Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (English transliteration). Gatha: 450-482.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 15 of 17

 

Page 257 of 297
PDF/HTML Page 281 of 321
single page version

arthaje mahAmuni pUjAadimAn to nirapekSha chhe arthAt potAnAn pUjAmAhAtmya adine ichchhatA nathI, sansArdehabhogathI virakta chhe, svAdhyAy dhyAnadi antarangatapamAn pravIN chhe arthAt dhyAn adhyayanano nirantar abhyAs rAkhe chhe, upashamashIl arthAt mandakaShAyarUp shAntapariNAm ja chhe svabhAv jeno tathA je mahAparAkramI ane kShamadi pariNAm yukta chhe evA mahAmuni masANabhUmimAn, gahanavanamAn, jyAn lokanI AvjAv na hoy evA nirjanasthAnamAn, mahA bhayAnak gahan vanamAn tathA anya paN evA ekAntasthAnamAn rahe chhe tene nishchayathI A viviktashaiyAsanatap hoy chhe.

bhAvArthamahAmuni viviktashaiyAsanatap kare chhe. tyAn evA ekAntasthAnamAn teo sUvebese chhe ke jyAn chittamAn kShobh karavAvALA koI paN padArtho na hoy, evAn sUnAn ghar, giriguphA, vRukShanAn kotar, gRuhasthoe pote banAvelA udyAnvastikadik, devamandir tathA masANabhUmi ityadi ekAntasthAn hoy tyAn dhyAn-adhyayan kare chhe, kAraN ke teo dehathI to nirmamatva chhe, viShayothI virakta chhe ane potAnA AtmasvarUpamAn anurakta chhe. evA muni viviktashaiyAsanatap sanyukta chhe.

have kAyakleshatap kahe chhe

दुस्सहउवसग्गजई आतावणसीयवायखिण्णो वि
जो ण वि खेदं गच्छदि कायकिलेसो तवो तस्स ।।४५०।।
दुस्सहोपसर्गजयी आतापनशीतवातखिन्नः अपि
यः न अपि खेदं गच्छति कायक्लेशं तपः तस्य ।।४५०।।

arthaje muni dussah upasargane jItavAvALA hoy, AtAp shItvAtathI pIDit thavA chhatAn paN khedane prApta na thatA hoy, tathA chittamAn kShobhklesh na Upajato hoy te munine kAyaklesh nAmanun tap hoy chhe.


Page 258 of 297
PDF/HTML Page 282 of 321
single page version

bhAvArthagrIShmakALamAn parvatanA shikhar adi upar ke jyAn sUyarakiraNono atyant AtAp thaI rahyo chhe ane nIche bhUmishiladik paN taptAyamAn chhe tyAn mahAmuni AtApanayog dhAraN kare chhe, shItakALamAn nadI adinA kinAre khullA medAnamAn jyAn ati ThanDI paDavAthI vRukSha paN baLI jAy tyAn ubhA rahe chhe, tathA chomAsAmAn varShA varasatI hoy, prachanD pavan chAlato hoy ane DAnsmachchhar chaTakA bharatA hoy evA samayamAn vRukShanI nIche yog dhAraN kare chhe; tathA anek vikaT Asan kare chhe. e pramANe kAyakleshanAn anek kAraNo meLave chhe chhatAn sAmyabhAvathI DagatA nathI, anek prakAranA upasargone jItavAvALA chhe chhatAn chittamAn jemane khed Upajato nathI, UlaTA potAnA svarUpadhyAnamAn nimagna rahe chhe, temane (evA munine) kAyakleshatap hoy chhe. jene kAyA tathA indriyothI mamatva hoy chhe tene chittamAn kShobh thAy chhe, parantu A muni to e badhAyathI nispRuh varte chhe, temane shAno khed hoy? e pramANe chha prakAranA bAhya taponun nirUpaN karyun.

have chha prakAranAn antarang taponun vyAkhyAn kare chhe. tyAn pratham prAyashchitta nAmanun tap kahe chhe.

दोसं ण करेदि सयं अण्णं पि ण कारएदि जो तिविहं
कुव्वाणं पि ण इच्छदि तस्स विसोही परा होदि ।।४५१।।
दोषं न करोति स्वयं अन्यं अपि न कारयति यः त्रिविधम्
कुर्वाणं अपि न इच्छति तस्य विशुद्धिः परा भवति ।।४५१।।

arthaje muni man-vachan-kAyAthI pote doSh kare nahi, bIjA pAse doSh karAve nahi tathA koI doSh karato hoy tene iShTabhalo jANe nahi tene utkRuShTa vishuddhatA hoy chhe.

bhAvArthaahIn ‘vishuddhi’ nAm prAyashchittanun chhe. ‘prAya’ shabdathI to prakRuShTa charitranun grahaN chhe arthAt evun charitra jene hoy tene ‘prAya’ kahe chhe. athavA sAdhulokanun chitta je kAryamAn hoy tene


Page 259 of 297
PDF/HTML Page 283 of 321
single page version

prAyashchitta kahe chhe, athavA AtmAnI vishuddhatA kare te prAyashchitta chhe. vaLI (prAyashchitta shabdano) bIjo artha evo paN chhe ke‘prAya’ nAm aparAdhanun chhe, tene ‘chitta’ eTale tenI shuddhi karavI tene prAyashchitta kahIe chhIe. matalab ke pUrve karelA aparAdhathI je vaDe shuddhatA thAy te prAyashchit chhe. e pramANe je muni man-vachan-kAy ane kRut-karit -anumodanAthI doSh na lagAve tene utkRuShTa vishuddhatA hoy chhe ane e ja prAyashchitta nAmanun tap chhe.

