanadikanA lobhathI ityadi anek kAraNothI paN dharma na mAne, parantu evI shraddhA rAkhe ke ‘dharma to bhagavAne ahinsAne ja kahyo chhe’ tene amUDhadraShTiguN kahe chhe. ahIn hinsArambh kahevAthI hinsAnA prarUpak dev -shAstra-guru adimAn paN mUDhadraShTivAn na thAy — em samajavun.

have upagUhanaguN kahe chhe —

जो परदोसं गोवदि णियसुकयं णो पयासदे लोए ।
भवियव्वभावणरओ उवगूहणकारओ सो हु ।।४१९।।
यः परदोषं गोपयति निजसुकृतं नो प्रकाशयते लोके ।
भवितव्यभावनारतः उपगूहनकारकः सः स्फु टम् ।।४१९।।

artha — je samyagdraShTi paranA doShane DhAnke – gopave tathA potAnA sukRut arthAt puNya – guNo lokamAn prakAshe nahi – kaheto phare nahi, paN AvI bhAvanAmAn lIn rahe ke ‘je bhavitavya chhe te thAy chhe tathA thashe’ te upagUhanaguNavALo chhe.

bhAvArtha — ‘je karmano uday chhe te anusAr lokamAn mArI pravRutti chhe ane je thavA yogya chhe te ja thAy chhe’ evI bhAvanA samyagdraShTine

Page 242 of 297
PDF/HTML Page 266 of 321
single page version

rahe chhe. tethI te potAnA guNane ane paranA doShane prakAshato pharato nathI. vaLI sAdharmIjanamAn vA pUjya puruShomAn karmodayavash koI doSh jaNAy to tene chhupAve – upadeshadikathI te doSh chhoDAve, paN em na kare ke jethI tenI ane dharmanI nindA thAy. dharma tathA dharmAtmAmAnthI doShano abhAv karavo. tyAn chhupAvavun e paN abhAv karavA tulya chhe arthAt jene lok na jANe te abhAv barAbar ja chhe. e pramANe upagUhanaguN hoy chhe.

have sthitikaraNaguN kahe chhe —

धम्मादो चलमाणं जो अण्णं संठवेदि धम्मम्मि ।
अप्पाणं पि सुदिढयदि ठिदिकरणं होदि तस्सेव ।।४२०।।
धर्मतः चलन्तं यः अन्यं संस्थापयति धर्मे ।
आत्मानं अपि सुद्रढयति स्थितिकरणं भवति तस्य एव ।।४२०।।

artha — dharmathI chalAyamAn thatA evA anyane dharmamAn sthApavo tathA potAnA AtmAne paN (dharmathI) chalit thato (dharmamAn) draDh karavo. tene nishchayathI sthitikaraNaguN hoy chhe.

bhAvArtha — dharmathI chalit thavAnAn anek kAraNo hoy chhe, tyAn nishchay – vyavahArarUp dharmathI parane tathA potAne chalit thato jANI upadeshathI vA jem bane tem draDh karavo tene sthitikaraNaguN hoy chhe.

have vAtsalyaguN kahe chhe —

जो धम्मिएसु भत्तो अणुचरणं कुणदि परमसद्धाए ।
पियवयणं जंपंतो वच्छल्लं तस्स भव्वस्स ।।४२१।।
यः धर्मिकेषु भक्तः अनुचरणं करोति परमश्रद्धया ।
प्रियवचनं जल्पन् वात्सल्यं तस्य भव्यस्य ।।४२१।।

artha — je samyagdraShTijIv dharmik arthAt samyagdraShTishrAvak – munijanomAn bhaktivAn hoy, paramashraddhApUrvak teonA anusAre pravarte tathA priyavachan bolato thako pravarte te bhavyane vAtsalyaguN hoy chhe.

Page 243 of 297
PDF/HTML Page 267 of 321
single page version

bhAvArtha — vAtsalyaguNamAn dharmAnurAg pradhAn hoy chhe. dharmAtmApuruShomAn jene utkRuShTapaNe bhakti – anurAg hoy, teomAn priyavachan sahit je pravarte, temanAn bhojan – gaman – Agaman adi kriyAmAn anuchar jevo banI je pravarte tathA gAy – vAchharaDA jevI prIti rAkhe tene vAtsalyaguN hoy chhe.

