Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 450-482.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 15 of 17

 

Page 257 of 297
PDF/HTML Page 281 of 321
single page version

arthaḥ — je mahāmuni pūjāādimān to nirapekṣha chhe arthāt potānān pūjā – māhātmya ādine ichchhatā nathī, sansār – dehabhogathī virakta chhe, svādhyāy dhyānādi antaraṅgatapamān pravīṇ chhe arthāt dhyān – adhyayanano nirantar abhyās rākhe chhe, upashamashīl arthāt mandakaṣhāyarūp shāntapariṇām ja chhe svabhāv jeno tathā je mahāparākramī ane kṣhamādi pariṇām yukta chhe evā mahāmuni masāṇabhūmimān, gahanavanamān, jyān lokanī āv – jāv na hoy evā nirjanasthānamān, mahā bhayānak gahan vanamān tathā anya paṇ evā ekāntasthānamān rahe chhe tene nishchayathī ā viviktashaiyāsanatap hoy chhe.

bhāvārthaḥ — mahāmuni viviktashaiyāsanatap kare chhe. tyān evā ekāntasthānamān teo sūve – bese chhe ke jyān chittamān kṣhobh karavāvāḷā koī paṇ padārtho na hoy, evān sūnān ghar, giriguphā, vr̥ukṣhanān kotar, gr̥uhasthoe pote banāvelā udyān – vastikādik, devamandir tathā masāṇabhūmi ityādi ekāntasthān hoy tyān dhyān-adhyayan kare chhe, kāraṇ ke teo dehathī to nirmamatva chhe, viṣhayothī virakta chhe ane potānā ātmasvarūpamān anurakta chhe. evā muni viviktashaiyāsanatap sanyukta chhe.

have kāyakleshatap kahe chheḥ —

दुस्सहउवसग्गजई आतावणसीयवायखिण्णो वि ।
जो ण वि खेदं गच्छदि कायकिलेसो तवो तस्स ।।४५०।।
दुस्सहोपसर्गजयी आतापनशीतवातखिन्नः अपि ।
यः न अपि खेदं गच्छति कायक्लेशं तपः तस्य ।।४५०।।

arthaḥ — je muni dussah upasargane jītavāvāḷā hoy, ātāp – shīt – vātathī pīḍit thavā chhatān paṇ khedane prāpta na thatā hoy, tathā chittamān kṣhobh – klesh na ūpajato hoy te munine kāyaklesh nāmanun tap hoy chhe.

Page 258 of 297
PDF/HTML Page 282 of 321
single page version

bhāvārthaḥ — grīṣhmakāḷamān parvatanā shikhar ādi upar ke jyān sūryakiraṇono atyant ātāp thaī rahyo chhe ane nīche bhūmishilādik paṇ taptāyamān chhe tyān mahāmuni ātāpanayog dhāraṇ kare chhe, shītakāḷamān nadī ādinā kināre khullā medānamān jyān ati ṭhaṇḍī paḍavāthī vr̥ukṣha paṇ baḷī jāy tyān ubhā rahe chhe, tathā chomāsāmān varṣhā varasatī hoy, prachaṇḍ pavan chālato hoy ane ḍāns – machchhar chaṭakā bharatā hoy evā samayamān vr̥ukṣhanī nīche yog dhāraṇ kare chhe; tathā anek vikaṭ āsan kare chhe. e pramāṇe kāyakleshanān anek kāraṇo meḷave chhe chhatān sāmyabhāvathī ḍagatā nathī, anek prakāranā upasargone jītavāvāḷā chhe chhatān chittamān jemane khed ūpajato nathī, ūlaṭā potānā svarūpadhyānamān nimagna rahe chhe, temane (evā munine) kāyakleshatap hoy chhe. jene kāyā tathā indriyothī mamatva hoy chhe tene chittamān kṣhobh thāy chhe, parantu ā muni to e badhāyathī nispr̥uh varte chhe, temane shāno khed hoy? e pramāṇe chha prakāranā bāhya taponun nirūpaṇ karyun.

have chha prakāranān antaraṅg taponun vyākhyān kare chhe. tyān pratham prāyashchitta nāmanun tap kahe chhe.

दोसं ण करेदि सयं अण्णं पि ण कारएदि जो तिविहं ।
कुव्वाणं पि ण इच्छदि तस्स विसोही परा होदि ।।४५१।।
दोषं न करोति स्वयं अन्यं अपि न कारयति यः त्रिविधम् ।
कुर्वाणं अपि न इच्छति तस्य विशुद्धिः परा भवति ।।४५१।।

arthaḥ — je muni man-vachan-kāyāthī pote doṣh kare nahi, bījā pāse doṣh karāve nahi tathā koī doṣh karato hoy tene iṣhṭa – bhalo jāṇe nahi tene utkr̥uṣhṭa vishuddhatā hoy chhe.

bhāvārthaḥ — ahīn ‘vishuddhi’ nām prāyashchittanun chhe. ‘prāyaḥ’ shabdathī to prakr̥uṣhṭa chāritranun grahaṇ chhe arthāt evun chāritra jene hoy tene ‘prāyaḥ’ kahe chhe. athavā sādhulokanun chitta je kāryamān hoy tene

Page 259 of 297
PDF/HTML Page 283 of 321
single page version

prāyashchitta kahe chhe, athavā ātmānī vishuddhatā kare te prāyashchitta chhe. vaḷī (prāyashchitta shabdano) bījo artha evo paṇ chhe ke – ‘prāyaḥ’ nām aparādhanun chhe, tene ‘chitta’ eṭale tenī shuddhi karavī tene prāyashchitta kahīe chhīe. matalab ke pūrve karelā aparādhathī je vaḍe shuddhatā thāy te prāyashchit chhe. e pramāṇe je muni man-vachan-kāy ane kr̥ut-kārit -anumodanāthī doṣh na lagāve tene utkr̥uṣhṭa vishuddhatā hoy chhe ane e ja prāyashchitta★ nāmanun tap chhe.

