Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 357-391.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 12 of 17

 

Page 197 of 297
PDF/HTML Page 221 of 321
single page version

किच्चा देसपमाणं सव्वंसावज्जवज्जिदो होउं ।
जो कुव्वदि सामइय सो मुणिसरिसो हवे ताव ।।३५७।।
बद्ध्वा पर्यंकं अथवा उर्ध्वेन ऊर्ध्वतः स्थित्वा ।
कालप्रमाणं कृत्वा इन्द्रियव्यापारवर्जितः भूत्वा ।।३५५।।
जिनवचनैकाग्रमनाः संवृतकायः च अञ्जलिं कृत्वा ।
स्वस्वरूपे संलीनः वन्दनार्थं विचिन्तयन् ।।३५६।।
कृत्वा देशप्रमाणं सर्वसावद्यवर्जितः भूत्वा ।
यः कुर्वते सामायिकं सः मुनिसदृशः भवेत् तावत् ।।३५७।।

arthaḥ — paryaṅkāsan bāndhī athavā ūbhā khaḍagāsane rahīne, kāḷanun pramāṇ karī, viṣhayomān indriono vyāpār nahi thavā arthe jinavachanamān ekāgrachitta karī, kāyāne saṅkochī, hāthanī añjali joḍī, potānā svarūpamān līn thayo thako athavā sāmāyik – vandanānā pāṭhanā arthane chintavato thako, kṣhetranun parimāṇ karī sarva sāvadyayog je ghar – vyāpārādi pāpayog teno tyāg karī, pāpayogarahit banī sāmāyikamān pravarte te shrāvak te kāḷamān muni jevo chhe.

bhāvārthaḥ — ā shikṣhāvrat chhe. tyān e artha sūchit chhe ke je sāmāyik chhe temān sarva rāg-dveṣharahit banī, bahāranī sarva pāpayogakriyāthī rahit thaī, potānā ātmasvarūpamān tallīn banī muni pravarte chhe. ā sāmāyikachāritra munino dharma chhe. e ja shikṣhā shrāvakane paṇ āpavāmān āve chhe ke sāmāyikanā kāḷanī maryādā karī te kāḷamān muninī māphak pravarte chhe; kāraṇ ke muni thayā pachhī ā pramāṇe sadā rahevun thashe. e apekṣhāthī shrāvakane te kāḷamān muni jevo kahyo chhe.

have proṣhadhopavās nāmanun bījun shikṣhāvrat kahe chheḥ —

ण्हाणविलेवणभूसणइत्थीसंसग्गगंधधूवादी ।
जो परिहरेदि णाणी वेरग्गाभूसणं किच्चा ।।३५८।।

Page 198 of 297
PDF/HTML Page 222 of 321
single page version

दोसु वि पव्वेसु सया उववासं एयभत्तणिव्वियडी ।
जो कुणदि एवमाई तस्स वयं पोसहं बिदियं ।।३५९।।
स्नानविलेपनभूषणस्त्रीसंसर्गगन्धधूपादीन् ।
यः परिहरति ज्ञानी वैराग्याभूषणं कृत्वा ।।३५८।।
द्वयोः अपि पर्वणोः सदा उपवासं एकभक्तनिर्विकृतिं ।
यः करोति एवमादीन् तस्य व्रतं प्रोषधं द्वितीयम् ।।३५९।।

arthaḥ — je gnānī shrāvak ek pakṣhanān āṭham – chaudash banne parvomān snān, vilepan, ābhūṣhaṇ, strīsansarga, sugandh, dhūp, dīp ādi bhogopabhoganī vastune chhoḍī vairāgyabhāvanārūp ābharaṇathī ātmāne shobhāyamān karī upavās vā ekabhukti vā nīras āhār kare athavā ādishabdathī kāñjī kare vā mātra bhāt – pāṇī ja le tene proṣhadhopavās nāmanun shikṣhāvrat hoy chhe.

bhāvārthaḥ — jem sāmāyik karavānā kāḷano niyam karī sarva pāpayogathī nivr̥utta thaī ekāntasthānamān dharmadhyānapūrvak bese chhe, te ja pramāṇe sarva gharakāryano tyāg karī samasta bhogopabhogasāmagrī chhoḍī sātam ane terasanā be pahor divas pachhī ekāntasthānamān besī dharmadhyān karato thako soḷ pahor sudhī muninī māphak rahe, tathā nom ane pūrṇimā – amāsanā be pahor vītyā pachhī pratignā pūrṇa thāy tyāre gharakāryamān joḍāy tene pauṣhadhavrat hoy chhe. vaḷī āṭham – chaudashanā divasomān upavāsanun sāmarthya na hoy to ekavār bhojan kare vā nīras kāñjī ādi alpa āhār karī dharmadhyānamān samay vītāve. e pramāṇe āgaḷ proṣhadhapratimāmān soḷ pahor kahyun chhe tem kare. parantu ahīn gāthāmān kahyun nathī tethī soḷ pahorano niyam na jāṇavo. ā paṇ munivratanī shikṣhā ja chhe.

have atithisamvibhāg nāmanun trījun shikṣhāvrat kahe chheḥ —

तिविहे पत्तम्हि सया सद्धाइगुणेहिं संजुदो णाणी ।
दाणं जो देदि सयं णवदाणविहीहिं संजुत्तो ।।३६०।।

Page 199 of 297
PDF/HTML Page 223 of 321
single page version

सिक्खावयं च तदियं तस्स हवे सव्वसिद्धिसोक्खयरं ।
दाणं चउव्विहं पि य सव्वे दाणाण सारयरं ।।३६१।।
त्रिविधे पात्रे सदा श्रद्धादिगुणैः संयुतः ज्ञानी ।
दानं यः ददाति स्वकं नवदानविधिभिः संयुक्तः ।।३६०।।
शिक्षाव्रतं च तृतीयं तस्य भवेत् सर्वसिद्धिसौख्यकरम् ।
दानं चतुर्विधं अपि च सर्वदानानां सारतरम् ।।३६१।।

arthaḥ — je gnānīshrāvak, uttam – madhyam – jaghanya e traṇ prakāranā pātrone arthe dātāranā shraddhāādi guṇothī yukta banī potānā hāthathī navadhābhaktisahit thaīne dararoj dān āpe chhe te shrāvakanun trījun atithisamvibhāgashikṣhāvrat hoy chhe. e dān kevun chhe? āhār, abhay, auṣhadh ane shāstradānanā bhedathī chār prakāranun chhe. vaḷī anya je laukik dhanādikanā dān karatān ā dān atishay sārarūp uttam chhe. sarva siddhisukhanun upajāvavāvāḷun chhe.