have prabhAvanAguN kahe chhe —

जो दसभेयं धम्मं भव्वजणाणं पयासदे विमलं ।
अप्पाणं पि पयासदि णाणेण पहावणा तस्स ।।४२२।।
यः दशभेदं धर्मं भव्यजनानां प्रकाशयति विमलम् ।
आत्मानं अपि प्रकाशयति ज्ञानेन प्रभावना तस्य ।।४२२।।

artha — je samyagdraShTi, bhavyajIvonI pAse potAnA gnAn dvArA dashabhedarUp dharmane pragaT kare, tathA potAnA AtmAne paN dashaprakArarUp dharmathI prakashit kare tene prabhAvanAguN hoy chhe.

bhAvArtha — dharmane vikhyAt karavo te prabhAvanAguN chhe, tyAn upadeshadikathI to paramAn dharmane pragaT kare tathA potAnA AtmAne paN dashavidhadharmanA angIkArathI karmakalankarahit prakashit kare tene prabhAvanAguN hoy chhe.

जिणसासणमाहप्पं बहुविहजुत्तीहिं जो पयासेदि ।
तह तिव्वेण तवेण य पहावणा णिम्मला तस्स ।।४२३।।
जिनशासनमाहात्म्यं बहुविधयुक्तिभिः यः प्रकाशयति ।
तथा तीव्रेण तपसा च प्रभावना निर्मला तस्य ।।४२३।।

artha — je samyagdraShTipuruSh, potAnA gnAnabaLathI anek prakAranI yuktipUrvak vadijanonun nirAkaraN karI tathA nyAy, vyAkaraN, chhand, alankAr ane sahityavidyAthI vaktApaNA vA shAstrarachanA – dvArA anek

Page 244 of 297
PDF/HTML Page 268 of 321
single page version

prakAranI yuktithI vadijanonun nirAkaraN karI vA atishay – chamatkAr – pUjApratiShThA vaDe vA mahAn durdhar tapashcharaNathI jinashAsananun mAhAtmya pragaT kare tene prabhAvanAguN nirmaL thAy chhe.

bhAvArtha — A prabhAvanAguN mahAn guN chhe. tenAthI anek jIvone dharmanI abhiruchi – shraddhA utpanna thAy chhe. samyagdraShTi puruShone (prabhAvanAguN) avashya hoy chhe.

have ‘nishankitadi guNo kevA puruShane hoy chhe?’ te kahe chhe —

जो ण कुणदि परतत्तिं पुणु पुणु भावेदि सुद्धमप्पाणं ।
इंदियसुहणिरवेक्खो णिस्संकाई गुणा तस्स ।।४२४।।
यः न करोति परतप्तिं पुनः पुनः भावयति शुद्धं आत्मानम् ।
इन्द्रियसुखनिरपेक्षः निःशंकादयः गुणाः तस्य ।।४२४।।

artha — je puruSh paranI nindA na kare, shuddha AtmAne vAramvAr chintavato hoy, tathA indriyasukhanI apekShA – vAnchchhArahit hoy tene nishankitadi ATh guN ane ahinsAdharmarUp samyaktva hoy chhe.

bhAvArtha — ahIn traN visheShaN chhe. temanun tAtparya e chhe ke je paranI nindA kare tene nirvichikitsA, upagUhan, sthitikaraN tathA vAtsalyaguN kyAthi hoy? mATe parano nindak na hoy tyAre A chAr guN hoy chhe. vaLI jene potAnA AtmAnA vastusvarUpamAn shankA – sandeh hoy tathA mUDhadraShTi hoy te potAnA AtmAne vAramvAr shuddha kayAnthI chintave? tethI je potAne shuddha bhAve (chantave) tene ja nishankit ane amUDhadraShTiguN hoy chhe tathA prabhAvanA paN tene ja hoy chhe. vaLI jene indriyasukhanI vAnchchhA hoy tene nikAnkShitaguN hoto nathI, paN indriyasukhanI vAnchchhArahit thatAn ja nikAnkShitaguN hoy chhe. e pramANe ATh guNo hovAnAn A traN visheShaNo chhe.

have kahe chhe ke jem A ATh guN dharmamAn kahyA tem dev-guru adimAn paN samajavA —