अह कह वि पमादेण य दोसो जदि एदि तं पि पयडेदि ।
णिद्दोससाहुमूले दसदोसविवज्जिदो होदुं ।।४५२।।
अथ कथमपि प्रामदेन च दोषः यदि एति तं अपि प्रकटयति ।
निर्दोषसाधुमूले दशदोषविवर्जितः भवितुम् ।।४५२।।

arthaḥ — athavā koī prakārathī pramād vaḍe potānā chāritramān doṣh āvī gayo hoy to tene nirdoṣh sādhu – āchāryanī nikaṭ dash doṣh rahitapaṇe pragaṭ kare – ālochan kare.

bhāvārthaḥ — pramādathī potānā chāritramān doṣh lāgyo hoy to āchārya pāse jaī dash doṣh rahit ālochanā kare. pāñch indriy, chār kaṣhāy, chār vikathā, ek nidrā ane ek sneh e pāñche pramād chhe tenā pandar bhed chhe❃ (visheṣh) bhaṅgonī apekṣhāe tenā ghaṇā (37500) bhed chhe, temanāthī doṣh lāge chhe.

★ yatinā āchāramān dash prakāranun prāyashchitta kahyun chhe yathāḥ —

आलोयणपडिकमणं उभय विवेगो तहा विउस्सग्गो ।
तवछेदो मूलं पि य परिहरो चेव सद्दहणं ।।
mūlāchār – pañchāchārādhikār gā. 165
❃विकहा तहा कसाया इंदियणिद्दा तहेव पणओ य ।
चदु चदु पणमेगेगं होंति पमादा हु पण्णरस ।।
go. jī. gā. 34

Page 260 of 297
PDF/HTML Page 284 of 321
single page version

vaḷī ālochanānā dash doṣh chhe.★ tenān nām – ākampit, anumānit, bādar, sūkṣhma, draṣhṭa, prachchhan, shabdākulit, bahujan, avyakta ane tatsevī — e dash doṣh chhe. teno artha ā pramāṇe chhe keḥ —

1. āchāryane upakaraṇādik āpī potā pratye karuṇā upajāvī jāṇe ke ‘ām karavāthī mane prāyashchitta thoḍun āpashe’ em vichārī ālochanā kare te ākampitadoṣh chhe.

2. vachan dvārā ja āchāryanān vakhāṇ ādi karī ālochanā kare te evā abhiprāyathī ke ‘āchārya mārā pratye prasanna rahe to prāyashchitta thoḍun āpashe’; te anumānitadoṣh chhe.

3. pratyakṣha dekhātā doṣh hoy te kahe paṇ aṇadekhātā na kahe te draṣhṭadoṣh chhe.

4. sthūl – moṭā doṣh to kahe paṇ sūkṣhma na kahe te bādar doṣh chhe.

5. ‘sūkṣhma jeṇe kahī dīdhā te bādar doṣh shā māṭe chhupāve’ evā māyāchārathī je sūkṣhmadoṣh ja kahe paṇ bādar na kahe te sūkṣhma doṣh chhe.

6. chhupāvīne kahe, te em ke koī bījāe potāno doṣh kahī dīdho hoy tyāre ja kahe ke ‘evo ja doṣh mane lāgyo chhe’ paṇ doṣhanun nām pragaṭ na kare te prachchhannadoṣh chhe.

7. ‘rakhe koī sāmbhaḷī na jāy!’ evā abhiprāyathī ghaṇān shabdonā kolāhalamān potānā doṣh kahe te shabdākulitadoṣh chhe.

8. potānā guru pāse ālochanā karī pharī pāchho anya guru pāse paṇ ālochanā kare te āvā abhiprāyathī ke ‘ānun prāyashchitta

★आकंपिय अणुमाणिय जं दिट्ठं बादरं च सुहुमं च ।
छण्णं सद्दाउलियं बहुजणमव्वत्त तस्सेवी ।।
(bhagavatī ārādhanā pr̥uṣhṭha 257 tathā
mūlāchār bhā. 2 shīlaguṇādhikār – gā. 15)

Page 261 of 297
PDF/HTML Page 285 of 321
single page version

anya guru shun batāve chhe?’ e bahujanadoṣh chhe.

9. ‘ā doṣh chhupāvyo chhupāvāno nathī māṭe kahevo ja joīe’ em vichārī pragaṭ – vyakta doṣh hoy te kahe, te avyakta doṣh chhe.

10. potāne lāgelā doṣhanī guru pāse ālochanā karī, koī anya munie prāyashchitta līdhun hoy tene joī te pramāṇe potāne paṇ doṣh lāgyā hoy tenī ālochanā guru pāse nahi karatān potānī meḷe prāyashchitta laī le, parantu doṣh pragaṭ karavāno abhiprāy na hoy, te tatsevīdoṣh chhe.

āvā dash doṣharahit saraḷachitta banī bāḷakanī māphak ālochanā kare.

जं किं पि तेण दिण्णं तं सव्वं सो करेदि सद्धाए ।
णो पुणु हियए संकदि किं थोवं किं पि बहुयं वा ।।४५३।।
यत् किमपि तेन दत्तं तत् सर्वंः सः करोति श्रद्धया ।
नो पुनः हृदये शंकते किं स्तोकं किमपि बहुकं वा ।।४५३।।

arthaḥ — doṣhanī ālochanā karyā pachhī āchārye je kāī prāyashchitta āpyun hoy te badhuy shraddhāpūrvak grahaṇ kare paṇ hr̥udayamān evī shaṅkā – sandeh na rākhe ke ā āpelun prāyashchitta thoḍun chhe ke ghaṇun chhe?

bhāvārthaḥ — tattvārthasūtramān prāyashchittanā nav bhed kahyā chhe – ālochan, pratikramaṇ, tadubhay, vivek, vyutsarga, tap, chhed, parihār ane upasthāpanā. tyān doṣhane yathāvat kahevo te ālochanā chhe, doṣhane mithyā karāvavo te pratikramaṇ chhe, ālochan – pratikramaṇ banne karāvavān te tadubhay chhe, bhaviṣhyano tyāg karāvavo te vivek chhe, kāyotsarga karāvavo te vyutsarga chhe, anashanādi tap karāvavo te tap chhe, dīkṣhā chhedan karavī arthāt ghaṇā divasanā dīkṣhitane thoḍā divasano karavo te chhed chhe, saṅgh bahār karavo te parihār chhe, tathā pharīthī navesarathī dīkṣhā āpavī te upasthāpanā chhe. e pramāṇe prāyashchitta nav prakārathī chhe tathā temanā paṇ

Page 262 of 297
PDF/HTML Page 286 of 321
single page version

anek bhed chhe. tyān desh, kāḷ, avasthā, sāmarthya ane doṣhanun vidhān joī āchārya yathāvidhi prāyashchitta āpe chhe tene shraddhāpūrvak aṅgīkār kare paṇ temān sanshay na kare.