अह कह वि पमादेण य दोसो जदि एदि तं पि पयडेदि
णिद्दोससाहुमूले दसदोसविवज्जिदो होदुं ।।४५२।।
अथ कथमपि प्रामदेन च दोषः यदि एति तं अपि प्रकटयति
निर्दोषसाधुमूले दशदोषविवर्जितः भवितुम् ।।४५२।।

arthaathavA koI prakArathI pramAd vaDe potAnA charitramAn doSh AvI gayo hoy to tene nirdoSh sAdhuAchAryanI nikaT dash doSh rahitapaNe pragaT kareAlochan kare.

bhAvArthapramAdathI potAnA charitramAn doSh lAgyo hoy to AchArya pAse jaI dash doSh rahit AlochanA kare. pAnch indriy, chAr kaShAy, chAr vikathA, ek nidrA ane ek sneh e pAnche pramAd chhe tenA pandar bhed chhe (visheSh) bhangonI apekShAe tenA ghaNA (37500) bhed chhe, temanAthI doSh lAge chhe.

yatinA AchAramAn dash prakAranun prAyashchitta kahyun chhe yathA

आलोयणपडिकमणं उभय विवेगो तहा विउस्सग्गो
तवछेदो मूलं पि य परिहरो चेव सद्दहणं ।।
mUlAchArpanchAchAradhikAr gA. 165
विकहा तहा कसाया इंदियणिद्दा तहेव पणओ य
चदु चदु पणमेगेगं होंति पमादा हु पण्णरस ।।
go. jI. gA. 34

Page 260 of 297
PDF/HTML Page 284 of 321
single page version

vaLI AlochanAnA dash doSh chhe. tenAn nAmAkampit, anumanit, bAdar, sUkShma, draShTa, prachchhan, shabdAkulit, bahujan, avyakta ane tatsevIe dash doSh chhe. teno artha A pramANe chhe ke

1. AchAryane upakaraNadik ApI potA pratye karuNA upajAvI jANe ke ‘Am karavAthI mane prAyashchitta thoDun Apashe’ em vichArI AlochanA kare te AkampitadoSh chhe.

2. vachan dvArA ja AchAryanAn vakhAN adi karI AlochanA kare te evA abhiprAyathI ke ‘AchArya mArA pratye prasanna rahe to prAyashchitta thoDun Apashe’; te anumanitadoSh chhe.

3. pratyakSha dekhAtA doSh hoy te kahe paN aNadekhAtA na kahe te draShTadoSh chhe.

4. sthUlmoTA doSh to kahe paN sUkShma na kahe te bAdar doSh chhe.

5. ‘sUkShma jeNe kahI dIdhA te bAdar doSh shA mATe chhupAve’ evA mAyAchArathI je sUkShmadoSh ja kahe paN bAdar na kahe te sUkShma doSh chhe.

6. chhupAvIne kahe, te em ke koI bIjAe potAno doSh kahI dIdho hoy tyAre ja kahe ke ‘evo ja doSh mane lAgyo chhe’ paN doShanun nAm pragaT na kare te prachchhannadoSh chhe.

7. ‘rakhe koI sAmbhaLI na jAy!’ evA abhiprAyathI ghaNAn shabdonA kolAhalamAn potAnA doSh kahe te shabdAkulitadoSh chhe.

8. potAnA guru pAse AlochanA karI pharI pAchho anya guru pAse paN AlochanA kare te AvA abhiprAyathI ke ‘Anun prAyashchitta

आकंपिय अणुमणिय जं दिट्ठं बादरं च सुहुमं च
छण्णं सद्दाउलियं बहुजणमव्वत्त तस्सेवी ।।
(bhagavatI ArAdhanA pRuShTha 257 tathA
mUlAchAr bhA. 2 shIlaguNadhikArgA. 15)

Page 261 of 297
PDF/HTML Page 285 of 321
single page version

anya guru shun batAve chhe?’ e bahujanadoSh chhe.

9. ‘A doSh chhupAvyo chhupAvAno nathI mATe kahevo ja joIe’ em vichArI pragaTvyakta doSh hoy te kahe, te avyakta doSh chhe.

10. potAne lAgelA doShanI guru pAse AlochanA karI, koI anya munie prAyashchitta lIdhun hoy tene joI te pramANe potAne paN doSh lAgyA hoy tenI AlochanA guru pAse nahi karatAn potAnI meLe prAyashchitta laI le, parantu doSh pragaT karavAno abhiprAy na hoy, te tatsevIdoSh chhe.

AvA dash doSharahit saraLachitta banI bALakanI mAphak AlochanA kare.

जं किं पि तेण दिण्णं तं सव्वं सो करेदि सद्धाए
णो पुणु हियए संकदि किं थोवं किं पि बहुयं वा ।।४५३।।
यत् किमपि तेन दत्तं तत् सर्वंः सः करोति श्रद्धया
नो पुनः हृदये शंकते किं स्तोकं किमपि बहुकं वा ।।४५३।।

arthadoShanI AlochanA karyA pachhI AchArye je kAI prAyashchitta Apyun hoy te badhuy shraddhApUrvak grahaN kare paN hRudayamAn evI shankA sandeh na rAkhe ke A Apelun prAyashchitta thoDun chhe ke ghaNun chhe?

bhAvArthatattvArthasUtramAn prAyashchittanA nav bhed kahyA chhe Alochan, pratikramaN, tadubhay, vivek, vyutsarga, tap, chhed, parihAr ane upasthApanA. tyAn doShane yathAvat kahevo te AlochanA chhe, doShane mithyA karAvavo te pratikramaN chhe, AlochanpratikramaN banne karAvavAn te tadubhay chhe, bhaviShyano tyAg karAvavo te vivek chhe, kAyotsarga karAvavo te vyutsarga chhe, anashanadi tap karAvavo te tap chhe, dIkShA chhedan karavI arthAt ghaNA divasanA dIkShitane thoDA divasano karavo te chhed chhe, sangh bahAr karavo te parihAr chhe, tathA pharIthI navesarathI dIkShA ApavI te upasthApanA chhe. e pramANe prAyashchitta nav prakArathI chhe tathA temanA paN


Page 262 of 297
PDF/HTML Page 286 of 321
single page version

anek bhed chhe. tyAn desh, kAL, avasthA, sAmarthya ane doShanun vidhAn joI AchArya yathavidhi prAyashchitta Ape chhe tene shraddhApUrvak angIkAr kare paN temAn sanshay na kare.