Page 245 of 297
PDF/HTML Page 269 of 321
single page version

णिस्संकापहुडिगुणा जह धम्मे तह य देवगुरुतच्चे ।
जाणेहि जिणमयादो सम्मत्तविसोहया एदे ।।४२५।।
निःशंकाप्रभृतिगुणाः यथा धर्मे तथा च देवगुरुतत्त्वे ।
जानीहि जिनमतात् सम्यक्त्वविशोधकाः एते ।।४२५।।

artha — jem A nishankitadi ATh guN dharmamAn pragaT thAy chhe tem devanA svarUpamAn, gurunA svarUpamAn, chha dravya – panchastikAy – sAtatattva – navapadArthanA svarUpamAn paN hoy chhe. tene pravachan — siddhAntathI samajavA. A ATh guN samyaktvane niratichAr vishuddha karavAvALA chhe.

bhAvArtha — dev, guru ane tattvamAn shankA na karavI, tenI yathArtha shraddhA vaDe indriyasukhanI vAnchchhArUp kAnkShA na karavI, temAn glani na lAvavI, temAn mUDhadraShTi na rAkhavI, tenA doShono abhAv karavo vA tene DhAnkavA, tenun shraddhAn draDh karavun, temAn vAtsalya eTale visheSh anurAg karavo ane tenun mAhAtmya pragaT karavun — e ATh guN temAn (dev – guru tathA tattvadikamAn) jANavA. AgaL samyagdraShTi thaI gayA teonI kathA jinapravachanathI jANavI. A AThe guNo atichAradoSh dUr karI samyaktvane nirmaL karavAvALA chhe, em samajavun.

have ‘A dharmane jANavAvALA tathA AcharavAvALA durlabh chhe’ em kahe chhe —

धम्मं ण मुणदि जीवो अहवा जाणेइ कहवि कट्ठेण ।
काउं तो वि ण सक्कदि मोहपिसाएण भोलविदो ।।४२६।।
धर्मं न जानति जीवः अथवा जानति कथमपि कष्टेन ।
कर्तुं तदपि न शक्नोति मोहपिशाचेन भ्रमितः ।।४२६।।

artha — A sansAramAn pratham to jIv dharmane jANato ja nathI, vaLI koI prakArathI ghaNAn kaShTa vaDe jo jANe chhe to tyAn moharUp pishAchathI bhramit thato thako dharma AcharavAne samartha thato nathI.

Page 246 of 297
PDF/HTML Page 270 of 321
single page version

bhAvArthaanadi sansArathI mithyAtva vaDe bhramit evo A prANI pratham to dharmane jANato ja nathI. vaLI koI kALalabdhithI, gurunA sanyogathI ane gnAnAvaraNInA kShayopashamathI kadapi jANe chhe to tyAn ene Acharavo durlabh chhe.

have dharmagrahaNanun mAhAtmya draShTAntapUrvak kahe chhe —

जह जीवो कुणइ रइं पुत्तकलत्तेसु कामभोगेसु ।
तह जइ जिणिंदधम्मे तो लीलाए सुहं लहदि ।।४२७।।
यथा जीवः करोति रतिं पुत्रकलत्रेषु कामभोगेषु ।
तथा यदि जिनेन्द्रधर्मे तत् लीलया सुखं लभते ।।४२७।।

artha — jem A jIv putra – kalatramAn tathA kAm – bhogamAn rati – prIti kare chhe tem jo jinendranA vItarAgadharmamAn kare to lIlAmAtra alpa kALamAn ja sukhane prApta thAy.

bhAvArtha — A prANIne jevI sansAramAn tathA indriyaviShayomAn prIti chhe, tevI jo jineshvaranA dashalakShaNadharmasvarUp vItarAgadharmamAn prIti thAy to thoDA ja kALamAn te mokShane pAme.

have kahe chhe ke jIv lakShmI ichchhe chhe paN te dharma vinA kyAthi hoy?

लच्छिं वंछेइ णरो णेव सुधम्मेसु आयरं कुणइ ।
बीएण विणा कुत्थ वि किं दीसदि सस्सणिप्पत्ती ।।४२८।।
लक्ष्मीं वांछति नरः नैव सुधर्मेषु आदरं करोति ।
बीजेन विना कुत्र अपि किं दृश्यते सस्यनिष्पत्तिः ।।४२८।।

artha — A jIv lakShmIne ichchhe chhe paN jinendranA kahelA muni – shrAvakadharmamAn Adar-prIti karato nathI, parantu lakShmInun kAraN to dharma chhe eTale e vinA te kyAthi Ave? jem bIj vinA dhAnyanI utpatti kyAy dekhAy chhe? nathI dekhAtI.