पुणरवि काउं णेच्छदि तं दोसं जइ वि जाइ सयखंडं ।
एवं णिच्छयसहिदो पायच्छित्तं तवो होदि ।।४५४।।
पुनः अपि कर्तुं न इच्छति तं दोषं यद्यपि याति शतखण्डम् ।
एवं निश्चयसहितः प्रायश्चित्तं तपः भवति ।।४५४।।

arthaḥ — lāgelā doṣhanun prāyashchitta laīne pāchho te doṣhane karavā na ichchhe, potānā seṅkaḍo khaṇḍ thaī jāy topaṇ te doṣh na kare — evā nishchayapūrvak prāyashchitta nāmanun tap hoy chhe.

bhāvārthaḥ — chitta evun draḍh kare ke potānā sharīranā seṅkaḍo khaṇḍ thaī jāy topaṇ pahelān lāgelā doṣhane pharīthī na lagāve, te prāyashchittatap chhe.

जो चिंतइ अप्पाणं णाणसरूवं पुणो पुणो णाणी ।
विकहादिविरत्तमणो पायच्छित्तं वरं तस्स ।।४५५।।
यः चिन्तयति आत्मानं ज्ञानस्वरूपं पुनः पुनः ज्ञानी ।
विकथादिविरक्तमनाः प्रायश्चित्तं वरं तस्य ।।४५५।।

arthaḥ — je gnānī muni ātmāne vāramvār – pharī pharī gnānasvarūp chintavan kare, vikathādik pramādothī virakta banī mātra gnānane ja nirantar sevan kare tene shreṣhṭha prāyashchitta hoy chhe.

bhāvārthaḥ — nishchayaprāyashchitta e chhe ke — jemān sarva prāyashchittanā bhedo garbhit chhe, arthāt pramādarahit thaī potānā shuddha gnānasvarūp ātmānun dhyān karavun ke jenāthī sarva pāpono pralay thāy chhe. e pramāṇe prāyashchitta nāmano antaraṅgatapano bhed kahyo.

have traṇ gāthāmān vinayatap kahe chheḥ —

Page 263 of 297
PDF/HTML Page 287 of 321
single page version

विणओ पंचपयारो दंसणणाणे तहा चरित्ते य ।
बारसभेयम्मि तवे उवयारो बहुविहो णेओ ।।४५६।।
विनयः पंचप्रकारः दर्शनज्ञाने तथा चारित्रे च ।
द्वादशभेदे तपसि उपचारः बहुविधः ज्ञेयः ।।४५६।।

arthaḥ — vinayanā pāñch prakār chhe. darshanano, gnānano, chāritrano, bār bhedarūp tapano vinay tathā bahuvidh upachāravinay.

दंसणणाणचरित्ते सुविशुद्धो जो हवेइ परिणामो ।
बारसभेदे वि तवे सो च्चिय विणओ हवे तेसिं ।।४५७।।
दर्शनज्ञानचारित्रे सुविशुद्धः यः भवति परिणामः ।
द्वादशभेदे अपि तपसि सः एव विनयः भवेत् तेषाम् ।।४५७।।

arthaḥ — darshan-gnān-chāritramān tathā bār bhedarūp tapamān je vishuddhapariṇām thāy chhe te ja temano vinay chhe.

bhāvārthaḥ — samyagdarshananā shaṅkādik atichārarahit pariṇām thāy te darshanavinay chhe, gnānano sanshayādirahit pariṇāme aṣhṭāṅg abhyās karavo te gnānavinay chhe, atichārarahit ahinsādi pariṇāmapūrvak chāritranun pālan karavun te chāritravinay chhe, e ja pramāṇe taponān bhedone nirakhī – dekhī nirdoṣh tap pālan karavun te tapavinay chhe.

रयणत्तयजुत्ताणं अणुकूलं जो चरेदि भत्तीए ।
भिच्चो जह रायाणं उवयारो सो हवे विणओ ।।४५८।।
रत्नत्रययुक्तानां अनुकूलं यः चरति भक्त्या ।
भृत्यः यथा राज्ञां उपचारः सः भवेत् विनयः ।।४५८।।

arthaḥ — samyagdarshan-gnān-chāritrarūp ratnatrayanā dhārak munijanonun anukūḷ bhaktipūrvak anucharaṇ kare, jem rājāno nokar rājāne anukūḷ pravarte chhe tem, te upachāravinay chhe.

bhāvārthaḥ — jem rājāno chākar – kiṅkaralok rājāne anukūḷ

Page 264 of 297
PDF/HTML Page 288 of 321
single page version

pravarte chhe, tenī āgnā mānya kare chhe, tenā hukam pramāṇe pravarte chhe, tene pratyakṣha joī ubhā thaī – sanmukh javun – hāth joḍavā – praṇām karavā – te chāle tyāre tenī pāchhaḷ pāchhaḷ chālavun – ane tenā poṣhakādi upakaraṇ sambhāḷavān (e ādi jem te chākar kare chhe) tem ja munijanonī bhakti, temano vinay, temanī āgnānun pālan, temane pratyakṣha joī ūbhā thaī sanmukh javun, hāth joḍavā, praṇām karavā, te chāle tyāre pāchhaḷ pāchhaḷ chālavun tathā temanān upakaraṇ sambhāḷavān ityādik temano vinay karavo te upachāravinay chhe.

have be gāthāmān vaiyāvr̥uttyatap kahe chheḥ —

जो उवयरदि जदीणं उवसग्गजराइखीणकायाणं ।
पूयादिसु णिरवेक्खं वेज्जावच्चं तवो तस्स ।।४५९।।
यः उपचरित यतीनां उपसर्गजरादिक्षीणकायानाम् ।
पूजादिषु निरपेक्षं वैयावृत्त्यं तपः तस्य ।।४५९।।

arthaḥ — koī muni-yati upasargathī pīḍit hoy tathā vr̥uddhāvasthā vā rogādikathī kṣhīṇakāy hoy temano potānī cheṣhṭāthī, upadeshathī tathā alpa vastuthī upakār kare tene vaiyāvr̥uttya nāmanun tap hoy chhe. te kevī rīte kare? pote potānān pūjā – mahimādinī apekṣhā – vāñchchhā rahit jem banī shake tem kare.

bhāvārthaḥ — pote nispr̥uh banīne munijanonī chākarī kare te vaiyāvr̥utya chhe. āchārya, upādhyāy, tapasvī, shaikṣhya, glān, gaṇ, kūl, saṅgh, sādhu ane manogna e dash prakāranā yatipuruṣho vaiyāvr̥uttya karavā yogya kahyā chhe. temanun yathāyogya, potānī shaktinī vr̥uddhi māṭe vaiyāvr̥uttya kare.