bhāvārthaḥ — traṇ prakāranā pātromān utkr̥uṣhṭa to muni, madhyam aṇuvratīshrāvak tathā jaghanya aviratasamyagdraṣhṭi chhe. vaḷī dātāranā shraddhā, tuṣhṭi, bhakti, vignān, alubdhatā, kṣhamā ane shakti e sāt guṇo chhe. vaḷī anya prakār ā pramāṇe paṇ chhe — ā lokanā phaḷanī vāñchchhā vināno, kṣhamāvān, kapaṭarahit, anyadātānī irṣhārahit, āpyā pachhī te sambandhī viṣhādavināno, āpyānā harṣhavāḷo, ane garvavināno e pramāṇe paṇ sāt guṇo kahyā chhe. vaḷī pratigrah, uchchasthān, pādaprakṣhālan, pūjan, praṇām, manashuddhi, vachanashuddhi, kāyashuddhi tathā āhārashuddhi e pramāṇe navadhābhakti chhe. e rīte dātāranā guṇosahit navadhābhaktipūrvak1 pātrane roj chār prakāranān dān je āpe chhe tene trījun shikṣhāvrat hoy chhe. ā paṇ munipaṇānī shikṣhā māṭe — ke āpavānun shīkhe te pramāṇe 1. ā dātāranā sāt guṇo tathā navadhābhakti sambandhī visheṣh varṇan māṭe juo

ratnakaraṇḍashrāvakāchār shlok – 113

Page 200 of 297
PDF/HTML Page 224 of 321
single page version

potāne muni thayā pachhī levānun thashe.

have āhārādi dānanun māhātmya kahe chheḥ —

भोयणदाणेण सोक्खं ओसहदाणेण सत्थदाणं च ।
जीवाण अभयदाणं सुदुल्लहं सव्वदाणाणं ।।३६२।।
भोजनदानेन सौख्यं औषधदानेन शास्त्रदानं च ।
जीवानां अभयदानं सुदुर्ल्लभं सर्वदानानाम् ।।३६२।।

arthaḥ — bhojananā dānathī sarvane sukh thāy chhe. auṣhadhadānapūrvak shāstradān ane jīvone abhayadān chhe te sarva dānomān durlabhatāthī pamāy evun uttamadān chhe.

bhāvārthaḥ — ahīn abhayadānane sarvathī shreṣhṭha kahyun chhe.

have be gāthāmān āhāradānanun māhātmya kahe chheḥ —

भोयणदाणे दिण्णे तिण्णि वि दाणाणि होंति दिण्णाणि ।
भुक्खतिसाएवाही दिणे दिणे होंति देहीणं ।।३६३।।
भोयणबलेण साहू सत्थं सेवेदि रत्तिदिवसं पि ।
भोयणदाणे दिण्णे पाणा वि य रक्खिया होंति ।।३६४।।
भोजनदाने दत्ते त्रीणि अपि दानानि भवन्ति दत्तानि ।
बुभुक्षातृषाव्याधयः दिने दिने भवन्ति देहिनाम् ।।३६३।।
भोजनबलेन साधुः शास्त्रं सेवते रात्रिदिवसं अपि ।
भोजनदाने दत्ते प्राणाः अपि च रक्षिताः भवन्ति ।।३६४।।

arthaḥ — bhojanadān āpatān traṇe dān āpavā barābar thāy chhe, kāraṇ ke prāṇīone kṣhudhā – tr̥uṣhā nāmano rog dararoj lāgyā ja kare chhe. bhojananā baḷathī sādhupuruṣh rātri-divas shāstrono abhyās kare chhe, bhojan āpavāthī prāṇarakṣhā paṇ thāy chhe, e pramāṇe bhojanadānathī

Page 201 of 297
PDF/HTML Page 225 of 321
single page version

auṣhadh – shāstra – abhay e traṇe dān āpyān em samajavun.

bhāvārthaḥ — bhūkh – tarasarog maṭavāthī āhāradān ja auṣhadhadān tulya thayun, āhāranā baḷathī sukhapūrvak shāstrābhyās thavāthī gnānadān paṇ e ja (bhojanadān) thayun, tathā āhārathī ja prāṇonī rakṣhā thāy chhe māṭe e ja abhayadān thayun. e pramāṇe ek bhojanadānamān traṇe dān garbhit thāy chhe.

have pharīthī dānanun māhātmya kahe chheḥ —

इहपरलोयणिरीहो दाणं जो देदि परमभत्तीए ।
रयणत्तए सुठविदो संघो सयलो हवे तेण ।।३६५।।
उत्तमपत्तविसेसे उत्तमभत्तीए उत्तमं दाणं ।
एयदिणे वि य दिण्णं इंदसुहं उत्तमं देदि ।।३६६।।
इहपरलोकनिरीहः दानं यः ददाति परमभक्त्या ।
रत्नत्रये सुस्थापितः संघः सकलः भवेत् तेन ।।३६५।।
उत्तमपात्रविशेषे उत्तमभक्त्या उत्तमं दानं ।
एकदिने अपि च दत्तं इन्द्रसुखं उत्तमं ददाति ।।३६६।।

arthaḥ — je puruṣh (shrāvak) ālok – paralokanā phaḷanī vāñchchhā- rahit banī paramabhaktipūrvak saṅghanā arthe dān āpe chhe te puruṣh sarva saṅghane ratnatray arthāt samyagdarshan – gnān – chāritramān sthāpyo. vaḷī uttamapātravisheṣhanā arthe uttamabhaktipūrvak ek divas paṇ āpelun uttamadān utkr̥uṣhṭa indrapadanān sukhane āpe chhe.

bhāvārthaḥ — dān āpavāthī chaturvidh saṅghanī sthiratā thāy chhe eṭale dān āpavāvāḷāe mokṣhamārga ja chalāvyo kahīe chhīe. vaḷī uttamapātra, dātānī uttamabhakti ane uttamadān e badhī vidhi maḷī jatān tenun uttam ja phaḷ thāy chhe – indrādipadanun sukh prāpta thāy chhe.