Page 247 of 297
PDF/HTML Page 271 of 321
single page version

bhAvArtha — jem bIj vinA dhAnya na thAy tem dharma vinA sampadA paN na thAy e prasiddha chhe.

have dharmAtmAjIvonI pravRutti kahe chhe —

जो धम्मत्थो जीवो सो रिउवग्गे वि कुणदि खमभावं ।
ता परदव्वं वज्जइ जणणिसमं गणइ परदारं ।।४२९।।
यः धर्मस्थः जीवः सः रिपुवर्गे अपि करोति क्षमाभावम् ।
तावत् परद्रव्यं वर्जयति जननीसमं गणयति परदारान् ।।४२९।।

artha — je jIv dharmamAn sthir chhe te vairIonA samUh par paN kShamAbhAv kare chhe, paradravyane taje chhe – angIkAr karato nathI tathA parastrIne mAtA, bahen ane putrI samAn gaNe chhe.

ता सव्वत्थ वि कित्ती ता सव्वत्थ वि हवेइ वीसासो ।
ता सव्वं पिय भासइ ता सुद्धं माणसं कुणइ ।।४३०।।
तावत् सर्वत्र अपि कीर्तिः तावत् सर्वत्र अपि भवति विश्वासः ।
तावत् सर्वं प्रियं भाषते तावत् शुद्धं मानसं करोति ।।४३०।।

artha — je jIv dharmamAn sthir chhe tenI sarva lokamAn kIrti (prasanshA) thAy chhe, sarva lok teno vishvAs kare chhe; vaLI te puruSh sarvane priy vachan kahe chhe jethI koI dukhI thato nathI, te puruSh potAnA ane paranA dilane shuddha – ujjvaL kare chhe, koIne tenA mATe kaluShatA rahetI nathI, tem tene paN koInA mATe kaluShatA rahetI nathI, TUnkamAn dharma sarva prakArathI sukhadAyak chhe.

have dharmanun mAhAtmya kahe chhe —

उत्तमधम्मेण जुदो होदि तिरिक्खो वि उत्तमो देवो ।
चंडालो वि सुरिंदो उत्तमधम्मेण संभवदि ।।४३१।।
उत्तमधर्मेण युतः भवति तिर्यञ्चः अपि उत्तमः देवः ।
चण्डालः अपि सुरेन्द्रः उत्तमधर्मेण संभवति ।।४३१।।

Page 248 of 297
PDF/HTML Page 272 of 321
single page version

artha — samyaktva sahit uttamadharmayukta jIv bhale tiryanch ho topaN uttam devapadane prApta thAy chhe tathA samyaktva sahit uttam dharmathI chanDAl paN devono indra thAy chhe.

अग्गी वि य होदि हिमं होदि भुयंगो वि उत्तमं रयणं ।
जीवस्स सुधम्मादो देवा वि य किंकरा होंति ।।४३२।।
अग्निः अपि च भवति हिमं भवति भुजङ्गः अपि उत्तमं रत्नम् ।
जीवस्य सुधर्मात् देवाः अपि च किंकराः भवन्ति ।।४३२।।

artha — A jIvane uttam dharmanA prasAdathI agni paN baraph thaI jAy chhe, sarpa chhe te uttam ratnamALA thaI jAy chhe tathA dev chhe te kinkar – dAs banI jAy chhe.

तिक्खं खग्गं माला दुज्जयरिउणो सुहंकरा सुयणा ।
हालाहलं पि अमियं महापया संपया होदि ।।४३३।।
तीक्ष्णः खङ्गः माला दुर्जयरिपवः सुखंकराः सुजनाः ।
हालाहलं अपि अमृतं महापदा सम्पदा भवति ।।४३३।।

artha — uttam dharma sahit jIvane tIkShNa khaDga paN phUlanI mALA banI jAy chhe, jItyo na jAy evo durjay verI paN sukh karavAvALo svajan arthAt mitra banI jAy chhe, tathA haLAhaL jher chhe te paN amRutarUp pariNamI jAy chhe; ghaNun shun kahIe mahAn ApadA paN sampadA banI jAy chhe.

