Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 68-102 ; 4. Ekatvanupreksha; 5. Anyatvanupreksha; 6. Ashuchitvanupreksha; 7. Aashravanupreksha; 8. Sanvaranupreksha; 9. Nirjaranupreksha.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 17

 

Page 37 of 297
PDF/HTML Page 61 of 321
single page version

chhe temānthī eṭalī ja (karmavargaṇāo) samaye samaye kharī jāy chhe. vaḷī e ja pramāṇe audarikadi sharīronā samayaprabaddho sharīragrahaṇanā samayathī māṇḍīne āyu sthiti sudhī grahaṇ kare chhe vā chhoḍe chhe. e pramāṇe anadikāḷathī māṇḍī anant vār (karma-nokarma pudgalonun) grahaṇ karavun vā chhoḍavun thayā ja kare chhe.

have tyān ek parāvartananā prārambhamān pratham samayanā samay- prabaddhamān jeṭalā pudgalaparamāṇune jevā snigdha-rūkṣha-varṇa-gandh-ras-sparsha tīvra-mand-madhyam bhāvathī grahyā hoy teṭalā ja tevī rīte koī samaye pharī grahaṇamān āve tyāre ek karmanokarmaparāvartan thāy chhe, paṇ vachche anant vār anya prakāranā paramāṇu grahaṇ thāy tene ahīn na gaṇavā; evī rīte jevā ne tevā ja (karma-nokarmaparamāṇuone) pharīthī grahaṇ thavāne anantakāḷ jāy chhe. tene ek dravyaparāvartan kahīe chhīe. e pramāṇe ā jīve ā lokamān anantā parāvartan karyān.

have kṣhetraparāvartan kahe chheḥ —

सो को वि णत्थि देसो लोयायासस्स णिरवसेसस्स ।
जत्थ ण सव्वो जीवो जादो मरिदो य बहुवारं ।।६८।।
सः कः अपि नस्ति देशः लोकाकाशस्य निरवशेषस्य ।
यत्र न सर्वः जीवः जातः मृतः च बहुवारम् ।।६८।।

arthaḥ — ā samagra lokākāshano evo koī paṇ pradesh nathī ke jyān ā sarva sansārī jīvo anek vār ūpajyā – maryā na hoy.

bhāvārthaḥ — sarva lokākāshanā pradeshomān ā jīv anantavār ūpajyo-maryo chhe. evo ek paṇ pradesh bākī rahyo nathī ke jyān (ā jīv) na ūpajyo-maryo hoy. ahīn ā pramāṇe samajavun ke lokākāshanā pradesho asaṅkhyāt chhe. tenā madhyanā āṭh pradeshane vachamān laīne sūkṣhmanigodalabdhaaparyāptak jaghanya avagāhanā dhāraṇ karī jīv ūpaje chhe. have tenī avagāhanā paṇ asaṅkhyāt pradeshī chhe. te jeṭalā pradesh

Page 38 of 297
PDF/HTML Page 62 of 321
single page version

chhe teṭalī vār to tyān ja e ja avagāhanā pāme chhe, vachche anya jagyāe anya avagāhanāthī (jīv) ūpaje tenī ahīn gaṇatarī nathī. tyār pachhī ek ek pradesh kramapūrvak vadhatī avagāhanā pāme te ahīn gaṇatarīmān chhe. e pramāṇe (kramapūrvak vadhatān vadhatān) mahāmachchhanī utkr̥uṣhṭa avagāhanā sudhī pūrṇa kare ane e rīte anukrame lokākāshanā sarva pradeshone sparshe tyāre ek kṣhetraparāvartan thāy.

have kāḷaparāvartan kahe chheḥ —

उवसप्पिणिअवसप्पिणिपढमसमयदिचरमसमयंतं ।
जीवो कमेण जम्मदि मरदि य सव्वेसु कालेसु ।।६९।।
उत्सर्पिणीअवसर्पिणीप्रथमसमयदिचरमसमयान्तम् ।
जीवः क्रमेण जायते म्रियते च सर्वेषु कालेषु ।।६९।।

arthaḥ — utsarpiṇī ane avasarpiṇī kāḷanā pratham samayathī māṇḍīne antanā samay sudhī ā jīv anukramapūrvak sarvakāḷamān ūpaje tathā mare chhe (te kāḷaparāvartan chhe).

bhāvārthaḥ — koī jīv, das koḍākoḍī sāgarano je utsarpiṇīkāḷ tenā pratham samayamān janma pāme, pachhī bījī utsarpiṇīnā bījā samayamān janme, e ja pramāṇe trījī utsarpiṇīnā trījā samayamān janme, e pramāṇe anukramapūrvak antanā samay sudhī janme, vachche anya samayomān anukramarahit janme tenī ahīn gaṇatarī nathī. e ja pramāṇe avasarpiṇīkāḷanā paṇ das koḍākoḍī sāgaranā samayo (kramavār) pūrṇa kare tathā e ja pramāṇe maraṇ kare tene ek kāḷaparāvartan kahe chhe. temān paṇ anant kāḷ thāy chhe.