पुणरवि काउं णेच्छदि तं दोसं जइ वि जाइ सयखंडं
एवं णिच्छयसहिदो पायच्छित्तं तवो होदि ।।४५४।।
पुनः अपि कर्तुं न इच्छति तं दोषं यद्यपि यति शतखण्डम्
एवं निश्चयसहितः प्रायश्चित्तं तपः भवति ।।४५४।।

arthalAgelA doShanun prAyashchitta laIne pAchho te doShane karavA na ichchhe, potAnA senkaDo khanD thaI jAy topaN te doSh na kareevA nishchayapUrvak prAyashchitta nAmanun tap hoy chhe.

bhAvArthachitta evun draDh kare ke potAnA sharIranA senkaDo khanD thaI jAy topaN pahelAn lAgelA doShane pharIthI na lagAve, te prAyashchittatap chhe.

जो चिंतइ अप्पाणं णाणसरूवं पुणो पुणो णाणी
विकहदिविरत्तमणो पायच्छित्तं वरं तस्स ।।४५५।।
यः चिन्तयति आत्मानं ज्ञानस्वरूपं पुनः पुनः ज्ञानी
विकथदिविरक्तमनाः प्रायश्चित्तं वरं तस्य ।।४५५।।

arthaje gnAnI muni AtmAne vAramvArpharI pharI gnAnasvarUp chintavan kare, vikathadik pramAdothI virakta banI mAtra gnAnane ja nirantar sevan kare tene shreShTha prAyashchitta hoy chhe.

bhAvArthanishchayaprAyashchitta e chhe kejemAn sarva prAyashchittanA bhedo garbhit chhe, arthAt pramAdarahit thaI potAnA shuddha gnAnasvarUp AtmAnun dhyAn karavun ke jenAthI sarva pApono pralay thAy chhe. e pramANe prAyashchitta nAmano antarangatapano bhed kahyo.

have traN gAthAmAn vinayatap kahe chhe


Page 263 of 297
PDF/HTML Page 287 of 321
single page version

विणओ पंचपयारो दंसणणाणे तहा चरित्ते य
बारसभेयम्मि तवे उवयारो बहुविहो णेओ ।।४५६।।
विनयः पंचप्रकारः दर्शनज्ञाने तथा चरित्रे च
द्वादशभेदे तपसि उपचारः बहुविधः ज्ञेयः ।।४५६।।

arthavinayanA pAnch prakAr chhe. darshanano, gnAnano, charitrano, bAr bhedarUp tapano vinay tathA bahuvidh upachAravinay.

दंसणणाणचरित्ते सुविशुद्धो जो हवेइ परिणामो
बारसभेदे वि तवे सो च्चिय विणओ हवे तेसिं ।।४५७।।
दर्शनज्ञानचरित्रे सुविशुद्धः यः भवति परिणामः
द्वादशभेदे अपि तपसि सः एव विनयः भवेत् तेषाम् ।।४५७।।

arthadarshan-gnAn-charitramAn tathA bAr bhedarUp tapamAn je vishuddhapariNAm thAy chhe te ja temano vinay chhe.

bhAvArthasamyagdarshananA shankadik atichArarahit pariNAm thAy te darshanavinay chhe, gnAnano sanshayadirahit pariNAme aShTAng abhyAs karavo te gnAnavinay chhe, atichArarahit ahinsadi pariNAmapUrvak charitranun pAlan karavun te charitravinay chhe, e ja pramANe taponAn bhedone nirakhIdekhI nirdoSh tap pAlan karavun te tapavinay chhe.

रयणत्तयजुत्ताणं अणुकूलं जो चरेदि भत्तीए
भिच्चो जह रायाणं उवयारो सो हवे विणओ ।।४५८।।
रत्नत्रययुक्तानां अनुकूलं यः चरति भक्त्या
भृत्यः यथा राज्ञां उपचारः सः भवेत् विनयः ।।४५८।।

arthasamyagdarshan-gnAn-charitrarUp ratnatrayanA dhArak munijanonun anukUL bhaktipUrvak anucharaN kare, jem rAjAno nokar rAjAne anukUL pravarte chhe tem, te upachAravinay chhe.

bhAvArthajem rAjAno chAkarkinkaralok rAjAne anukUL


Page 264 of 297
PDF/HTML Page 288 of 321
single page version

pravarte chhe, tenI AgnA mAnya kare chhe, tenA hukam pramANe pravarte chhe, tene pratyakSha joI ubhA thaIsanmukh javunhAth joDavApraNAm karavAte chAle tyAre tenI pAchhaL pAchhaL chAlavunane tenA poShakadi upakaraN sambhALavAn (e adi jem te chAkar kare chhe) tem ja munijanonI bhakti, temano vinay, temanI AgnAnun pAlan, temane pratyakSha joI UbhA thaI sanmukh javun, hAth joDavA, praNAm karavA, te chAle tyAre pAchhaL pAchhaL chAlavun tathA temanAn upakaraN sambhALavAn ityadik temano vinay karavo te upachAravinay chhe.

have be gAthAmAn vaiyAvRuttyatap kahe chhe

जो उवयरदि जदीणं उवसग्गजराइखीणकायाणं
पूयदिसु णिरवेक्खं वेज्जावच्चं तवो तस्स ।।४५९।।
यः उपचरित यतीनां उपसर्गजरदिक्षीणकायानाम्
पूजदिषु निरपेक्षं वैयावृत्त्यं तपः तस्य ।।४५९।।

arthakoI muni-yati upasargathI pIDit hoy tathA vRuddhAvasthA vA rogadikathI kShINakAy hoy temano potAnI cheShTAthI, upadeshathI tathA alpa vastuthI upakAr kare tene vaiyAvRuttya nAmanun tap hoy chhe. te kevI rIte kare? pote potAnAn pUjAmahimadinI apekShAvAnchchhA rahit jem banI shake tem kare.

bhAvArthapote nispRuh banIne munijanonI chAkarI kare te vaiyAvRutya chhe. AchArya, upAdhyAy, tapasvI, shaikShya, glAn, gaN, kUl, sangh, sAdhu ane manogna e dash prakAranA yatipuruSho vaiyAvRuttya karavA yogya kahyA chhe. temanun yathAyogya, potAnI shaktinI vRuddhi mATe vaiyAvRuttya kare.