अलियवयणं पि सच्चं उज्जमरहिए वि लच्छिसंपत्ती ।
धम्मपहावेण णरो अणओ वि सुहंकरो होदि ।।४३४।।
अलीक वचनं अपि सत्यं उद्यमरहिते अपि लक्ष्मीसंप्रप्तिः ।
धर्मप्रभावेण नरः अनयः अपि सुखंकरः भवति ।।४३४।।

artha — dharmanA prabhAvathI jIvanAn jUTh vachan paN satya thaI jAy chhe, udyam rahitane paN lakShmInI prapti thAy chhe tathA anyAyakArya

Page 249 of 297
PDF/HTML Page 273 of 321
single page version

paN sukh karavAvALAn thAy chhe.

bhAvArtha — ahIn A artha samajavo ke jo pUrve dharma sevyo hoy to tenA prabhAvathI ahIn jUTh bole te paN sAch banI jAy chhe, udyam vinA paN sampatti maLI jAy chhe, anyAyarUp varte topaN te sukhI rahe chhe, athavA koI jUTh vachanano tukko lagAve topaN antamAn te sAcho thaI jAy chhe tathA ‘anyAy karyo’ em loko kahe chhe, to tyAn nyAyavALAnI sahAy ja thAy chhe em paN samajavun.

have dharma rahit jIvanI nindA kahe chhe —

देवो वि धम्मचत्तो मिच्छत्तवसेण तरुवरो होदि ।
चक्की वि धम्मरहिओ णिवडइ णरए ण संदेहो ।।४३५।।
देवः अपि धर्मत्यक्तः मिथ्यात्ववशेन तरुवरः भवति ।
चक्री अपि धर्मरहितः निपतति नरके न सन्देहः ।।४३५।।

artha — dharma rahit jIv chhe te mithyAtvavash dev paN vanaspatikAy ekendriy banI jAy chhe, tathA dharma rahit chakravartI paN narakamAn paDe chhe; temAn koI sandeh nathI.

धम्मविहीणो जीवो कुणइ असक्कं पि साहसं जइ वि ।
तो ण वि पावदि इट्ठं सुठ्ठु अणिठ्ठं परं लहदि ।।४३६।।
धमरविहीनः जीवः करोति अशक्यं अपि साहसं यद्यपि ।
तत् न अपि प्राप्नोति इष्टं सुष्ठु अनिष्ठं परं लभते ।।४३६।।

artha — dharmarahit jIv joke moTun, bIjAthI na thaI shake tevun, sAhasik parAkram kare topaN tene iShTa vastunI prapti thatI nathI, paN ulaTo mAtra atishay aniShTane prApta thAy chhe.

bhAvArtha — pApanA udayathI bhalun karatAn paN bUrun thAy chhe e jagaprasiddha chhe.

Page 250 of 297
PDF/HTML Page 274 of 321
single page version

इय पच्चक्खं पिच्छिय धम्माहम्माण विविहमाहप्पं ।
धम्मं आयरह सया पावं दूरेण परिहरइ ।।४३७।।
इति प्रत्यक्षं दृष्ट्वा धर्माधर्मयोः विविधमाहात्म्यम् ।
धर्मं आचरत सदा पापं दूरेण परिहरत ।।४३७।।

artha — he prANI! A pramANe dharma tathA adharmanun anek prakAranun mAhAtmya pratyakSha joIne tame dharmanun AcharaN karo tathA pApane dUrathI ja chhoDo!

bhAvArtha — dash prakArathI dharmanun svarUp kahI AchAryadeve adharmanun phaL paN batAvyun; ane have ahIn A upadesh Apyo ke, he prANI! dharma – adharmanun pratyakSha phaL lokamAn joIne tame dharmane Acharo tathA pApane chhoDo! AchArya mahAn niShkAraN upakArI chhe, potAne kAI joItun nathI, mAtra nispRuh thayA thakA jIvonA kalyAN arthe ja vAramvAr kahI prANIone jagADe chhe; evA shrIguru vandan – pUjan yogya chhe. e pramANe yatidharmanun vyAkhyAn karyun.

(doharo)
muni – shrAvakanA bhedathI, dharma be parakAr,
tene suNI chintavo satat, grahI pAmo bhavapAr.
iti dharmAnuprekShA samApta.

Page 251 of 297
PDF/HTML Page 275 of 321
single page version

dvAdashatapanun varNan

have dharmAnuprekShAnI chUlikA kahetA thakA AchAryadev bAr prakAranAn tapavidhAnanun nirUpaN kare chhe —

बारसभेओ भणिओ णिज्जरहेऊ तवो समासेण ।
तस्स पयारा एदे भणिज्जमाणा मुणेयव्वा ।।४३८।।
द्वादशभेदं भणितं निर्जराहेतुः तपः समासेन ।
तस्य प्रकाराः एते भण्यमानाः ज्ञातव्याः ।।४३८।।

artha — jinAgamamAn bAr prakAranun tap sankShepamAn kahyun chhe. kevun chhe tap? karma nirjarAnun kAraN chhe. tenA prakAr have kahIshun te jANavA.