have bhavaparāvartan kahe chheḥ —

णेरइयदिगदीणं अवरट्ठिदिदो वरट्ठिटी जाव ।
सव्वट्ठिदिसु वि जम्मदि जीवो गेवेज्जपज्जंतं ।।७०।।

Page 39 of 297
PDF/HTML Page 63 of 321
single page version

नैरयिकदिगतीनां अपरस्थितितः वरस्थितिः यावत् ।
सवरस्थितिषु अपि जायते जीवः ग्रैवेयकपर्यन्तम् ।।७०।।

arthaḥ — sansārī jīv, narakadi chār gatinī jaghanya sthitithī māṇḍīne graiveyakaparyant utkr̥uṣhṭa sthiti sudhī sarva sthitiomān janme chhe.

bhāvārthaḥ — narakagatinī jaghanya sthiti das hajār varṣhanī chhe. tenā jeṭalā samay chhe teṭalī vār to jaghanya sthitinun āyuṣhya dhāraṇ karīne janme, pachhī ek samay adhik āyuṣhya laīne janme, pachhī be samay adhik āyuṣhya laīne janme, e ja pramāṇe anukramapūrvak tetrīs sāgar sudhīnun āyuṣhya pūrṇa kare. paṇ vachche-vachche ochhun-vattun āyuṣhya laī janme tenī ahīn gaṇatarī nathī. e ja pramāṇe tiryañchagatinun jaghanya āyu antarmuhūrta chhe. tenā jeṭalā samay chhe teṭalī vār jaghanya āyuno dhārak thaī, pachhī ek samay adhik-adhikanā kramathī (e tiryañchagatinun utkr̥uṣhṭa) traṇ palya āyu pūrṇa kare; paṇ vachche ochhun – vattun āyu pāme tenī ahīn gaṇatarī nathī. e ja pramāṇe manuṣhyanun jaghanya āyuthī māṇḍīne utkr̥uṣhṭa traṇ palyanun āyu pūrṇa kare, tathā e ja pramāṇe devagatinun jaghanya das hajār varṣhathī māṇḍīne antim graiveyakanī ekatrīs sāgar sudhīnun samay-samay adhik anukramapaṇe pūrṇa kare; tene bhavaparāvartan kahe chhe. nav graiveyakanī āgaḷ ūpajavāvāḷo ek be bhav karīne mukta ja thāy chhe, tethī tene ahīn gaṇyo nathī. e bhavaparāvartanano paṇ anant kāḷ chhe.

have bhāvaparāvartan kahe chheḥ —

परिणमदि सण्णिजीवो विविहकसाएहिं ट्ठिदिणिमित्तेहिं ।
अणुभागणिमित्तेहिं य वट्टंतो भावसंसारे ।।७१।।
परिणमते संज्ञिजीवः विविधकषायैः स्थितिनिमित्तैः ।
अनुभागनिमित्तैः च वर्त्तमानः भावसंसारे ।।७१।।

arthaḥ — bhāvasansāramān vartato sañgnī jīv anek prakāranā karmonā

Page 40 of 297
PDF/HTML Page 64 of 321
single page version

sthitibandhanā tathā anubhāgabandhanā kāraṇarūp anek prakāranā kaṣhāyorūpe pariṇame chhe.

bhāvārthaḥ — karmonā ek sthitibandhanā kāraṇarūp kaṣhāyonān sthānak asaṅkhyātalokapramāṇ chhe. temān ek sthitibandhasthānamān anubhāgabandhanā kāraṇarūp kaṣhāyonān sthān asaṅkhyātalokapramāṇ chhe. vaḷī yogasthān chhe te jagatashreṇīnā asaṅkhyātamā bhāge chhe. tene ā jīv parivartan kare chhe. te kevī rīte? koī sañgnī mithyādraṣhṭi paryāpta jīv potāne yogya sarva jaghanya gnānāvaraṇ karmaprakr̥itinī sthiti antaḥkoḍākoḍī sāgar pramāṇ bāndhe, tenān kaṣhāyasthān asaṅkhyāt lokamātra chhe. temān sarva jaghanyasthān ekarūp pariṇame. temān te ek sthānamān anubhāgabandhanā kāraṇarūp sthān evā asaṅkhyātalokapramāṇ chhe, temānthī ek (sthān) sarvajaghanyarūp pariṇame, tyān tene yogya sarvajaghanya yogasthānarūp pariṇame tyāre ja jagatashreṇīnā asaṅkhyātamā bhāganān yogasthān anukramathī pūrṇa kare; paṇ vachamān anya yogasthānarūp pariṇame te ahīn gaṇatarīmān nathī. e pramāṇe yogasthān pūrṇa thatān anubhāgasthānanun bījun sthān pariṇame. tyān paṇ e ja pramāṇe sarva yogasthān pūrṇa kare. tyār pachhī trījun anubhāgasthān thāy. tyān paṇ teṭalān ja yogasthān bhogave. e pramāṇe asaṅkhyātalokapramāṇ anubhāgasthān anukrame pūrṇa kare tyāre bījun kaṣhāyasthān levun. tyān paṇ upar kahelā kramapūrvak asaṅkhyāt lokapramāṇ anubhāgasthān tathā jagatshreṇīnā asaṅkhyātamā bhāganān yogasthān pūrvokta kramapūrvak bhogave, tyāre trījun kaṣhāyasthān levun; e pramāme chothun