जो वावरइ सरूवे समदमभावम्मि सुद्धिउवजुत्तो ।
लोयववहारविरदो वेज्जावच्चं परं तस्स ।।४६०।।
यः व्यावृणोति स्वरूपे शमदमभावे शुद्धयुपयुक्तः ।
लोकव्यवहारविरतः वैयावृत्त्यं परं तस्य ।।४६०।।

Page 265 of 297
PDF/HTML Page 289 of 321
single page version

arthaḥje muni shamadamabhāvarūp potānā ātmasvarūpamān shuddhopayogathī yukta thaīne pravarte chhe tathā lokavyavahārarūp bāhya vaiyāvr̥utyathī je virakta chhe temane utkr̥uṣhṭa (nishchay) vaiyāvr̥uttya hoy chhe

bhāvārthaḥ — sham eṭale rāg-dveṣharahit sāmyabhāv tathā dam eṭale indriyone viṣhayomān na javā devī, evā je shamadamarūp potānā ātmasvarūpamān je muni tallīn hoy chhe, temane lokavyavahārarūp bāhya- vaiyāvr̥uttya shā māṭe hoy? temane to nishchayavaiyāvr̥utya ja hoy chhe. shuddhopayogī munijanonī ā rīt chhe.

have chha gāthāomān svādhyāyatapane kahe chheḥ —

परतत्तीणिरवेक्खो दुट्ठवियप्पाण णासणसमत्थो ।
तच्चविणिच्छयहेदू सज्झाओ झाणसिद्धियरो ।।४६१।।
परतातिनिरपेक्षः दुष्टविकल्पानां नाशनसमर्थः ।
तत्त्वविनिश्चयहेतुः स्वाध्यायः ध्यानसिद्धिकरः ।।४६१।।

arthaḥ — je muni paranindāmān nirapekṣha chhe – vāñchchhārahit chhe tathā mananā duṣhṭa – khoṭā vikalpono nāsh karavāmān samartha chhe temane tattvano nishchay karavānā kāraṇarūp tathā dhyānanī siddhi karavāvāḷun svādhyāy nāmanun tap hoy chhe.

bhāvārthaḥ — je paranindā karavāmān pariṇām rākhe chhe tathā manamān ārtta – raudradhyānarūp khoṭā vikalpo chintavan karyā kare, tenāthī shāstrābhyāsarūp svādhyāy shī rīte thāy? māṭe e sarva chhoḍīne je svādhyāy kare tene tattvano nishchay tathā dharma – shukladhyānanī siddhi thāy. evun svādhyāyatap chhe.

पूयादिसु णिरवेक्खो जिणसत्थं जो पढेइ भत्तीए ।
कम्ममलसोहणट्ठं सुयलाहो सुहयरो तस्स ।।४६२।।
पूजादिषु निरपेक्षः जिनशास्त्रं यः पठति भक्त्या ।
कर्ममलशोधनार्थं श्रुतलाभः सुखकरः तस्य ।।४६२।।

Page 266 of 297
PDF/HTML Page 290 of 321
single page version

arthaḥ — je muni potānān pūjā – māhātmyādimān to nirapekṣha hoy – vāñchchhārahit hoy tathā bhaktipūrvak, karmamaḷ shodhan arthe, shāstrābhyās kare tene shrutano lābh sukhadāyak thāy chhe.

bhāvārthaḥ — je potānā pūjā – mahimā ādi māṭe shāstrābhyās kare chhe tene shāstrābhyās sukhakārak thato nathī, paṇ je mātra karmakṣhay arthe ja jinashāstrano abhyās kare chhe tene te sukhakārak thāy chhe.

जो जिणसत्थं सेवदि पंडियमाणी फलं समीहंतो ।
साहम्मियपडिकूलो सत्थं पि विसं हवे तस्स ।।४६३।।
यः जिनशास्त्रं सेवते पण्डितमानी फलं समीहन् ।
साधर्मिकप्रतिकूलः शास्त्रं अपि विषं भवेत् तस्य ।।४६३।।

arthaḥ — je puruṣh jinashāstra to bhaṇe chhe ane potānān pūjā – lābh – satkār ichchhe chhe tathā je sādharmī – samyagdraṣhṭi – jainajanothī pratikūḷ chhe te paṇḍitammanya chhe. je pote paṇḍit to nathī ane potāne paṇḍit māne chhe tene paṇḍitammanya kahe chhe. evāne e ja shāstra viṣharūp pariṇame chhe.

bhāvārthaḥ — je jinashāstrano abhyās karīne paṇ tīvrakaṣhāyī tathā bhogābhilāṣhī hoy, jainījanothī pratikūḷatā rākhe, evā paṇḍitammanyane shāstra ja viṣh thāy chhe, te muni paṇ hoy to paṇ tene veṣhadhārī – pākhaṇḍī ja kahīe chhīe.