bhAvArtha — nirjarAnun kAraN tap chhe ane tenA bAr prakAr chhe. anashan, avamaudarya, vRuttiparisankhyAn, rasaparityAg, viviktashaiyAsan ane kAyaklesh e chha prakAranAn bAhyatap chhe tathA prAyashchit, vinay, vaiyAvRutya, svAdhyAy, vyutsarga ane dhyAn e chha prakAranAn antarangatap chhe. tenun ja vyAkhyAn have karIe chhIe. temAn pahelAn anashan nAmanA tapane chAr gAthAmAn kahe chhe —

उवसमणो अक्खाणं उववासो वण्णिदो मुणिंदेहि ।
तम्हा भुंजंता वि य जिदिंदिया होंति उववासा ।।४३९।।
उपशमनम् अक्षाणां उपवासः वर्णितः मुनीन्द्रैः ।
तस्मात् भुञ्जमानाः अपि च जितेन्द्रियाः भवन्ति उपवासाः ।।४३९।।

artha — indriyonA upashamanane arthAt temane viShayomAn na javA devI tathA manane potAnA AtmasvarUpamAn joDavun tene munIndroe upavAs kahyo chhe. eTalA mATe jitendriy puruShane, AhAr karato chhatAn paN, upavAs sahit ja kahyo chhe.

Page 252 of 297
PDF/HTML Page 276 of 321
single page version

bhAvArtha — indriyone jItavI te upavAs chhe; eTalA mATe bhojan karatA hovA chhatAn paN yatipuruSh upavAsI ja chhe, kAraN ke teo indriyone vash karI pravarte chhe.

जो मणइंदियविजई इहभवपरलोयसोक्खणिरवेक्खो ।
अप्पाणे वि य णिवसइ सज्झायपरायणो होदि ।।४४०।।
कम्माण णिज्जरट्ठं आहारं परिहरेइ लीलाए ।
एगदिणदिपमाणं तस्स तवं अणसणं होदि ।।४४१।।
यः मनःइन्द्रियविजयी इहभवपरलोकसौख्यनिरपेक्षः ।
आत्मनि एव निवसति स्वाध्यायपरायणः भवति ।।४४०।।
कर्मणां निर्जरार्थं आहारं परिहरति लीलया ।
एकदिनदिप्रमाणं तस्य तपः अनशनं भवति ।।४४१।।

artha — je man ane indriyono jItavAvALo chhe, A bhav parabhavanA viShayasukhomAn apekShArahit chhe arthAt vAnchchhA karato nathI, potAnA AtmasvarUpamAn ja rahe chhe vA svAdhyAyamAn tatpar chhe, tathA kamaranirjarA arthe krIDA eTale lIlAmAtra klesharahit harShasahit ek divas adinI maryAdApUrvak je AhArane chhoDe chhe tene anashanatap hoy chhe.

bhAvArtha — upavAsano evo artha chhe ke – indriy tathA man viShayomAn pravRuttirahit thaI AtmAmAn rahe te upavAs chhe. Alok – paralok sambandhI viShayonI vAnchchhA na karavI te indriyajay chhe tathA AtmasvarUpamAn lIn rahevun vA shAstranA abhyAs – svAdhyAyamAn man lagAvavun e upavAsamAn pradhAn chhe; vaLI jem klesh na Upaje evI rIte krIDAmAtrapaNe ek divas adinI maryAdArUp AhArano tyAg karavo te upavAs chhe. e pramANe upavAs nAmanun anashanatap thAy chhe.

उववासं कुव्वाणो आरंभं जो करेदि मोहादो ।
तस्स किलेसो अवरं कम्माणं णेव णिज्जरणं ।।४४२।।

Page 253 of 297
PDF/HTML Page 277 of 321
single page version

उपवासं कुर्वाणः आरम्भं यः करोति मोहतः ।
तस्य क्लेशः अपरं कर्मणां नैव निर्जरणम् ।।४४२।।

artha — je upavAs karato thako paN mohathI Arambh – gRuh kAyAradikane kare chhe tene pratham gRuhakAryano klesh to hato ja ane bIjo A bhojan vinA kShudhA – tRuShAno klesh thayo. eTale e pramANe thatAn to klesh ja thayo paN kamaranirjarA to na thaI.