जो वावरइ सरूवे समदमभावम्मि सुद्धिउवजुत्तो
लोयववहारविरदो वेज्जावच्चं परं तस्स ।।४६०।।
यः व्यावृणोति स्वरूपे शमदमभावे शुद्धयुपयुक्तः
लोकव्यवहारविरतः वैयावृत्त्यं परं तस्य ।।४६०।।

Page 265 of 297
PDF/HTML Page 289 of 321
single page version

arthaje muni shamadamabhAvarUp potAnA AtmasvarUpamAn shuddhopayogathI yukta thaIne pravarte chhe tathA lokavyavahArarUp bAhya vaiyAvRutyathI je virakta chhe temane utkRuShTa (nishchay) vaiyAvRuttya hoy chhe

bhAvArthasham eTale rAg-dveSharahit sAmyabhAv tathA dam eTale indriyone viShayomAn na javA devI, evA je shamadamarUp potAnA AtmasvarUpamAn je muni tallIn hoy chhe, temane lokavyavahArarUp bAhya- vaiyAvRuttya shA mATe hoy? temane to nishchayavaiyAvRutya ja hoy chhe. shuddhopayogI munijanonI A rIt chhe.

have chha gAthAomAn svAdhyAyatapane kahe chhe

परतत्तीणिरवेक्खो दुट्ठवियप्पाण णासणसमत्थो
तच्चविणिच्छयहेदू सज्झाओ झाणसिद्धियरो ।।४६१।।
परततिनिरपेक्षः दुष्टविकल्पानां नाशनसमर्थः
तत्त्वविनिश्चयहेतुः स्वाध्यायः ध्यानसिद्धिकरः ।।४६१।।

arthaje muni paranindAmAn nirapekSha chhevAnchchhArahit chhe tathA mananA duShTakhoTA vikalpono nAsh karavAmAn samartha chhe temane tattvano nishchay karavAnA kAraNarUp tathA dhyAnanI siddhi karavAvALun svAdhyAy nAmanun tap hoy chhe.

bhAvArthaje paranindA karavAmAn pariNAm rAkhe chhe tathA manamAn ArttaraudradhyAnarUp khoTA vikalpo chintavan karyA kare, tenAthI shAstrAbhyAsarUp svAdhyAy shI rIte thAy? mATe e sarva chhoDIne je svAdhyAy kare tene tattvano nishchay tathA dharmashukladhyAnanI siddhi thAy. evun svAdhyAyatap chhe.

पूयदिसु णिरवेक्खो जिणसत्थं जो पढेइ भत्तीए
कम्ममलसोहणट्ठं सुयलाहो सुहयरो तस्स ।।४६२।।
पूजदिषु निरपेक्षः जिनशास्त्रं यः पठति भक्त्या
कर्ममलशोधनार्थं श्रुतलाभः सुखकरः तस्य ।।४६२।।

Page 266 of 297
PDF/HTML Page 290 of 321
single page version

arthaje muni potAnAn pUjAmAhAtmyadimAn to nirapekSha hoyvAnchchhArahit hoy tathA bhaktipUrvak, karmamaL shodhan arthe, shAstrAbhyAs kare tene shrutano lAbh sukhadAyak thAy chhe.

bhAvArthaje potAnA pUjAmahimA adi mATe shAstrAbhyAs kare chhe tene shAstrAbhyAs sukhakArak thato nathI, paN je mAtra karmakShay arthe ja jinashAstrano abhyAs kare chhe tene te sukhakArak thAy chhe.

जो जिणसत्थं सेवदि पंडियमाणी फलं समीहंतो
साहम्मियपडिकूलो सत्थं पि विसं हवे तस्स ।।४६३।।
यः जिनशास्त्रं सेवते पण्डितमानी फलं समीहन्
साधर्मिकप्रतिकूलः शास्त्रं अपि विषं भवेत् तस्य ।।४६३।।

arthaje puruSh jinashAstra to bhaNe chhe ane potAnAn pUjA lAbhsatkAr ichchhe chhe tathA je sAdharmIsamyagdraShTijainajanothI pratikUL chhe te panDitammanya chhe. je pote panDit to nathI ane potAne panDit mAne chhe tene panDitammanya kahe chhe. evAne e ja shAstra viSharUp pariName chhe.

bhAvArthaje jinashAstrano abhyAs karIne paN tIvrakaShAyI tathA bhogabhilAShI hoy, jainIjanothI pratikULatA rAkhe, evA panDitammanyane shAstra ja viSh thAy chhe, te muni paN hoy to paN tene veShadhArIpAkhanDI ja kahIe chhIe.