जो जुद्धकामसत्थं रायदोसेहिं परिणदो पढइ ।
लोयावंचणहेदुं सज्झाओ णिप्फलो तस्स ।।४६४।।
यः युद्धकामशास्त्रं रागद्वेषाभ्यां परिणतः पठति ।
लोकवञ्चनहेतुं स्वाध्यायः निष्फलः तस्य ।।४६४।।

arthaḥ — je puruṣh yuddhanān tathā kāmakathānān shāstra rāg-dveṣh pariṇāmapūrvak lokone ṭhagavā māṭe bhaṇe chhe teno svādhyāy niṣhphaḷ chhe.

bhāvārthaḥ — je puruṣh yuddhanān, kāmakutūhalanān, mantra – jyotiṣh

Page 267 of 297
PDF/HTML Page 291 of 321
single page version

-vaidik ādinān laukikashāstro lokone ṭhagavā arthe bhaṇe chhe tene svādhyāy shāno? ahīn koī prashna kare ke – muni ane paṇḍitapuruṣho to badhāy shāstro bhaṇe chhe; jo em chhe to teo shā māṭe bhaṇe chhe? tenun samādhān – ahīn rāg-dveṣhathī potānā viṣhay – ājīvikādik poṣhavā māṭe, lokone ṭhagavā māṭe, je bhaṇe chhe teno niṣhedh chhe. paṇ je dharmārthī thayo thako kāīk (pāramārthik) prayojan jāṇī e shāstrone bhaṇe, gnān vadhāravā māṭe, paropakār karavā māṭe, puṇya – pāpano visheṣh nirṇay karavā māṭe, sva-paramatanī charchā jāṇavā māṭe, ane paṇḍit hoy to dharmanī prabhāvanā thāy tethī arthāt ‘jainamatamān āvā paṇḍit chhe’ ityādi prayojan māṭe, evā shāstrābhyāsano niṣhedh nathī, parantu mātra duṣhṭa abhiprāyathī bhaṇe teno niṣhedh chhe.

जो अप्पाणं जाणदि असुइसरीरादु तच्चदो भिण्णं ।
जाणगरूवसरूवं सो सत्थं जाणदे सव्वं ।।४६५।।
यः आत्मानं जानाति अशुचिशरीरात् तत्त्वतः भिन्नम् ।
ज्ञायकरूपस्वरूपं सः शास्त्रं जानाति सर्वम् ।।४६५।।

arthaḥ — je muni ā apavitra sharīrathī potānā ātmāne paramārthe bhinna – gnāyakasvarūp jāṇe chhe teṇe sarva shāstro jāṇyān.

bhāvārthaḥ — je muni shāstrābhyās alpa paṇ kare chhe, parantu jo potānā ātmānun svarūp ā ashuchimay sharīrathī bhinna, gnāyak (dekhavā – jāṇavāvāḷun) shuddhopayogasvarūp chhe em jāṇe chhe to te badhāy shāstro jāṇe chhe, parantu jeṇe potānun svarūp to jāṇyun nahi ane ghaṇān shāstro bhaṇyo to tethī shun sādhya thayun?

जो णवि जाणदि अप्पं णाणसरूवं सरीरदो भिण्णं ।
सो णवि जाणदि सत्थं आगमपाढं कुणंतो वि ।।४६६।।
यः न अपि जानाति आत्मानं ज्ञानस्वरूपं शरीरतः भिन्नम् ।
सः न अपि जानाति शास्त्रं आगमपाठं कुर्वन् अपि ।।४६६।।

Page 268 of 297
PDF/HTML Page 292 of 321
single page version

arthaḥ — je muni potānā ātmāne gnānasvarūp ane sharīrathī bhinna jāṇato nathī te āgamano pāṭh kare chhe topaṇ shāstrane jāṇato nathī.

bhāvārthaḥ — je muni sharīrathī bhinna evā gnānasvarūp ātmāne jāṇato nathī te ghaṇo shāstrābhyās kare chhe topaṇ abhyās vināno ja chhe. shāstrābhyāsano sār to e chhe ke potānun svarūp jāṇī rāg -dveṣharahit thavun. have jo shāstra bhaṇīne paṇ jo em na thayun to te shun bhaṇyo? potānun svarūp jāṇī temān sthir thavun te nishchay svādhyāyatap chhe. vāchanā, pr̥uchchhanā, anuprekṣhā, āmnāy ane dharmopadesh e pramāṇe pāñche prakārano vyavahār svādhyāy chhe ane te vyavahār paṇ nishchayanā māṭe hoy to te vyavahār sācho chhe; bākī to nishchay vināno vyavahār thothun chhe.

have vyutsargatap kahe chheeḥ —

जल्लमललित्तगत्तो दुस्सहवाहीसु णिप्पडीयारो ।
मुहधोवणादिविरओ भोयणसेज्जादिणिरवेक्खो ।।४६७।।
ससरूवचिंतणरओ दुज्जणसुयणाण जो हु मज्झत्थो ।
देहे वि णिम्ममत्तो काओसग्गो तवो तस्स ।।४६८।।
जल्लमललिप्तगात्रः दुःसहव्याधिषु निःप्रतीकारः ।
मुखधोवनादिविरतः भोजनशय्यादिनिरपेक्षः ।।४६७।।
स्वस्वरूपचिन्तनरतः दुर्जनसज्जनानां यः स्फु टं मध्यस्थः ।
देहे अपि निर्ममत्वः कायोत्सर्गः तपः तस्य ।।४६८।।

arthaḥ — je muni jalla arthāt parasevo tathā maḷathī lipta sharīrayukta hoy, sahan na thaī shake evo tīvra rog thavā chhatān paṇ teno pratikār – ilāj kare nahi, mukh dhovun ādi sharīrano sanskār na kare, bhojan – shaiyyādinī vāñchchhā na kare, potānā svarūp – chintavanamān rat – līn hoy, durjan – sajjanamān madhyastha hoy, shatru – mitra bannene barābar

Page 269 of 297
PDF/HTML Page 293 of 321
single page version

jāṇe, ghaṇun shun kahīe, dehamān paṇ mamatva rahit hoy, temane kāyotsarga nāmanun tap hoy chhe. muni kāyotsarga kare tyāre sarva bāhyābhyantaraparigrahano tyāg karī, sarva bāhya āhāravihārādi kriyāthī paṇ rahit thaī, kāyāthī mamatva chhoḍī, mātra potānā gnānasvarūp ātmāmān rāg-dveṣharahit shuddhopayogarūp thaī tallīn thāy chhe; te veḷā bhale anek upasarga āve, rog āve tathā koī sharīrane kāpī jāy, chhatān teo svarūpathī chalit thatā nathī tathā koīthī rāg-dveṣh ūpajāvatā nathī; temane kāyotsargatap kahe chhe.