bhAvArtha — je AhArane to chhoDe paN viShay – kaShAy – Arambhane na chhoDe tene pahelAn to klesh hato ja ane have A bIjo klesh bhUkh -tarasano thayo, evA upavAsamAn kamaranirjarA kyAthi thAy? karma nirjarA to sarva klesh chhoDI sAmyabhAv karatAn ja thAy chhe. em samajavun.

have avamodaryatap be gAthAmAn kahe chhe —

आहारगिद्धिरहिओ चरियामग्गेण पासुगं जोग्गं ।
अप्पयरं जो भुंजइ अवमोदरियं तवं तस्स ।।४४३।।
आहारगृद्धिरहितः चर्यामार्गेण प्रासुकं योग्यम् ।
अल्पतरं यः भुंक्ते अवमौदर्यं तपः तस्य ।।४४३।।

artha — je tapasvI AhAranI ati gRuddhi rahit thaI sUtramAn kahyA pramANe charyAnA mArgAnusAr yogya prAsuk AhAr paN ati alpa grahaN kare tene avamodaryatap hoy chhe.

bhAvArtha — munirAj AhAranA chhentAlIs doSh, batrIs antarAy TALI chaud maLadoSharahit prAsuk yogya bhojan grahaN kare chhe topaN te UNodaratap kare chhe, temAn paN potAnA AhAranA pramANathI thoDo AhAr le chhe. AhAranun pramAN ek grAsathI batrIs grAs sudhI kahyun chhe temAn yathAichchhAnusAr ghaTatA pramANamAn (AhAr) le te avamodaryatap chhe.

जो पुण कित्तिणिमित्तं मायाए मिट्ठभिक्खलाहट्ठं ।
अप्पं भुंजदि भोज्जं तस्स तवं णिप्फलं बिदियं ।।४४४।।

Page 254 of 297
PDF/HTML Page 278 of 321
single page version

यः पुनः कीर्तिनिमित्तं मायया मिष्टभिक्षालाभार्थम् ।
अल्पं भुंक्ते भोज्यं तस्य तपः निष्फलं द्वितीयम् ।।४४४।।

artha — je muni kIrtine mATe vA mAyA – kapaT karI vA miShTa bhojananA lAbh arthe alpa bhojan karI tene tapanun nAm Ape chhe tenun A bIjun avamodaryatap niShphaL chhe.

bhAvArtha — je em vichAre chhe ke alpa bhojan karavAthI mArI prasanshA thashe, tathA kapaTathI lokane bhUlAvAmAn nAkhI potAnun koI prayojan sAdhavA mATe vA thoDun bhojan karavAthI miShTaras sahit bhojan maLashe evA abhiprAyathI UNodaratap je kare chhe te tap niShphaL chhe. e tap nathI paN pAkhanD chhe.

have vRuttiparisankhyAnatap kahe chhe —

एगदिगिहपमाणं किच्चा संकप्पकप्पियं विरसं ।
भोज्जं पसु व्व भुंजदि वित्तिपमाणं तवो तस्स ।।४४५।।
एकदिगृहप्रमाणं कृत्वा संकल्पकल्पितं विरसम् ।
भोज्यं पशुवत् भुंक्ते वृत्तिप्रमाणं तपः तस्य ।।४४५।।

artha — muni AhAr levA nIkaLe tyAre prathamathI ja manamAn AvI maryAdA karI nIkaLe ke – Aj ek ghare vA be ghare vA traN ghare ja AhAr maLI jAy to levo, nahi to pAchhA pharavun. vaLI ek rasanI, ApavAvALAnI tathA pAtranI maryAdA kare ke Avo dAtAr, AvI paddhatithI, AvA pAtramAn dhAraN karI AhAr Ape to ja levo, saras – nIras vA phalANo AhAr maLe to ja levo em AhAranI paN maryAdA kare, ityadik vRuttinI sankhyA – gaNanA – maryAdA manamAn vichArI e ja pramANe (AhAr) maLe to ja le, bIjA prakAre na le. vaLI, AhAr le to gAy vagere pashunI mAphak AhAr kare arthAt jem gAy Am tem joyA sivAy mAtra chAro charavA taraph ja draShTi rAkhe chhe, tem (muni AhAr) le tene vRuttiparisankhyAnatap kahe chhe.