जो जुद्धकामसत्थं रायदोसेहिं परिणदो पढइ
लोयावंचणहेदुं सज्झाओ णिप्फलो तस्स ।।४६४।।
यः युद्धकामशास्त्रं रागद्वेषाभ्यां परिणतः पठति
लोकवञ्चनहेतुं स्वाध्यायः निष्फलः तस्य ।।४६४।।

arthaje puruSh yuddhanAn tathA kAmakathAnAn shAstra rAg-dveSh pariNAmapUrvak lokone ThagavA mATe bhaNe chhe teno svAdhyAy niShphaL chhe.

bhAvArthaje puruSh yuddhanAn, kAmakutUhalanAn, mantrajyotiSh


Page 267 of 297
PDF/HTML Page 291 of 321
single page version

-vaidik adinAn laukikashAstro lokone ThagavA arthe bhaNe chhe tene svAdhyAy shAno? ahIn koI prashna kare kemuni ane panDitapuruSho to badhay shAstro bhaNe chhe; jo em chhe to teo shA mATe bhaNe chhe? tenun samAdhAnahIn rAg-dveShathI potAnA viShayAjIvikadik poShavA mATe, lokone ThagavA mATe, je bhaNe chhe teno niShedh chhe. paN je dharmArthI thayo thako k (kpAramarthik) prayojan jANI e shAstrone bhaNe, gnAn vadhAravA mATe, paropakAr karavA mATe, puNyapApano visheSh nirNay karavA mATe, sva-paramatanI charchA jANavA mATe, ane panDit hoy to dharmanI prabhAvanA thAy tethI arthAt ‘jainamatamAn AvA panDit chhe’ ityadi prayojan mATe, evA shAstrAbhyAsano niShedh nathI, parantu mAtra duShTa abhiprAyathI bhaNe teno niShedh chhe.

जो अप्पाणं जाणदि असुइसरीरादु तच्चदो भिण्णं
जाणगरूवसरूवं सो सत्थं जाणदे सव्वं ।।४६५।।
यः आत्मानं जानति अशुचिशरीरात् तत्त्वतः भिन्नम्
ज्ञायकरूपस्वरूपं सः शास्त्रं जानति सर्वम् ।।४६५।।

arthaje muni A apavitra sharIrathI potAnA AtmAne paramArthe bhinnagnAyakasvarUp jANe chhe teNe sarva shAstro jANyAn.

bhAvArthaje muni shAstrAbhyAs alpa paN kare chhe, parantu jo potAnA AtmAnun svarUp A ashuchimay sharIrathI bhinna, gnAyak (dekhavAjANavAvALun) shuddhopayogasvarUp chhe em jANe chhe to te badhay shAstro jANe chhe, parantu jeNe potAnun svarUp to jANyun nahi ane ghaNAn shAstro bhaNyo to tethI shun sAdhya thayun?

जो णवि जाणदि अप्पं णाणसरूवं सरीरदो भिण्णं
सो णवि जाणदि सत्थं आगमपाढं कुणंतो वि ।।४६६।।
यः न अपि जानति आत्मानं ज्ञानस्वरूपं शरीरतः भिन्नम्
सः न अपि जानति शास्त्रं आगमपाठं कुर्वन् अपि ।।४६६।।

Page 268 of 297
PDF/HTML Page 292 of 321
single page version

arthaje muni potAnA AtmAne gnAnasvarUp ane sharIrathI bhinna jANato nathI te Agamano pATh kare chhe topaN shAstrane jANato nathI.

bhAvArthaje muni sharIrathI bhinna evA gnAnasvarUp AtmAne jANato nathI te ghaNo shAstrAbhyAs kare chhe topaN abhyAs vinAno ja chhe. shAstrAbhyAsano sAr to e chhe ke potAnun svarUp jANI rAg -dveSharahit thavun. have jo shAstra bhaNIne paN jo em na thayun to te shun bhaNyo? potAnun svarUp jANI temAn sthir thavun te nishchay svAdhyAyatap chhe. vAchanA, pRuchchhanA, anuprekShA, AmnAy ane dharmopadesh e pramANe pAnche prakArano vyavahAr svAdhyAy chhe ane te vyavahAr paN nishchayanA mATe hoy to te vyavahAr sAcho chhe; bAkI to nishchay vinAno vyavahAr thothun chhe.

have vyutsargatap kahe chhee

जल्लमललित्तगत्तो दुस्सहवाहीसु णिप्पडीयारो
मुहधोवणदिविरओ भोयणसेज्जदिणिरवेक्खो ।।४६७।।
ससरूवचिंतणरओ दुज्जणसुयणाण जो हु मज्झत्थो
देहे वि णिम्ममत्तो काओसग्गो तवो तस्स ।।४६८।।
जल्लमललिप्तगात्रः दुःसहव्यधिषु निःप्रतीकारः
मुखधोवनदिविरतः भोजनशय्यदिनिरपेक्षः ।।४६७।।
स्वस्वरूपचिन्तनरतः दुर्जनसज्जनानां यः स्फु टं मध्यस्थः
देहे अपि निर्ममत्वः कायोत्सर्गः तपः तस्य ।।४६८।।

arthaje muni jalla arthAt parasevo tathA maLathI lipta sharIrayukta hoy, sahan na thaI shake evo tIvra rog thavA chhatAn paN teno pratikArilAj kare nahi, mukh dhovun adi sharIrano sanskAr na kare, bhojanshaiyyadinI vAnchchhA na kare, potAnA svarUpchintavanamAn rat lIn hoy, durjansajjanamAn madhyastha hoy, shatrumitra bannene barAbar


Page 269 of 297
PDF/HTML Page 293 of 321
single page version

jANe, ghaNun shun kahIe, dehamAn paN mamatva rahit hoy, temane kAyotsarga nAmanun tap hoy chhe. muni kAyotsarga kare tyAre sarva bAhyAbhyantaraparigrahano tyAg karI, sarva bAhya AhAravihAradi kriyAthI paN rahit thaI, kAyAthI mamatva chhoDI, mAtra potAnA gnAnasvarUp AtmAmAn rAg-dveSharahit shuddhopayogarUp thaI tallIn thAy chhe; te veLA bhale anek upasarga Ave, rog Ave tathA koI sharIrane kApI jAy, chhatAn teo svarUpathI chalit thatA nathI tathA koIthI rAg-dveSh UpajAvatA nathI; temane kAyotsargatap kahe chhe.