जो देहपालणपरो उवयरणादीविसेससंसत्तो ।
बाहिरववहाररओ काओसग्गो कुदो तस्स ।।४६९।।
यः देहपालनपरः उपकरणादिविशेषसंसक्तः ।
बाह्यव्यवहाररतः कायोत्सर्गः कुतः तस्य ।।४६९।।

arthaḥ — je muni dehapālanamān tatpar hoy, upakaraṇādimān visheṣh āsakta hoy, lokarañjan karavā māṭe bāhyavyavahāramān līn hoy – tatpar hoy tene kāyotsargatap kyāthī hoy?

bhāvārthaḥ — je muni ‘loko jāṇe ke ā muni chhe’ em vichārī bāhyavyavahār pūjā – pratiṣhṭhādi tathā iryāsamiti ādi kriyāmān tatpar hoy, āhārādi vade dehapālan karavun, upakaraṇādinī visheṣh sār – sambhāḷ karavī, tathā shiṣhyajanādithī ghaṇī mamatā rākhī prasanna thavun ityādimān līn hoy, paṇ jene potānā ātmasvarūpano yathārtha anubhav nathī tathā temān kadī paṇ tallīn thato ja nathī, ane kāyotsarga paṇ kare to ūbhā rahevun ādi bāhyavidhān paṇ karī le chhatān tene kāyotsargatap kahetā nathī (kāraṇ ke – ) nishchay vināno bāhyavyavahār nirarthak chhe.

have dhyān nāmanā tapanun vistārathī varṇan kare chheḥ —

अंतोमुहुत्तमेत्तं लीणं वत्थुम्मि माणसं णाणं ।
झाणं भण्णदि समए असुहं च सुहं च तं दुविहं ।।४७०।।

Page 270 of 297
PDF/HTML Page 294 of 321
single page version

अन्तर्मुहूर्त्तमात्रं लीनं वस्तुनि मानसं ज्ञानम् ।
ध्यानं भण्यते समये अशुभं च शुभं च तत् द्विविधम् ।।४७०।।

arthaḥ — manasambandhī gnān vastumān antarmuhūrtamātra līn thavun – ekāgra thavun tene siddhāntamān dhyān kahyun chhe, ane te shubh tathā ashubh evā be prakāranun kahyun chhe.

bhāvārthaḥ — paramārthathī gnānano ekāgra upayog e ja dhyān chhe, arthāt gnānano upayog ek gneyavastumān antarmuhūrtamātra ekāgra sthir thāy te dhyān chhe ane te shubh tathā ashubh evā be prakārathī chhe.

have shubh – ashubh dhyānanān nām tathā svarūp kahe chheḥ —

असुहं अट्ट-रउद्दं धम्मं सुक्कं च सुहयरं होदि ।
अट्टं तिव्वकसायं तिव्वतमकसायदो रुद्दं ।।४७१।।
अशुभं आर्त-रौद्रं धर्म्यं शुक्लं च शुभकरं भवति ।
आर्त्तं तीव्रकषायं तीव्रतमकषायतः रौद्रम् ।।४७१।।

arthaḥ — ārta ane raudra e banne to ashubhadhyān chhe tathā dharmadhyān ane shukladhyān e banne shubh tathā shubhatar chhe. temān prathamanun ārtadhyān to tīvrakaṣhāyathī thāy chhe tathā raudradhyān ati tīvrakaṣhāyathī thāy chhe.

मंदकषायं धम्मं मंदतमकसायदो हवे सुक्कं ।
अकसाए वि सुयड्ढे केवलणाणे वि तं होदि ।।४७२।।
मन्दकषायं धर्म्यं मन्दतमकषायतः भवेत् शुक्लम् ।
अकषाये अपि श्रुताढये केवलज्ञाने अपि तत् भवति ।।४७२।।

arthaḥ — dharmadhyān mandakaṣhāyathī thāy chhe, ane shukladhyān mahāmuni shreṇī chaḍhe tyāre temane atishay mandakaṣhāyathī thāy chhe, tathā kaṣhāyano abhāv thatān shrutagnānī – upashāntakaṣhāyī, kṣhīṇakaṣhāyīne tathā kevaḷagnānī – sayogakevaḷī, ayogakevaḷīne paṇ shukladhyān hoy chhe.

Page 271 of 297
PDF/HTML Page 295 of 321
single page version

bhāvārthaḥ — pañchaparameṣhṭhī, dashalakṣhaṇasvarūpadharma tathā ātma- svarūpamān vyakta (pragaṭ) rāg sahit upayog ekāgra thāy chhe, tyāre te mandakaṣhāy sahit chhe em kahyun chhe ane e ja dharmadhyān chhe. tathā shukladhyān chhe tyān upayogamān vyakta rāg to nathī arthāt potānā anubhavamān paṇ na āve evā sūkṣhma rāg sahit (muni) shreṇī chaḍhe chhe tyān ātmapariṇām ujjval hoy chhe tethī pavitra guṇanā yogathī tene shukla kahyun chhe. mandatam kaṣhāyathī arthāt atishay mand kaṣhāyathī te hoy chhe tathā kaṣhāyano abhāv thatān paṇ kahyun chhe.

have ārttadhyān kahe chheḥ —

दुक्खयरविसयजोए केम इमं चयदि इदि विचिंतंतो ।
चेट्ठदि जो विक्खित्तो अट्टज्झाणं हवे तस्स ।।४७३।।
मणहरविसयविओगे कह तं पावेमि इदि वियप्पो जो ।
संतावेण पयट्टो सो च्चिय अट्टं हवे झाणं ।।४७४।।
दुःखकरविषययोगे कथं इमं त्यजति इति विचिन्तयन् ।
चेष्टते यः विक्षिप्तः आर्त्तध्यानं भवेत् तस्य ।।४७३।।
मनोहरविषयवियोगे कथं तत् प्राप्नोमि इति विकल्पः यः ।
सन्तापेन प्रवृत्तः तत् एव आर्त्तं भवेत् ध्यानम् ।।४७४।।

arthaḥ — duḥkhakārī viṣhayano sanyog thatān je puruṣh āvun chintavan kare ke ‘ā mārāthī kevī rīte dūr thāy?’ vaḷī tenā sanyogathī vikṣhiptachittavāḷo thayo thako cheṣhṭā kare tathā rudanādik kare tene ārttadhyān hoy chhe. vaḷī je manohar – vahālī viṣhayasāmagrīno viyog thatān ā pramāṇe chintavan kare ke – ‘tene have hun shī rīte pāmun?’ em tenā viyogathī santāparūp – duḥkharūp pravarte te paṇ ārtadhyān chhe.