Page 255 of 297
PDF/HTML Page 279 of 321
single page version

bhAvArtha — bhojananI AshAno nirAs karavA sArun A tap karavAmAn Ave chhe, kAraN ke sankalpa anusAr vidhi maLI javI e daivayog chhe ane evun mahAn kaThaN tap mahAmuni kare chhe.

have rasaparityAgatap kahe chhe —

संसारदुक्खतट्ठो विससमविसयं विचिंतमाणो जो ।
णीरसभोज्जं भुंजइ रसचाओ तस्स सुविसुद्धो ।।४४६।।
संसारदुःखत्रस्तः विषसमविषयं विचिन्तयन् यः ।
नीरसभोज्यं भुंक्ते रसत्यागः तस्य सुविशुद्धः ।।४४६।।

artha — je muni sansAradukhathI bhayabhIt thaI A pramANe vichAre chhe ke – indriyonA viShayo viSh jevA chhe, viSh khAtAn to ek vAr maraN thAy chhe paN viShayarUp viShathI ghaNAn janma-maraN thAy chhe. em vichArI je nIrasabhojan kare chhe tene rasaparityAgatap nirmaL thAy chhe.

bhavArtha — ras chha prakAranA chhe – ghI, tel, dahIn, mIThAI, lavaN ane dUdh evo tathA khATo, khAro, mITho, kaDavo, tIkho ane kaShAyelo e paN ras chhe.★

teno bhAvanAnusAr tyAg karavo arthAt koI ek

ja ras chhoDe, be ras chhoDe vA badhAy ras chhoDe. e pramANe rasaparityAgatap thAy chhe.

prashna — koI rasatyAgane jANato na hoy ane manamAn ja tyAg kare to e pramANe ja vRuttiparisankhyAn paN chhe to pachhI temAn ane AmAn taphAvat sho?

samAdhAna — vRuttiparisankhyAnamAn to anek prakAranA tyAganI sankhyA chhe ane AmAn rasano ja tyAg chhe eTalI visheShatA chhe. vaLI e paN

★खीरदधिसप्पितेलं गुडलवणाणं च जं परिच्चयणं ।
तित्तकडुकसायंबिलं मधुररसाणं च जं चयणं ।।
mUlAchAr – panchAchAradhikAr, gA. 155

Page 256 of 297
PDF/HTML Page 280 of 321
single page version

visheShatA chhe ke – rasaparityAg to ghaNA divasano paN thAy chhe ane tene shrAvak jANI paN jAy chhe tyAre vRuttiparisankhyAn ghaNA divasanun thatun nathI.

have viviktashaiyAsanatap kahe chhe —

जो रायदोसहेदू आसणसिज्जदियं परिच्चयइ ।
अप्पा णिव्विसय सया तस्स तवो पंचमो परमो ।।४४७।।
यः रागद्वेषहेतुः आसनशय्यदिकं परित्यजति ।
आत्मा निर्विषयः सदा तस्य तपः पञ्चमं परमम् ।।४४७।।

artha — je muni rAg-dveShanA kAraNarUp Asan, shaiyA vagerene chhoDe chhe, sadAy potAnA AtmasvarUpamAn sthir rahe chhe tathA nirviShay arthAt indriyaviShayothI virakta thAy chhe te munine A pAnchamun viviktashaiyAsanatap utkRuShTa thAy chhe.

bhAvArtha — besavAnun sthAn te Asan chhe ane sUvAnun sthAn te shaiyA chhe tathA ‘adi’ shabdathI maLamUtradi nAkhavAnun sthAn samajavun. e traNe evAn hoy ke jyAn rAg – dveSh utpanna thAy nahi ane vItarAgatA vadhe, evA ekAnta sthAnamAn (muni) bese – sUve, kAraN ke munijanone to potAnun svarUp sAdhavun chhe paN indriyaviShay sevavA nathI; mATe ekAntasthAn kahyun chhe.

पूयदिसु णिरवेक्खो संसारसरीरभोगणिव्विण्णो ।
अब्भंतरतवकुसलो उवसमसीलो महासंतो ।।४४८।।
जो णिवसेदि मसाणे वणगहणे णिज्जणे महाभीमे ।
अण्णत्थ वि एयंते तस्स वि एदं तवं होदि ।।४४९।।
पूजदिषु निरपेक्षः संसारशरीरभोगनिर्विण्णः ।
आभ्यन्तरतपःकुशलः उपशमशीलः महाशान्तः ।।४४८।।
यः निवसति स्मशाने वनगहने निर्जने महाभीमे ।
अन्यत्र अपि एकान्ते तस्य अपि एतत् तपः भवति ।।४४९।।