Page 202 of 297
PDF/HTML Page 226 of 321
single page version

have chothun deshāvakāshik shikṣhāvrat kahe chheḥ —

पुव्वषमाणकदाणं सव्वदिसीणं पुणो वि संवरण ।
इंदियविसयाण तहा पुणो वि जो कुणदि संवरणं ।।३६७।।
वासादिकयपमाणं दिणे दिणे लोहकामसमणट्ठं ।
सावज्जवज्जणट्ठं तस्स चउत्थं वयं होदि ।।३६८।।
पूर्वप्रमाणकृतानां सर्वदिशानां पुनः अपि संवरणम् ।
इन्द्रियविषयाणां तथा पुनः अपि यः करोति संवरणम् ।।३६७।।
वर्षादिकृतप्रमाणं दिने दिने लोभकामशमनार्थम् ।
सावद्यवर्जनार्थं तस्य चतुर्थं व्रतं भवति ।।३६८।।

arthaḥ — shrāvake pahelān sarva dishāonun pramāṇ karyun hatun temān samvaraṇ kare – saṅkoch kare tathā pahelān indriyonā viṣhayo sambandhī bhogopabhogaparimāṇ karyun hatun temān paṇ saṅkoch kare. kevī rīte? te kahe chhe – varṣha ādi, tathā divas – divas pratye kāḷanī maryādā sahit kare. tenun prayojan kahe chhe – antaraṅgamān to lobh tathā kām – ichchhānā shaman eṭale ghaṭāḍavā arthe tathā bāhya pāp – hinsādikane chhoḍavā arthe kare te shrāvakane ā chothun deshāvakāshik nāmanun shikṣhāvrat hoy chhe.

bhāvārthaḥ — pahelān digvratamān je maryādā karī hatī te to niyamarūp hatī ane have ahīn temān paṇ kāḷanī maryādāpūrvak ghar – hāṭ – gām vagere sudhīnī gamanāgamananī maryādā kare, tathā bhogopabhogavratamān paṇ pahelān yamarūp indriyaviṣhayonī maryādā karī hatī temān paṇ kāḷanī maryādāpūrvak niyam kare. ahīn sattar niyam kahyā chhe tenun pālan kare, pratidin maryādā karyā kare. āthī lobh – tr̥uṣhṇā – vāñchchhāno saṅkoch (hāni) thāy chhe tathā bāhya hinsādi pāponī paṇ hāni thāy chhe. e pramāṇe chār shikṣhāvrat kahyān. ā chāre vrat shrāvakane yatnathī aṇuvrat tathā mahāvrat pālan karavānī shikṣhārūp chhe

Page 203 of 297
PDF/HTML Page 227 of 321
single page version

have ant sanllekhanā saṅkṣhepamān kahe chheḥ —

वारसवएहिं जुत्तो जो संलेहण करेदि उवसंतो ।
सो सुरसोक्खं पाविय कमेण सोक्खं परं लहदि ।।३६९।।
द्वादशव्रतैः युक्तः यः सल्लेखनां करोति उपशान्तः ।
सः सुरसौख्यं प्राप्य क्रमेण सौख्यं परं लभते ।।३६९।।

arthaḥ — je shrāvak, bār vrato sahit ant samaye upashamabhāvothī yukta thaī sanlekhanā kare chhe te svarganān sukh pāmī anukramathī utkr̥uṣhṭa sukh je mokṣhasukh tene prāpta thāy chhe.

bhāvārthaḥ — kaṣhāyo ane kāyānī kṣhīṇatā karavī tene sanlekhanā kahe chhe. tyān shrāvak, bār vratonā pālan sahit pāchhaḷathī maraṇ samay jāṇatān pratham sāvadhān thaī, sarva vastu pratyenun mamatva chhoḍī kaṣhāyone kṣhīṇ karī upashamabhāvarūp mandakaṣhāyī thāy tathā kāyāne anukramathī anashan – ūṇodar – nīrasādi tapothī kṣhīṇ kare. pratham e pramāṇe kāyāne kṣhīṇ kare to sharīramān maḷ – mūtranā nimittathī je rog thāy chhe te na thāy, antasamayamān asāvadhānatā na thāy. e pramāṇe sanlekhanā kare. antasamaye sāvadhān banī potānā svarūpamān vā arahant – siddhaparameṣhṭhinā svarūpachintvanamān līn thaī vratarūp – samvararūp pariṇām sahit banyo thako paryāyane chhoḍe, to te svargasukhane prāpta thāy chhe ane tyān paṇ ā ja vāñchchhā rahe chhe ke ‘manuṣhya thaī vrat pālan karun’. e pramāṇe anukramathī mokṣhasukhanī prāpti thāy chhe.

एक्कं पि वयं विमलं सद्दिट्ठी जइ कुणेदि दिढचित्तो ।
तो विविहरिद्धिजुत्तं इंदत्तं पावए णियमा ।।३७०।।
एकं अपि व्रतं विमलं सद्दृष्टिः यदि करोति दृढचित्तः ।
तत् विविधर्द्धियुक्तं इन्द्रत्व प्राप्नोति नियमात् ।।३७०।।

arthaḥ — samyagdraṣhṭijīv draḍhachitta banī ek paṇ vrat atichār

Page 204 of 297
PDF/HTML Page 228 of 321
single page version

rahit nirmaḷ pālan kare to te nānā prakāranī r̥̄iddhiothī yukta indrapaṇāne niyamathī prāpta thāy.

bhāvārthaḥ — ahīn ek paṇ vrat atichār rahit pāḷavānun phaḷ indrapaṇun niyamathī kahyun. tyā evo āshay jaṇāy chhe ke sarva vratonā pālananā pariṇām samānajātinā chhe; jyān ek vrat draḍhachittathī pālan kare tyān tenā anya samānajātīy vrat pālananun avinābhāvipaṇun eṭale ‘badhāy vrat pāḷyān’ kahe chhe. vaḷī ām paṇ chhe ke — jo ek tyāganī ākhaḍīne antasamaye draḍhachittathī pakaḍī temān pariṇām līn thatān paryāy chhūṭe to te kāḷamān anya upayoganā abhāvathī mahān dharmadhyān sahit anya gatimān gaman thāy to uchchagatimān ja thāy evo niyam chhe. evā āshayathī ek vratanun māhātmya kahyun chhe, paṇ ahīn em na jāṇavun ke ek vrat to pālan kare ane anya pāp sevyā kare to tenun paṇ uchchaphaḷ thāy chhe. e pramāṇe to chorī chhoḍe ane parastrī sevyā kare