bhāvārthaḥ — sāmānyapaṇe duḥkh – kalesharūp pariṇām chhe te ārttadhyān chhe. te duḥkhamān evo līn rahe ke bījī koī chetanatā (jāgrati) ja rahe nahi. e ārttadhyān be prakārathī kahyun chheḥ pratham to

Page 272 of 297
PDF/HTML Page 296 of 321
single page version

duḥkhakārī sāmagrīno sanyog thatān tene dūr karavānun dhyān rahe, tathā bījun iṣhṭa – sukhakārī sāmagrīno viyog thatān tene pharīthī meḷavavānun chintavan – dhyān rahe te ārttadhyān chhe. anya granthomān tenā chār bhed kahyā chhe — iṣhṭaviyoganun chintavan, aniṣhṭasanyoganun chintavan, pīḍānun chintavan tathā nidānabandhachintavan. ahīn be kahyā temān ā chārey garbhit thaī jāy chhe. aniṣhṭasanyog dūr karavāmān pīḍā – chintavan āvī jāy chhe tathā iṣhṭane meḷavavānī vāñchchhāmān nidānabandh āvī jāy chhe. e banne dhyān ashubh chhe, pāpabandh karanārān chhe; māṭe dharmātmā puruṣhoe te tajavā yogya chhe.

have raudradhyān kahe chheḥ —

हिंसाणंदेण जुदो असच्चवयणेण परिणदो जो दु ।
तत्थेव अथिरचित्तो रुद्दं झाणं हवे तस्स ।।४७५।।
हिंसानन्देन युतः असत्यवचनेन परिणतः यः तु ।
तत्र एव अस्थिरचित्तः रौद्रं ध्यानं भवेत् तस्य ।।४७५।।

arthaḥ — je puruṣh hinsāmān ānandayukta hoy, asatyavachanarūp pariṇamato rahe ane tyān ja vikṣhiptachitta rahe tene raudradhyān hoy chhe.

bhāvārthaḥ — jīvaghāt karavo te hinsā chhe. e karīne je ati harṣha māne, shikārādimān ati ānandathī pravarte, parane vighna thatān ati santuṣhṭa thāy, jūṭhavachan bolī temān potānun pravīṇapaṇun māne tathā paradoṣh nirantar dekhyā kare – kahyā kare ane temān ānand māne te badhun raudradhyān chhe. e pramāṇe ā be bhed raudradhyānanā kahyā.

have (raudradhyānanā) bījā be bhed kahe chheḥ —

परविसयहरणसीलो सगीयविसए सुरक्खणे दक्खो ।
तग्गयचिंताविट्ठो णिरंतरं तं पि रुद्दं पि ।।४७६।।
परविषयहरणशीलः स्वकीयविषये सुरक्षणे दक्षः ।
तद्गतचिन्ताविष्टः निरन्तरं तदपि रौद्रं अपि ।।४७६।।

Page 273 of 297
PDF/HTML Page 297 of 321
single page version

arthaḥ — je puruṣh paranī viṣhayasāmagrī haravānā svabhāvavāḷo hoy, potānī viṣhayasāmagrīnī rakṣhā karavāmān pravīṇ hoy tathā e banne kāryomān nirantar chitta tallīn rākhyā kare te puruṣhane e paṇ raudradhyān ja chhe.

bhāvārthaḥ — parasampadā choravāmān pravīṇ hoy, chorī karīne harṣha māne, potānī viṣhayasāmagrī rākhavāno ati prayatna kare, tenī rakṣhā karīne khushī thāy; e pramāṇe ā (chauryānand tathā viṣhayasanrakṣhaṇānand) be bhed paṇ raudradhyānanā chhe. ā chāre bhedarūp raudradhyān ati tīvrakaṣhāyanā yogathī thāy chhe – mahā pāparūp chhe tathā mahā pāpabandhanā kāraṇarūp chhe. dharmātmā puruṣh evā dhyānane dūrathī ja chhoḍe chhe. jeṭalān koī jagatane upadravanān kāraṇo chhe teṭalān raudradhyānayukta puruṣhathī bane chhe. je pāp karī ulaṭo harṣha māne – sukh māne tene dharmopadesh paṇ lāgato nathī, te to achet jevo ati pramādī banī pāpamān ja masta rahe chhe.

have dharmadhyān kahe chheḥ —

बिण्णि वि असुहे झाणे पावणिहाणे य दुक्खसंताणे ।
णच्चा दूरे वज्जह धम्मे पुण आयरं कुणह ।।४७७।।
द्वे अपि अशुभे ध्याने पापनिधाने च दुःखसन्ताने ।
ज्ञात्वा दूरे वर्जत धर्मे पुनः आदरं कुरुत ।।४७७।।

arthaḥ — he bhavyaprāṇī! ā banne ārta – raudradhyān ashubh chhe. eno, pāpanān nidhānarūp ane duḥkhanān santānarūp jāṇī, dūrathī ja tyāg karo ane dharmadhyānamān ādar karo!

bhāvārthaḥ — ārtta – raudra banne dhyān ashubh chhe, pāpathī bharelān chhe ane emān duḥkhanī ja paramparā chālyā kare chhe; māṭe eno tyāg karī dharmadhyān karavāno shrīguruno upadesh chhe.

have dharmanun svarūp kahe chheḥ —

Page 274 of 297
PDF/HTML Page 298 of 321
single page version

धम्मो वत्थुसहावो खमादिभावो य दसविहो धम्मो ।
रयणत्तयं च धम्मो जीवाणं रक्खणं धम्मो ।।४७८।।
धर्मः वस्तुस्वभावः क्षमादिभावः च दशविधः धर्मः ।
रत्नत्रयं च धर्मः जीवानां रक्षणं धर्मः ।।४७८।।

arthaḥ — vastuno svabhāv te dharma chhe, jem jīvano je darshanagnānasvarūp chaitanyasvabhāv chhe te ja teno dharma chhe. vaḷī das prakāranā kṣhamādi bhāv te dharma chhe, samyagdarshan – gnān – chāritrarūp ratnatray chhe te dharma chhe tathā jīvonī rakṣhā karavī te paṇ dharma chhe.