जो देहपालणपरो उवयरणादीविसेससंसत्तो
बहिरववहाररओ काओसग्गो कुदो तस्स ।।४६९।।
यः देहपालनपरः उपकरणदिविशेषसंसक्तः
बाह्यव्यवहाररतः कायोत्सर्गः कुतः तस्य ।।४६९।।

arthaje muni dehapAlanamAn tatpar hoy, upakaraNadimAn visheSh Asakta hoy, lokaranjan karavA mATe bAhyavyavahAramAn lIn hoytatpar hoy tene kAyotsargatap kyAthi hoy?

bhAvArthaje muni ‘loko jANe ke A muni chhe’ em vichArI bAhyavyavahAr pUjApratiShThadi tathA iryAsamiti adi kriyAmAn tatpar hoy, AhAradi vade dehapAlan karavun, upakaraNadinI visheSh sArsambhAL karavI, tathA shiShyajanadithI ghaNI mamatA rAkhI prasanna thavun ityadimAn lIn hoy, paN jene potAnA AtmasvarUpano yathArtha anubhav nathI tathA temAn kadI paN tallIn thato ja nathI, ane kAyotsarga paN kare to UbhA rahevun adi bAhyavidhAn paN karI le chhatAn tene kAyotsargatap kahetA nathI (kAraN ke) nishchay vinAno bAhyavyavahAr nirarthak chhe.

have dhyAn nAmanA tapanun vistArathI varNan kare chhe

अंतोमुहुत्तमेत्तं लीणं वत्थुम्मि माणसं णाणं
झाणं भण्णदि समए असुहं च सुहं च तं दुविहं ।।४७०।।

Page 270 of 297
PDF/HTML Page 294 of 321
single page version

अन्तर्मुहूर्त्तमात्रं लीनं वस्तुनि मानसं ज्ञानम्
ध्यानं भण्यते समये अशुभं च शुभं च तत् द्विविधम् ।।४७०।।

arthamanasambandhI gnAn vastumAn antarmuhUrtamAtra lIn thavun ekAgra thavun tene siddhAntamAn dhyAn kahyun chhe, ane te shubh tathA ashubh evA be prakAranun kahyun chhe.

bhAvArthaparamArthathI gnAnano ekAgra upayog e ja dhyAn chhe, arthAt gnAnano upayog ek gneyavastumAn antarmuhUrtamAtra ekAgra sthir thAy te dhyAn chhe ane te shubh tathA ashubh evA be prakArathI chhe.

have shubhashubh dhyAnanAn nAm tathA svarUp kahe chhe

असुहं अट्ट-रउद्दं धम्मं सुक्कं च सुहयरं होदि
अट्टं तिव्वकसायं तिव्वतमकसायदो रुद्दं ।।४७१।।
अशुभं आर्त-रौद्रं धर्म्यं शुक्लं च शुभकरं भवति
आर्त्तं तीव्रकषायं तीव्रतमकषायतः रौद्रम् ।।४७१।।

arthaArta ane raudra e banne to ashubhadhyAn chhe tathA dharmadhyAn ane shukladhyAn e banne shubh tathA shubhatar chhe. temAn prathamanun ArtadhyAn to tIvrakaShAyathI thAy chhe tathA raudradhyAn ati tIvrakaShAyathI thAy chhe.

मंदकषायं धम्मं मंदतमकसायदो हवे सुक्कं
अकसाए वि सुयड्ढे केवलणाणे वि तं होदि ।।४७२।।
मन्दकषायं धर्म्यं मन्दतमकषायतः भवेत् शुक्लम्
अकषाये अपि श्रुताढये केवलज्ञाने अपि तत् भवति ।।४७२।।

arthadharmadhyAn mandakaShAyathI thAy chhe, ane shukladhyAn mahAmuni shreNI chaDhe tyAre temane atishay mandakaShAyathI thAy chhe, tathA kaShAyano abhAv thatAn shrutagnAnIupashAntakaShAyI, kShINakaShAyIne tathA kevaLagnAnIsayogakevaLI, ayogakevaLIne paN shukladhyAn hoy chhe.


Page 271 of 297
PDF/HTML Page 295 of 321
single page version

bhAvArthapanchaparameShThI, dashalakShaNasvarUpadharma tathA Atma- svarUpamAn vyakta (pragaT) rAg sahit upayog ekAgra thAy chhe, tyAre te mandakaShAy sahit chhe em kahyun chhe ane e ja dharmadhyAn chhe. tathA shukladhyAn chhe tyAn upayogamAn vyakta rAg to nathI arthAt potAnA anubhavamAn paN na Ave evA sUkShma rAg sahit (muni) shreNI chaDhe chhe tyAn AtmapariNAm ujjval hoy chhe tethI pavitra guNanA yogathI tene shukla kahyun chhe. mandatam kaShAyathI arthAt atishay mand kaShAyathI te hoy chhe tathA kaShAyano abhAv thatAn paN kahyun chhe.

have ArttadhyAn kahe chhe

दुक्खयरविसयजोए केम इमं चयदि इदि विचिंतंतो
चेट्ठदि जो विक्खित्तो अट्टज्झाणं हवे तस्स ।।४७३।।
मणहरविसयविओगे कह तं पावेमि इदि वियप्पो जो
संतावेण पयट्टो सो च्चिय अट्टं हवे झाणं ।।४७४।।
दुःखकरविषययोगे कथं इमं त्यजति इति विचिन्तयन्
चेष्टते यः विक्षिप्तः आर्त्तध्यानं भवेत् तस्य ।।४७३।।
मनोहरविषयवियोगे कथं तत् प्राप्नोमि इति विकल्पः यः
सन्तापेन प्रवृत्तः तत् एव आर्त्तं भवेत् ध्यानम् ।।४७४।।

arthadukhakArI viShayano sanyog thatAn je puruSh Avun chintavan kare ke ‘A mArAthI kevI rIte dUr thAy?’ vaLI tenA sanyogathI vikShiptachittavALo thayo thako cheShTA kare tathA rudanadik kare tene ArttadhyAn hoy chhe. vaLI je manoharvahAlI viShayasAmagrIno viyog thatAn A pramANe chintavan kare ke‘tene have hun shI rIte pAmun?’ em tenA viyogathI santAparUpdukharUp pravarte te paN ArtadhyAn chhe.