– hinsādi karyā kare tenun paṇ uchcha phaḷ thāy,

parantu em nathī. e pramāṇe bījī vratapratimānun nirūpaṇ karyun. bār bhedonī apekṣhāe ā trījo bhed thayo.

have trījī sāmāyikapratimānun nirūpaṇ kare chhe.ḥ —

जो कुणदि काउसग्गं बारसआवत्तसुंजुदो धीरो ।
णमणदुगं पि कुणंतो चदुप्पणामो पसण्णप्पा ।।३७१।।
चिंतंतो ससरूव जिणबिंबं अहव अक्खरं परमं ।
झायदि कम्मविवायं तस्स वयं होदि सामइयं ।।३७२।।
यः करोति कायोत्सर्गं द्वादशावर्त्तसंयुतः धीरः ।
नमनद्विकं अपि कुर्वन् चतुःप्रणामः प्रसन्नात्मा ।।३७१।।
चिन्तयन् स्वस्वरूपं जिनबिम्बं अथवा अक्षरं परमम् ।
ध्यायति कर्मविपाकं तस्य व्रतं भवति सामायिकम् ।।३७२।।

Page 205 of 297
PDF/HTML Page 229 of 321
single page version

arthaḥ — je samyagdraṣhṭi shrāvak bār āvarta sahit, chār praṇām sahit, be namaskār karato thako prasanna chhe. ātmā jeno evo dhīr – draḍhachitta banīne kāyotsarga kare chhe ane tyān potānā chaitanyamātra shuddhasvarūpane dhyāvato – chintavato rahe chhe, vā jinabimbane chintavato rahe chhe vā parameṣhṭhivāchak pāñch namokārane chintavato rahe chhe, vā karmodayanā rasanī jātine chintavato rahe chhe tene sāmāyikavrat hoy chhe.

bhāvārthaḥ — sāmāyikanun varṇan pahelān shikṣhāvratamān karyun hatun ke ‘rāgadveṣh chhoḍī samabhāvapūrvak kṣhetra – kāḷ – āsan – dhyān – manashuddhi – vachanashuddhi – kāyashuddhi sahit kāḷanī maryādā karī ekāntasthānamān besī sarve sāvadyayogano tyāg karī dharmadhyānarūp pravarte; em kahyun hatun. ahīn visheṣh e kahyun ke ‘kāyāthī mamatva chhoḍī kāyotsarga kare tyān ādi – antamān be namaskār kare, chār dishā sanmukh thaī chār shironati kare, ek ek shironatimān man-vachan-kāyanī shuddhatānī sūchanārūp traṇ traṇ em bār āvarta kare. e pramāṇe karī kāyāthī mamatva chhoḍī nijasvarūpamān līn thāy, vā jinapratimāmān upayogane līn kare, vā pañchaparameṣhṭhivāchak akṣharonun dhyān kare tathā (em karatān) upayog koī harakat taraph jāy to tyān karmodayanī jātine chintave ke ā shātāvedanīyanun phaḷ chhe, vā ā ashātāvedanīyanī jāti chhe, vā ā antarāyanā udayanī jāti chhe ityādi karmanā udayane chintave? āṭalun visheṣh kahyun. vaḷī ā pramāṇe paṇ visheṣh jāṇavun ke — shikṣhāvratamān to man-vachan-kāy sambandhī koī atichār paṇ lāge chhe, vā kāḷanī maryādā ādi kriyāmān hīn-adhik paṇ thāy chhe, ane ahīn pratimānī pratignā chhe te to atichār rahit shuddha paḷāy chhe, upasargādinā nimittathī pratignāthī chaḷato nathī em jāṇavun. ānā pāñch atichār chhe. man-vachan-kāyanun asthir thavun, anādar karavo, bhūlī javun e (pāñch) atichār na lagāve. e pramāṇe bār bhedanī apekṣhāe ā sāmāyikapratimā chotho bhed thayo.

Page 206 of 297
PDF/HTML Page 230 of 321
single page version

have proṣhadhapratimāno bhed kahe chheḥ —

सत्तमितेरसिदिवसे अवरह्णे जाइऊण जिणभवणे ।
किरियाकम्मं किच्चा उववासं चउव्विहं गहिय ।।३७३।।
गिहवावारं चत्ता रत्तिं गमिऊण धम्मचिंताए ।
पच्चूसे उट्ठिता किरियाकम्मं च कादूण ।।३७४।।
सत्थब्भासेण पुणो दिवसं गमिऊण वंदणं किच्चा ।
रत्तिं णेदूण तहा पच्चूसे वंदणं किच्चा ।।३७५।।
पुज्जणविहिं च किच्चा पत्तं गहिऊण णवरि तिविहं पि ।
भुंजाविऊण पत्तं भुंजंतो पोसहो होदि ।।३७६।।
सप्तमीत्रयोदशीदिवसे अपराह्णे गत्वा जिनभवने ।
क्रियाकर्म कृत्वा उपवासं चतुर्विधं गृहीत्वा ।।३७३।।
गृहव्यापारं त्यक्त्वा रात्रिं गमयित्वा धर्मचिन्तया ।
प्रत्यूषे उत्थाय क्रियाकर्म च कृत्वा ।।३७४।।
शास्त्राभ्यासेन पुनः दिवसं गमयित्वा वन्दनां कृत्वा ।
रात्रिं नीत्वा तथा प्रत्यूषे वन्दनां कृत्वा ।।३७५।।
पूजनविधिं च कृत्वा पात्रं गृहीत्वा नवरि त्रिविधं अपि ।
भोजयित्वा पात्रं भुंजानः प्रोषधः भवति ।।३७६।।

arthaḥ — sātam ane terasanā divase be pahor pachhī jin- chaityālayamān jai sāyaṅkāḷamān sāmāyikādi kriyākarma karī chār prakāranā āhārano tyāg karī upavās grahaṇ kare, gharano samasta vyāpār chhoḍī dharmadhyānapūrvak sātam ane terashanī rātri vyatīt kare, āṭham ane chaturdashīnā prabhātamān ūṭhī sāmāyik kriyākarma kare ane te divas shāstrābhyāsādi karī dharmadhyānamān vitāve. sāyaṅkāḷamān sāmāyikādi kriyākarma karī rātri paṇ e ja pramāṇe dharmadhyānamān gāḷe, nom ane