bhāvārthaḥ — abhedavivakṣhāthī to vastuno svabhāv chhe te ja dharma chhe arthāt jīvano chaitanyasvabhāv chhe te ja teno dharma chhe, bhedavivakṣhāthī uttamakṣhamādi dashalakṣhaṇ tathā ratnatrayādik chhe te dharma chhe. nishchayathī potānā chaitanyanī rakṣhā karavī arthāt vibhāvapariṇatirūp na pariṇamavun te dharma chhe tathā vyavahārathī parajīvone vibhāvarūp duḥkh – klesharūp na karavā arthāt tenā ja bhedarūp anya jīvone prāṇānt na karavā te paṇ dharma chhe.

have kevā jīvane dharmadhyān hoy te kahe chheḥ —

धम्मे एयग्गमणो जो णवि वेदेदि पंचहा-विसयं ।
वेरग्गमओ णाणी धम्मज्झाणं हवे तस्स ।।४७९।।
धर्मे एकाग्रमनाः यः नैव वेदयति पंचधाविषयम् ।
वैराग्यमयः ज्ञानी धर्मध्यानं भवेत् तस्य ।।४७९।।

arthaḥ — je gnānīpuruṣh dharmamān ekāgrachitta thaī varte, pāñche indriyonā viṣhayone na vede (anubhave) tathā vairāgyamay hoy te gnānīne dharmadhyān hoy chhe.

bhāvārthaḥ — dhyānanun svarūp ek gneyamān gnānanun ekāgra thavun te chhe. je puruṣh dharmamān ekāgrachitta kare chhe te kāḷamān te indriyaviṣhayone

Page 275 of 297
PDF/HTML Page 299 of 321
single page version

vedato nathī ane tene ja dharmadhyān hoy chhe. tenun mūḷ kāraṇ sansār – deh – bhogathī vairāgya chhe, kāraṇ ke vairāgya vinā dharmamān chitta thambhatun nathī.

सुविसुद्धरायदोसो बाहिरसंकप्पवज्जिओ धारो ।
एयग्गमणो संतो जं चिंतइ तं पि सुहज्झाणं ।।४८०।।
सुविशुद्धरागद्वेषः बाह्यसंकल्पवर्जितः धीरः ।
एकाग्रमनाः सन् यत् चिन्तयति तदपि शुभध्यानम् ।।४८०।।

arthaḥ — je puruṣh rāg-dveṣharahit thaī, bāhyasaṅkalpothī chhūṭī, dhīrachittathī ekāgramanavāḷo thaī je chintavan kare chhe, te paṇ shubhadhyān chhe.

bhāvārthaḥ — je rāg-dveṣhamayī paravastu sambandhī saṅkalpa chhoḍī — koīno chaḷāvyo paṇ na chaḷe evo ekāgrachitta banī chintavan kare chhe te paṇ shubhadhyān chhe.

ससरूवसमुब्भासो णट्ठममत्तो जिदिंदिओ संतो ।
अप्पाणं चिंतंतो सुहझाणरओ हवे साहू ।।४८१।।
स्वस्वरूपसमुद्भासः नष्टममत्वः जितेन्द्रियः सन् ।
आत्मानं चिन्तयन् शुभध्यानरतः भवेत् साधुः ।।४८१।।

arthaḥ — je sādhu, potānā svasvarūpano samudbhās eṭale pragaṭatā thaī chhe jene evo thayo thako, paradravyamān naṣhṭa thayun chhe mamatva jene evo banīne, jītyā chhe indriyaviṣhay jeṇe evo thaī ek ātmānun chintavan karato thako pravarte chhe te sādhu shubh dhyānamān līn hoy chhe.

bhāvārthaḥ — jene potānā svasvarūpano pratibhās thayo hoy, je paradravyamān mamatva na karato hoy, ane indriyone vash kare, e pramāṇe je ātmānun chintavan kare te sādhu shubh dhyānamān līn hoy chhe. bījāne shubh dhyān hotun nathī.

Page 276 of 297
PDF/HTML Page 300 of 321
single page version

वज्जियसयलवियप्पो अप्पसरूवे मणं णिरुंधंतो ।
जं चिंतदि साणंदं तं धम्मं उत्तमं झाणं ।।४८२।।
वर्जितसकलविकल्पः आत्मस्वरूपे मनः निरुन्धन् ।
यत् चिन्तयति सानन्दं तत् धर्म्यं उत्तमं ध्यानम् ।।४८२।।

arthaḥ — je badhāy anya vikalpone chhoḍī, ātmasvarūpamān manane rokī ānand sahit chintavan hoy te uttam dharmadhyān chhe.

bhāvārthaḥ — samasta anya vikalparahit ātmasvarūpamān manane sthir karavāthī je ānandarūp chintavan kahe chhe te uttam dharmadhyān chhe. ahīn sanskr̥it ṭīkākāre anya granthānusār dharmadhyānanun visheṣh kathan karyun chhe; tene saṅkṣhepamān lakhīe chhīeḥ —

dharmadhyānanā chār bhed kahyā chhe. āgnāvichay, apāyavichay, vipākavichay, tathā sansthānavichay. tyān jīvādik chha dravya, pañchāstikāy, sāt tattva ane nav padārthonān visheṣh svasvarūp – vishiṣhṭa gurunā abhāvathī tathā potānī mandabuddhivash pramāṇ-nay nikṣhepathī sādhī shakāy evun (svarūp) jāṇyun na jāy tyāre evun shraddhān kare ke ‘je sarvagnavītarāgadeve kahyun chhe te māre pramāṇ chhe’ e pramāṇe āgnā mānī te anusār padārthomān upayogane sthir kare te āgnāvichay-dharmadhyān1 chhe.

‘apāy’ nām nāshanun chhe. tyān jem karmono nāsh thāy tem chintave, mithyātvabhāv e dharmamān vidhnanun kāraṇ chhe tenun chintavan rākhe arthāt te potānāmān na thavā devānun ane parane maṭavānun chintavan rākhe te apāyavichay chhe.

‘vipāk’ nām karmanā udayanun chhe. tyān jevo karmano uday thāy tenā tevā svarūpanun chintavan kare te vipākavichay chhe.

१.सूक्ष्मं जिनोदितं तत्त्वं हेतुभिर्नैव हन्यते ।
आज्ञासिद्धं तु तद्गाह्यं नान्यथावादिनो जिनाः ।।