bhAvArthasAmAnyapaNe dukhkalesharUp pariNAm chhe te ArttadhyAn chhe. te dukhamAn evo lIn rahe ke bIjI koI chetanatA (jAgrati) ja rahe nahi. e ArttadhyAn be prakArathI kahyun chhe pratham to


Page 272 of 297
PDF/HTML Page 296 of 321
single page version

dukhakArI sAmagrIno sanyog thatAn tene dUr karavAnun dhyAn rahe, tathA bIjun iShTasukhakArI sAmagrIno viyog thatAn tene pharIthI meLavavAnun chintavan dhyAn rahe te ArttadhyAn chhe. anya granthomAn tenA chAr bhed kahyA chhe iShTaviyoganun chintavan, aniShTasanyoganun chintavan, pIDAnun chintavan tathA nidAnabandhachintavan. ahIn be kahyA temAn A chArey garbhit thaI jAy chhe. aniShTasanyog dUr karavAmAn pIDAchintavan AvI jAy chhe tathA iShTane meLavavAnI vAnchchhAmAn nidAnabandh AvI jAy chhe. e banne dhyAn ashubh chhe, pApabandh karanArAn chhe; mATe dharmAtmA puruShoe te tajavA yogya chhe.

have raudradhyAn kahe chhe

हिंसाणंदेण जुदो असच्चवयणेण परिणदो जो दु
तत्थेव अथिरचित्तो रुद्दं झाणं हवे तस्स ।।४७५।।
हिंसानन्देन युतः असत्यवचनेन परिणतः यः तु
तत्र एव अस्थिरचित्तः रौद्रं ध्यानं भवेत् तस्य ।।४७५।।

arthaje puruSh hinsAmAn Anandayukta hoy, asatyavachanarUp pariNamato rahe ane tyAn ja vikShiptachitta rahe tene raudradhyAn hoy chhe.

bhAvArthajIvaghAt karavo te hinsA chhe. e karIne je ati harSha mAne, shikAradimAn ati AnandathI pravarte, parane vighna thatAn ati santuShTa thAy, jUThavachan bolI temAn potAnun pravINapaNun mAne tathA paradoSh nirantar dekhyA karekahyA kare ane temAn Anand mAne te badhun raudradhyAn chhe. e pramANe A be bhed raudradhyAnanA kahyA.

have (raudradhyAnanA) bIjA be bhed kahe chhe

परविसयहरणसीलो सगीयविसए सुरक्खणे दक्खो
तग्गयचिंतविट्ठो णिरंतरं तं पि रुद्दं पि ।।४७६।।
परविषयहरणशीलः स्वकीयविषये सुरक्षणे दक्षः
तद्गतचिन्तविष्टः निरन्तरं तदपि रौद्रं अपि ।।४७६।।

Page 273 of 297
PDF/HTML Page 297 of 321
single page version

arthaje puruSh paranI viShayasAmagrI haravAnA svabhAvavALo hoy, potAnI viShayasAmagrInI rakShA karavAmAn pravIN hoy tathA e banne kAryomAn nirantar chitta tallIn rAkhyA kare te puruShane e paN raudradhyAn ja chhe.

bhAvArthaparasampadA choravAmAn pravIN hoy, chorI karIne harSha mAne, potAnI viShayasAmagrI rAkhavAno ati prayatna kare, tenI rakShA karIne khushI thAy; e pramANe A (chauryAnand tathA viShayasanrakShaNAnand) be bhed paN raudradhyAnanA chhe. A chAre bhedarUp raudradhyAn ati tIvrakaShAyanA yogathI thAy chhemahA pAparUp chhe tathA mahA pApabandhanA kAraNarUp chhe. dharmAtmA puruSh evA dhyAnane dUrathI ja chhoDe chhe. jeTalAn koI jagatane upadravanAn kAraNo chhe teTalAn raudradhyAnayukta puruShathI bane chhe. je pAp karI ulaTo harSha mAnesukh mAne tene dharmopadesh paN lAgato nathI, te to achet jevo ati pramAdI banI pApamAn ja masta rahe chhe.

have dharmadhyAn kahe chhe

बिण्णि वि असुहे झाणे पावणिहाणे य दुक्खसंताणे
णच्चा दूरे वज्जह धम्मे पुण आयरं कुणह ।।४७७।।
द्वे अपि अशुभे ध्याने पापनिधाने च दुःखसन्ताने
ज्ञात्वा दूरे वर्जत धर्मे पुनः आदरं कुरुत ।।४७७।।

arthahe bhavyaprANI! A banne ArtaraudradhyAn ashubh chhe. eno, pApanAn nidhAnarUp ane dukhanAn santAnarUp jANI, dUrathI ja tyAg karo ane dharmadhyAnamAn Adar karo!

bhAvArthaArttaraudra banne dhyAn ashubh chhe, pApathI bharelAn chhe ane emAn dukhanI ja paramparA chAlyA kare chhe; mATe eno tyAg karI dharmadhyAn karavAno shrIguruno upadesh chhe.

have dharmanun svarUp kahe chhe


Page 274 of 297
PDF/HTML Page 298 of 321
single page version

धम्मो वत्थुसहावो खमदिभावो य दसविहो धम्मो
रयणत्तयं च धम्मो जीवाणं रक्खणं धम्मो ।।४७८।।
धर्मः वस्तुस्वभावः क्षमदिभावः च दशविधः धर्मः
रत्नत्रयं च धर्मः जीवानां रक्षणं धर्मः ।।४७८।।

arthavastuno svabhAv te dharma chhe, jem jIvano je darshanagnAnasvarUp chaitanyasvabhAv chhe te ja teno dharma chhe. vaLI das prakAranA kShamadi bhAv te dharma chhe, samyagdarshangnAncharitrarUp ratnatray chhe te dharma chhe tathA jIvonI rakShA karavI te paN dharma chhe.