Page 207 of 297
PDF/HTML Page 231 of 321
single page version

pūrṇimānā prabhātakāḷamān sāmāyik, vandanādi karī – jinapūjanavidhān karī, traṇ prakāranā pātronun paḍagāhan karī temane bhojan karāvī pachhī pote bhojan kare tene proṣhadhapratimā hoy chhe.

bhāvārthaḥ — pahelān shikṣhāvratamān proṣhadhanī vidhi kahī hatī te ahīn paṇ jāṇavī. gr̥uhavyāpār – bhogaupabhoganī samasta sāmagrīno tyāg karī ekāntamān jaī soḷ pahor dharmadhyānamān vyatīt kare, ane ahīn vadhārāmān āṭalun samajavun ke tyān soḷ pahoranā vakhatano niyam kahyo nahoto – atichārādi doṣh paṇ lāgatā hatā, parantu ahīn to pratimānī pratignā chhe tethī soḷ pahoranā upavāsano niyam karī atichār rahit proṣhadh kare chhe. ā proṣhadhapratimānā pāñch atichār chhe ḥ je vastu je sthānamān rākhī hoy tene uṭhāvavī – mūkavī, sūvā – besavānun sanstaraṇ karavun, e badhun vagar dekhe jāṇe yatnarahit karavun, ā pramāṇe traṇ atichār to ā, tathā upavāsamān anādar – aprīti karavī ane kriyākarmanun vismaraṇ karavun ā pāñch atichār lāgavā de nahi. (te niratichār proṣhadhopavāsapratimā chhe.)

have proṣhadhanun māhātmya kahe chhe.ḥ —

एक्कं पि णिरारंभं उववासं जो करेदि उवसंतो ।
बहुभवसंचियकम्मं सो णाणी खवदि लीलाए ।।३७७।।
एकं अपि निरारम्भं उपवासं यः करोति उपशान्तः ।
बहुभवसञ्चितकर्म सः ज्ञानी क्षपति लीलया ।।३७७।।

arthaḥ — je gnānī samyagdraṣhṭi, ārambhano tyāg karī upashamabhāv-mandakaṣhāyarūp thaīne ek paṇ upavās kare chhe te ghaṇā bhavonān sañchit karelān – bāndhelān karmone līlāmātramān kṣhay kare chhe.

bhāvārthaḥ — kaṣhāy, viṣhay ane āhārano tyāg karī, ālok -paralokanā bhogonī vāñchchhā chhoḍī jo ek upavās kare to te ghaṇā karmonī nirjarā kare chhe, to pachhī je proṣhadhapratimā aṅgīkār karī ek

Page 208 of 297
PDF/HTML Page 232 of 321
single page version

pakṣhamān be upavās kare tenā sambandhamān shun kahevun! te svargasukh bhogavī mokṣhane prāpta thāy chhe.

have ārambhādinā tyāg vinā upavās kare tene karmanirjarā thatī nathī, em kahe chheḥ —

उववासं कुव्वंतो आरंभं जो करेदि मोहादो ।
सो णियदेहं सोसदि ण झाडए कम्मलेसं पि ।।३७८।।
उपवासं कुर्वन् आरम्भं यः करोति मोहात् ।
सः निजदेहं शोषयति न उज्झति कर्मलेशं अपि ।।३७८।।

arthaḥ — je upavās karīne gharakāryanā mohathī ghar sambandhī ārambh kare chhe te potānā dehane (mātra) sūkave chhe, paṇ tene leshamātra karmanirjarā thatī nathī.

bhāvārthaḥ — je viṣhay – kaṣhāy chhoḍyā vinā kevaḷ āhāramātra ja tyāg kare chhe ane samasta gharakārya kare chhe te puruṣh mātra dehane ja sūkave chhe, tene leshamātra paṇ karmanirjarā thatī nathī.

have sachittatyāgapratimā kahe chheḥ —

सच्चित्तं पत्तफलं छल्ली मूलं च किसलयं बीयं ।
जो ण य भक्खदि णाणी सचित्तविरदो हवे सो दु ।।३७९।।
सचित्तं पत्रं फलं त्वक् मूलं च किशलयं बीजम् ।
यः न च भक्षयति ज्ञानी सचित्तविरतः भवेत् सः तु ।।३७९।।

arthaḥ — je gnānī samyagdraṣhṭishrāvak patra, phaḷ, chhāl, mūḷ, kumpaḷ ane bīj e sachittane bhakṣhaṇ karato nathī, tene sachittaviratishrāvak kahe chhe.

bhāvārthaḥ — jīvothī sahit hoy tene sachitta kahe chhe. patra, phaḷ, chhāl, mūḷ, bīj ane kumpaḷ ityādi līlī sachitta vanaspatine na khāy

Page 209 of 297
PDF/HTML Page 233 of 321
single page version

to te sachittaviratapratimā dhārak shrāvak chhe.*

जो ण य भक्खेदि सयं तस्स ण अण्णस्स जुज्जदे दाउं ।
भुत्तस्स भोजिदस्स हि णत्थि विसेसो जदो को वि ।।३८०।।
यः न च भक्षयति स्वयं तस्य न अन्यस्मै युज्यते दातुम् ।
भुक्तस्य भोजयिष्यतः हि नास्ति विशेषः यतः कः अपि ।।३८०।।

arthaḥ — vaḷī je vastu pote khāto nathī te anyane āpavī paṇ yogya nathī, kāraṇ ke khāvāvāḷā ane khavaḍāvavāvāḷāmān kāī visheṣh (bhed) nathī. kr̥ut tathā kāritanun phaḷ ekasarakhun chhe tethī je vastu pote na khāy te anyane paṇ nahi khavaḍāvatān ja sachittatyāgavratanun pālan thāy chhe.

जो वज्जेदि सचित्तं दुज्जय-जीहा वि णिज्जिया तेण ।
दयभावो होदि किओ जिणवयणं पालियं तेण ।।३८१।।
यः वर्जयति सचित्तं दुर्जयजिह्वा अपि निर्जिता तेन ।
दयाभावः भवति कृतः जिनवचनं पालितं तेन ।।३८१।।

arthaḥ — je shrāvak sachittano tyāg kare chhe teṇe, jene jītavī

★सुक्कं पक्कं तत्तं अंविललवणेहिं मिस्सियं दव्वं ।
जं जंतेण य छिण्णं तं सव्वं फासुयं भणियं ।।
शुष्कं पक्कं तप्तं अम्ललवणाभ्यां मिश्रितं द्रव्यम् ।
यत् यन्त्रेण च छिन्नं तत् सर्वं प्रासुकं भणितम् ।।

artha :—sūkāvelī, pakāvelī, khaṭāsh vā lavaṇathī meḷavelī, yantrathī chhinna-bhinna karelī tathā shodhelī evī badhīy līlotarī (haritakāy) prāsuk eṭale jīvarahit achitta thāy chhe – kahevāy chhe.

यथा शुष्कपक्वध्वस्ताम्ललवणसंमिश्रदग्धादि द्रव्यं ।
प्रासुकं ततस्तत्सेवने पापबंधो नास्तीति ।।
(shrī gommaṭasār, jīvakāṇḍ gā. 224 ṭīkā)

Page 210 of 297
PDF/HTML Page 234 of 321
single page version

kaṭhaṇ chhe evī jīhvāindriyane jītī, dayābhāv pragaṭ karyo tathā jineshvaradevanā vachananun pālan karyun.

bhāvārthaḥ — sachittanā tyāgamān moṭo guṇ chhe, tenāthī jīhvāindriyanun jītavun thāy chhe, prāṇīonī dayā paḷāy chhe tathā bhagavānanān vachananun pālan thāy chhe; kāraṇ ke haritakāyādi sachittamān bhagavāne jīv kahyā chhe e āgnā pālan thaī. sachittamān maḷelī vā sachittathī bandh – sambandharūp vastu ityādik tenā atichār chhe. e atichār lagāve nahi to shuddha tyāg thāy ane tyāre ja pratimānun pālan thāy chhe. bhogopabhogavrat ane deshāvakāshikavratamān paṇ sachittano tyāg kahyo chhe, parantu tyān niratichār – niyamarūp (tyāg) nathī ane ahīn niyamarūp niratichār tyāg hoy chhe. e pramāṇe sachittatyāg nāmanī pāñchamī pratimānun vā bār bhedomān chhaṭhṭhā bhedanun varṇan karyun.

have rātribhojanatyāg nāmanī chhaṭhṭhī pratimā kahe chheḥ —

जो चउविहं पि भोज्जं रयणीए णेव भुंजदे णाणी ।
ण य भुंजावदि अण्णं णिसिविरओ सो हवे भोज्जो ।।३८२।।
यः चतुर्विधं अपि भोज्यं रजन्यां नैव भुंक्ते ज्ञानी ।
न च भोजयति अन्यं निशिविरतः सः भवेत् भोज्यः ।।३८२।।

arthaḥ — je gnānī samyagdraṣhṭishrāvak rātri viṣhe chār prakāranā ashan, pān, khādya ane svādya āhārane bhogavato nathī-khāto nathī tathā bījāne tevun bhojan karāvato nathī te shrāvak rātribhojanano tyāgī hoy chhe.

bhāvārthaḥ — mānsabhakṣhaṇadoṣh tathā bahuārambhī trasaghātadoṣhanī apekṣhāe rātribhojanano tyāg to pahelī – bījī pratimāmān karāvyo chhe. parantu tyān to kr̥ut-kārit-anumodanā tathā man-vachan-kāyānā koī doṣh lāge chhe, tethī shuddha tyāg nathī ane ahīn to (e badhā doṣho ṭāḷī) shuddha tyāg thāy chhe, māṭe tene pratimā kahī chhe.

Page 211 of 297
PDF/HTML Page 235 of 321
single page version

जो णिसिभुत्तिं वज्जदि सो उववासं करेदि छम्मासं ।
संवच्छरस्स मज्झे आरंभं चयदि रयणीए ।।३८३।।
यः निशिभुक्तिं वर्जयति सः उपवासं करोति षण्मासम्
संवत्सरस्य मध्ये आरम्भं त्यजति रजन्याम् ।।३८३।।

arthaḥ — je puruṣh rātribhojan chhoḍe chhe te ek varasadahāḍe chha māsanā upavās kare chhe, rātribhojananā tyāgathī bhojanasambandhī ārambh paṇ tyāge chhe tathā vyāpārādi sambandhī ārambh paṇ chhoḍe chhe. tethī mahān dayāpālan kare chhe.

bhāvārthaḥ — je rātribhojan tyāge chhe te varasadahāḍe chha māsanā upavās kare chhe tathā anya ārambhano paṇ rātrimān tyāg kare chhe. vaḷī anya granthomān ā pratimāmān divāmaithunatyāg eṭale divasamān man -vachan-kāy, kr̥ut-kārit-anumodanā pūrvak strīsevanano tyāg paṇ kahyo chhe. e pramāṇe rātribhojanatyāg pratimānun nirūpaṇ karyun. ā pratimā chhaṭhṭhī chhe tathā bār bhedomān sātamo bhed chhe.

have brahmacharyapratimānun nirūpaṇ kare chhe.ḥ —

सव्वेसिं इत्थीणं जो अहिलासं ण कुव्वदे णाणी ।
मण-वाया-कायेण य बंभवई सो हवे सदओ ।।३८४।।
सर्वासां स्त्रीणां य अभिलाषं न कुर्वते ज्ञानी ।
मनोवाक्कायेन च ब्रह्मव्रती सः भवेत् सदयः ।।३८४।।
जो कथ-कारिय-मोयण-मण-वय-काएण मेहुणं चयदि ।
बंभ-पवज्जारूढो बंभवई सो हवे सदओ ।।३८४ ❃ १।।
यः कृतकारितमोदनमनोवाक्कायेन मैथुनं त्यजति ।
ब्रह्मप्रव्रज्यारूढः ब्रह्मव्रती स भवेत् सदयः ।।३८४ ❃ १।।

arthaḥ — je gnānī samyagdraṣhṭishrāvak devāṅganā, manuṣhyaṇī, tiryañchaṇī ane chitrāmaṇanī ityādi chāre prakāranī badhīy strīono man