bhAvArthaabhedavivakShAthI to vastuno svabhAv chhe te ja dharma chhe arthAt jIvano chaitanyasvabhAv chhe te ja teno dharma chhe, bhedavivakShAthI uttamakShamadi dashalakShaN tathA ratnatrayadik chhe te dharma chhe. nishchayathI potAnA chaitanyanI rakShA karavI arthAt vibhAvapariNatirUp na pariNamavun te dharma chhe tathA vyavahArathI parajIvone vibhAvarUp dukhklesharUp na karavA arthAt tenA ja bhedarUp anya jIvone prANAnt na karavA te paN dharma chhe.

have kevA jIvane dharmadhyAn hoy te kahe chhe

धम्मे एयग्गमणो जो णवि वेदेदि पंचहा-विसयं
वेरग्गमओ णाणी धम्मज्झाणं हवे तस्स ।।४७९।।
धर्मे एकाग्रमनाः यः नैव वेदयति पंचधविषयम्
वैराग्यमयः ज्ञानी धर्मध्यानं भवेत् तस्य ।।४७९।।

arthaje gnAnIpuruSh dharmamAn ekAgrachitta thaI varte, pAnche indriyonA viShayone na vede (anubhave) tathA vairAgyamay hoy te gnAnIne dharmadhyAn hoy chhe.

bhAvArthadhyAnanun svarUp ek gneyamAn gnAnanun ekAgra thavun te chhe. je puruSh dharmamAn ekAgrachitta kare chhe te kALamAn te indriyaviShayone


Page 275 of 297
PDF/HTML Page 299 of 321
single page version

vedato nathI ane tene ja dharmadhyAn hoy chhe. tenun mUL kAraN sansAr dehbhogathI vairAgya chhe, kAraN ke vairAgya vinA dharmamAn chitta thambhatun nathI.

सुविसुद्धरायदोसो बहिरसंकप्पवज्जिओ धारो
एयग्गमणो संतो जं चिंतइ तं पि सुहज्झाणं ।।४८०।।
सुविशुद्धरागद्वेषः बाह्यसंकल्पवर्जितः धीरः
एकाग्रमनाः सन् यत् चिन्तयति तदपि शुभध्यानम् ।।४८०।।

arthaje puruSh rAg-dveSharahit thaI, bAhyasankalpothI chhUTI, dhIrachittathI ekAgramanavALo thaI je chintavan kare chhe, te paN shubhadhyAn chhe.

bhAvArthaje rAg-dveShamayI paravastu sambandhI sankalpa chhoDI koIno chaLAvyo paN na chaLe evo ekAgrachitta banI chintavan kare chhe te paN shubhadhyAn chhe.

ससरूवसमुब्भासो णट्ठममत्तो जिदिंदिओ संतो
अप्पाणं चिंतंतो सुहझाणरओ हवे साहू ।।४८१।।
स्वस्वरूपसमुद्भासः नष्टममत्वः जितेन्द्रियः सन्
आत्मानं चिन्तयन् शुभध्यानरतः भवेत् साधुः ।।४८१।।

arthaje sAdhu, potAnA svasvarUpano samudbhAs eTale pragaTatA thaI chhe jene evo thayo thako, paradravyamAn naShTa thayun chhe mamatva jene evo banIne, jItyA chhe indriyaviShay jeNe evo thaI ek AtmAnun chintavan karato thako pravarte chhe te sAdhu shubh dhyAnamAn lIn hoy chhe.

bhAvArthajene potAnA svasvarUpano pratibhAs thayo hoy, je paradravyamAn mamatva na karato hoy, ane indriyone vash kare, e pramANe je AtmAnun chintavan kare te sAdhu shubh dhyAnamAn lIn hoy chhe. bIjAne shubh dhyAn hotun nathI.


Page 276 of 297
PDF/HTML Page 300 of 321
single page version

वज्जियसयलवियप्पो अप्पसरूवे मणं णिरुंधंतो
जं चिंतदि साणंदं तं धम्मं उत्तमं झाणं ।।४८२।।
वर्जितसकलविकल्पः आत्मस्वरूपे मनः निरुन्धन्
यत् चिन्तयति सानन्दं तत् धर्म्यं उत्तमं ध्यानम् ।।४८२।।

arthaje badhAy anya vikalpone chhoDI, AtmasvarUpamAn manane rokI Anand sahit chintavan hoy te uttam dharmadhyAn chhe.

bhAvArthasamasta anya vikalparahit AtmasvarUpamAn manane sthir karavAthI je AnandarUp chintavan kahe chhe te uttam dharmadhyAn chhe. ahIn sanskRit TIkAkAre anya granthAnusAr dharmadhyAnanun visheSh kathan karyun chhe; tene sankShepamAn lakhIe chhIe

dharmadhyAnanA chAr bhed kahyA chhe. Agnavichay, apAyavichay, vipAkavichay, tathA sansthAnavichay. tyAn jIvadik chha dravya, panchastikAy, sAt tattva ane nav padArthonAn visheSh svasvarUpvishiShTa gurunA abhAvathI tathA potAnI mandabuddhivash pramAN-nay nikShepathI sAdhI shakAy evun (svarUp) jANyun na jAy tyAre evun shraddhAn kare ke ‘je sarvagnavItarAgadeve kahyun chhe te mAre pramAN chhe’ e pramANe AgnA mAnI te anusAr padArthomAn upayogane sthir kare te Agnavichay-dharmadhyAn1 chhe.

‘apAy’ nAm nAshanun chhe. tyAn jem karmono nAsh thAy tem chintave, mithyAtvabhAv e dharmamAn vidhnanun kAraN chhe tenun chintavan rAkhe arthAt te potAnAmAn na thavA devAnun ane parane maTavAnun chintavan rAkhe te apAyavichay chhe.

‘vipAk’ nAm karmanA udayanun chhe. tyAn jevo karmano uday thAy tenA tevA svarUpanun chintavan kare te vipAkavichay chhe.

१.सूक्ष्मं जिनोदितं तत्त्वं हेतुभिर्नैव हन्यते
आज्ञसिद्धं तु तद्गाह्यं नान्यथावदिनो जिनाः ।।