Page 212 of 297
PDF/HTML Page 236 of 321
single page version

-vachan-kāyāthī abhilāṣh na kare te brahmacharyavratano dhārak thāy chhe. kevo chhe te? dāyano pālan karavāvāḷo chhe

bhāvārthaḥ — sarva strīono man-vachan-kāy tathā kr̥ut-kārit -anumodanāthī sarvathā tyāg kare te brahmacharyapratimā chhe.

have ārambhaviratipratimā kahe chheḥ —

जो आरंभं ण कुणदि अण्णं कारयदि णेव अणुमण्णे ।
हिंसासंतट्ठमणो चत्तारंभो हवे सो हि ।।३८५।।
यः आरम्भं न करोति अन्यं कारयति नैव अनुमन्यते ।
हिंसासंत्रस्तमनाः त्यक्तारम्भः भवेत् सः हि ।।३८५।।

arthaḥ — je shrāvak gr̥uhakāryasambandhī kāī paṇ ārambh karato nathī, anya pāse karāvato nathī tathā koī karato hoy tene bhalo jāṇato nathī te nishchayathī ārambhatyāgī hoy chhe. kevo chhe te? hinsāthī bhayabhīt chhe man jenun evo chhe.

bhāvārthaḥ — man-vachan-kāyāthī tathā kr̥ut-kārit-anumodanāthī gr̥uhakāryanā ārambhano tyāg kare chhe te ārambhatyāg pratimādhārī shrāvak hoy chhe. ā pratimā āṭhamī chhe ane bār bhedomān ā navamo bhed chhe.

have parigrahatyāgapratimā kahe chheḥ —

जो परिवज्जइ गंथं अव्भंतर बाहिरं च साणंदो ।
पावं ति मण्णमाणो णिग्गंथो सो हवे णाणी ।।३८६।।
यः परिवर्जयति ग्रन्थं अभ्यन्तर – बाह्यं च सानन्दः ।
पापं इति मन्यमानः निर्ग्रंथः सः भवेत् ज्ञानी ।।३८६।।

arthaḥ — je gnānī samyagdraṣhṭishrāvak abhyantar tathā bāhya evā be prakāranā parigrah, ke je pāpanā kāraṇarūp chhe em mānato thako, ānandapūrvak chhoḍe chhe te parigrahatyāgī shrāvak hoy chhe.

Page 213 of 297
PDF/HTML Page 237 of 321
single page version

bhāvārthaḥ — ābhyantaraparigrahamān mithyātva, anantānubandhīkaṣhāy tathā apratyākhyānāvaraṇakaṣhāy to pahelān chhūṭī gayā chhe, have pratyākhyānāvaraṇ ane tenī sāthe lāgel hāsyādik tathā vedane ghaṭāḍe chhe, vaḷī bāhyathī dhan-dhānyādi sarvano tyāg kare chhe, parigrahatyāgamān ghaṇo ānand māne chhe, kāraṇ ke jene sācho vairāgya hoy chhe te parigrahane pāparūp tathā moṭī āpadārūp dekhe chhe ane tenā tyāgamān ghaṇun sukh māne chhe.

बाहिरगंथविहीणा दलिद्दमणुआ सहावदो होंति ।
अब्भंतरगंथं पुण ण सक्कदे को वि छंडेदुं ।।३८७।।
बाह्यग्रन्थविहीनाः दरिद्रमनुष्याः स्वभावतः भवन्ति ।
अभ्यन्तरग्रन्थं पुनः न शक्नोति कः अपि त्यक्तुम् ।।३८७।।

arthaḥ — bāhyaparigraharahit to daridramanuṣhya svabhāvathī ja hoy chhe eṭale evā tyāgamān āshcharya nathī paṇ ābhyantaraparigrahane chhoḍavā māṭe koī paṇ samartha thatun nathī.

bhāvārthaḥ — je ābhyantaraparigrahane chhoḍe chhe tenī ja mahattā chhe. sāmānyapaṇe ābhyantaraparigrah mamatvabhāv chhe, ene je chhoḍe chhe tene parigrahano tyāgī kahīe chhīe. e pramāṇe parigrahatyāg pratimānun svarūp kahyun. ā pratimā navamī chhe tathā bār bhedomān ā dashamo bhed chhe.

have anumodanaviratipratimā kahe chheḥ —

जो अणुमणणं ण कुणदि गिहत्थकज्जेसु पावमूलेसु ।
भवियव्वं भावंतो अणुमणविरओ हवे सो दु ।।३८८।।
यः अनुमननं न करोति गृहस्थकार्येषु पापमूलेषु ।
भवितव्यं भावयन् अनुमनविरतः भवेत् सः तु ।।३८८।।

arthaḥ — je shrāvak, pāpanā mūḷ je gr̥uhasthanān kāryo temān, anumodanā na kare – kevī rīte? ‘je bhavitavya chhe tem ja thāy chhe’ evī bhāvanā karato thako — te anumodanaviratipratimādhārī shrāvak chhe.

Page 214 of 297
PDF/HTML Page 238 of 321
single page version

bhāvārthaḥ — āhāranā arthe gr̥uhasthakāryanā ārambhādikanī paṇ anumodanā na kare, udāsīn thaī gharamān paṇ rahe vā bāhya chaityālay – maṭh-maṇḍapamān paṇ vase, bhojan māṭe potāne ghare vā anya shrāvak bolāve to tyān bhojan karī āve. vaḷī em paṇ na kahe ke ‘amārā māṭe phalāṇī vastu taiyār karajo’. gr̥uhastha je kāī jamāḍe te ja jamī āve. te dashamī pratimādhārī shrāvak hoy chhe.

जो पुण चिंतदि कज्जं सुहासुहं रायदोससंजुत्तो ।
उवओगेण विहीणं स कुणदि पावं विणा कज्जं ।।३८९।।
यः पुनः चिन्तयति कार्यं शुभाशुभं रागद्वेषसंयुतः ।
उपयोगेन विहीनः सः करोति पापं विना कार्यम् ।।३८९।।

arthaḥ — je prayojan vinā rāg-dveṣh sahit banī shubh -ashubhakāryonun chintavan kare chhe te puruṣh vinā kārya pāp upajāve chhe.

bhāvārthaḥ — pote to tyāgī banyo chhe chhatān vinā prayojan putrajanmaprāpti – vivāhādik shubhakāryo tathā koīne pīḍā āpavī, māravo, bāndhavo ityādik ashubhakāryo — em shubhāshubh kāryonun chintavan karī je rāg-dveṣh pariṇām vaḍe nirarthak pāp upajāve chhe tene dashamī pratimā kem hoy? tene to evī buddhi ja rahe ke ‘je prakāranun bhavitavya chhe tem ja thashe, jem āhārādi maḷavān hashe tem ja maḷī raheshe’. evā pariṇām rahe to anumatityāganun pālan thāy chhe. e pramāṇe bār bhedamān agiyāramo bhed kahyo.

have uddiṣhṭavirati nāmanī agiyāramī pratimānun svarūp kahe chheḥ —

जो णवकोडिविसुद्धं भिक्खायरणेण भुंजदे भोज्जं ।
जायणरहियं जोग्गं उद्दिट्ठाहारविरदो सो ।।३९०।।
यः नवकोटिविशुद्धं भिक्षाचरणेन भुंक्ते भोज्यम् ।
याचनरहितं योग्यं उद्दिष्टाहारविरतः सः ।।३९०।।

Page 215 of 297
PDF/HTML Page 239 of 321
single page version

arthaḥ — je shrāvak man-vachan-kāyā tathā kr̥ut-kārit -anumodanājanya nav prakāranā doṣharahit arthāt nav koṭie shuddha āhār bhikṣhācharaṇapūrvak grahaṇ kare, temān paṇ yāchanārahit grahaṇ kare paṇ yāchanā pūrvak na grahaṇ kare, temān paṇ yogya (nirdoṣh) grahaṇ kare paṇ sachittādi doṣhasahit ayogya hoy to na grahaṇ kare, te uddiṣhṭaāhārano tyāgī chhe.

bhāvārthaḥ — je ghar chhoḍī maṭh – maṇḍapamān raheto hoy, bhikṣhācharaṇathī āhār leto hoy, paṇ potānā nimitte koīe āhār banāvyo hoy to te āhār na le, yāchanāpūrvak na le tathā mānsādik vā sachitta evo ayogya āhār na le, te uddiṣhṭavirati shrāvak chhe.

have ‘antasamayamān shrāvak ārādhanā kare’ em kahe chheḥ —

जो सावयवयसुद्धो अंते आराहणं परं कुणदि ।
सो अच्चुदम्हि सग्गे इंदो सुरसेविदो होदि ।।३९१।।
यः श्रावकव्रतशुद्धः अन्ते आराधनं परं करोति ।
सः अच्युते स्वर्गे इन्द्रः सुरसेवितः भवति ।।३९१।।

arthaḥ — je shrāvak vratothī shuddha chhe tathā antasamaye darshan, gnān, chāritra ane taparūpī utkr̥uṣhṭa ārādhanā ārādhe chhe te achyut svargamān devothī sevanīy indra thāy chhe.

bhāvārthaḥ — je samyagdraṣhṭishrāvak niratichārapaṇe agiyār pratimārūp shuddha vratanun pālan kare chhe ane antasamaye maraṇakāḷamān darshan – gnān – chāritra – tap (e chār) ārādhanāne ārādhe chhe te achyutasvargamān indra thāy chhe. ā, utkr̥uṣhṭa shrāvakanā vratonun utkr̥uṣhṭa phaḷ chhe. e pramāṇe agiyār pratimāonun svarūp kahyun. anya granthomān tenā be bhed kahyā chhe. pratham bhedavāḷo to ek vastra rākhe, keshone kātarathī vā astarāthī sorāve (kṣhaur karāve), potānā hāthathī pratilekhan kare, besīne bhojan kare, potānā hāthamān bhojan kare vā pātramān paṇ kare,

Page 216 of 297
PDF/HTML Page 240 of 321
single page version

tyāre bījā bhedavāḷo keshono loch kare. prati-lekhan pāchhaḷathī kare, potānā hāthamān ja bhojan kare tathā kopin dhāraṇ kare ityādik. tenī vidhi anya granthothī samajavī. e pramāṇe pratimā to agiyār thaī tathā bār bhed kahyā hatā temān ā shrāvakano bāramo bhed thayo.

have ahīn sanskr̥it ṭīkākāre anya granthānusār shrāvakasambandhī thoḍuṅk kathan lakhyun chhe, te saṅkṣhepamān lakhīe chhīeḥ —

chhaṭhṭhī pratimā sudhī to jaghanya shrāvak kahyo chhe, sātamī, āṭhamī ane navamī pratimādhārakane madhyam shrāvak kahyo chhe, tathā dashamī – agiyāramī pratimādhārakane utkr̥uṣhṭa shrāvak kahyo chhe. vaḷī kahyun chhe ke samiti sahit pravarte to aṇuvrat saphaḷ chhe. paṇ samiti rahit pravarte to vratapālan karato hovā chhatān avratī chhe.

prashnaḥ — gr̥uhasthane asi, masi, kr̥uṣhi, vāṇijyanā ārambhamān tras – sthāvar jīvonī hinsā thāy chhe, to trasahinsāno tyāg tenāthī kevī rīte bane? tenun samādhānaḥ —

pakṣha, charyā ane sādhakatā em shrāvakanī traṇ pravr̥utti kahī chhe. tyān pakṣhano dhārak chhe tene pākṣhik shrāvak kahe chhe. charyānā dhārakane naiṣhṭhik shrāvak kahe chhe, tathā sādhakatānā dhārakane sādhak shrāvak kahe chhe. tyān pakṣha to ā pramāṇe chhe ke — jainamārgamān trasahinsānā tyāgīne shrāvak kahyo chhe tethī hun mārā prayojanane māṭe vā paranā prayojanane māṭe trasajīvone haṇun nahi, dharmane māṭe, devatāne māṭe, mantrasādhanane māṭe, auṣhadhane māṭe, āhārane māṭe tathā anya bhogone māṭe haṇun nahi evo pakṣha jene hoy te pākṣhik chhe. asi – masi – kr̥uṣhi ane vāṇijyādi kāryomān tenāthī hinsā to thāy chhe topaṇ māravāno abhiprāy nathī, mātra potānā kāryano abhiprāy chhe, tyān jīvaghāt thāy chhe tenī ātmanindā kare chhe. e pramāṇe trasahinsā nahi karavānā pakṣhamātrathī tene pākṣhik kahīe chhīe. ahīn apratyākhyānāvaraṇakaṣhāyanā mandaudayanā pariṇām chhe māṭe te avratī ja chhe, vratapālananī ichchhā chhe