–

pāñchamun – chhaṭhṭhun adi asaṅkhyāt lokapramāṇ kaṣhāyasthān pūrvokta kramapūrvak pūrṇa kare tyāre ek samay adhik jaghanyasthitisthān levun. temān paṇ kaṣhāyasthān, anubhāgasthān ane yogasthān upar kahelā kramapūrvak bhogave. e pramāṇe be samay adhik jaghanyasthitithī māṇḍī trīs koḍākoḍī sāgar sudhī gnānāvaraṇakarmanī sthiti pūrṇa kare. e pramāṇe sarva mūḷakarmaprakr̥itio tathā uttarakarmaprakr̥itiono kram jāṇavo. e rīte pariṇamatān-pariṇamatān anant kāḷ vyatīt thāy chhe; tene ekaṭho karatān

Page 41 of 297
PDF/HTML Page 65 of 321
single page version

ek bhāvaparāvartan thāy. evān anant bhāvaparāvartan ā jīv bhogavato āvyo chhe.

have e pāñch parāvartananā kathanane saṅkoche chheḥ —

एवं अणाइकालं पंचपयारे भमेइ संसारे ।
णाणादुक्खणिहाणे जीवो मिच्छत्तदोसेण ।।७२।।
एवं अनदिकालं पञ्चप्रकारे भ्रमति संसारे ।
नानादुःखनिधाने जीवः मिथ्यात्वदोषेण ।।७२।।

arthaḥ — e pramāṇe pañchaparāvartanarūp sansāramān ā jīv anadikāḷathī mithyātvadoṣh vaḍe bhame chhe. kevo chhe sansār? anek prakāranān duḥkhonun nidhān (khajāno) chhe.

have evā sansārathī chhūṭavāno upadesh kare chheḥ —

इय संसारं जणिय मोहं सव्वायरेण चइऊणं ।
तं झायह ससहावं संसरणं जेण णासेइ ।।७३।।
इति संसारं ज्ञात्वा मोहं सर्वादरेण त्यक्त्वा ।
तं ध्यायत स्वस्वभावं संसरणं येन नश्यति ।।७३।।

arthaḥ — upar kahyā pramāṇe ā sansārane jāṇī, sarva prakāre udyam karī, mohane chhoḍī he bhavyātmā! tun e ātmasvabhāvanun dhyān kar ke jethī sansāraparibhramaṇano nāsh thāy.

(doharā)
pañchaparāvartanamayī, duḥkharūp sansār;
mithyākarma uday thakī, bharame jīv apār.
iti sansārānuprekṣhā samāpta.
q

Page 42 of 297
PDF/HTML Page 66 of 321
single page version

4. ekatvānuprekṣhā
इक्को जीवो जायदि इक्को गब्भम्हि गिह्णदे देहं ।
इक्को बाल-जुवाणो इक्को वुड्ढो जरागहिओ ।।७४।।
एकः जीवः जायते एकः गर्भे गृह्णति देहं ।
एकः बालः युवा एकः वृद्धः जरागृहितः ।।७४।।

arthaḥ — jīv chhe te ekalo ūpaje chhe, te ekalo ja garbhamān dehane grahaṇ kare chhe, te ekalo ja bāḷak thāy chhe, te ekalo ja yuvān ane te ekalo ja jarāvasthāthī grasit vr̥uddha thāy chhe.

bhāvārthaḥ — jīv ekalo ja judī judī avasthāone dhāraṇ kare chhe.

इक्को रोई सोई इक्को तप्पेइ माणसे दुक्खे ।
इक्को मरदि वराओ णरयदुहं सहदि इक्को वि ।।७५।।
एकः रोगी शोकी एकः तप्यते मानसैः दुःखैः ।
एकः म्रियते वराकः नरकदुःखं सहते एकः अपि ।।७५।।

arthaḥ — jīv ekalo ja rogī thāy chhe, jīv ekalo ja shokārta thāy chhe, jīv ekalo ja mānasik duḥkhathī taptāyamān thāy chhe, jīv ekalo ja mare chhe ane jīv ekalo ja dīn banī narakanān duḥkho sahan kare chhe.

bhāvārthaḥ — jīv ekalo ja anek anek avasthāone dhāraṇ kare chhe.

इक्को संचदि पुण्णं इक्को भुंजेदि विविहसुरसोक्खं ।
इक्को खवेदि कम्मं इक्को वि य पावए मोक्खं ।।७६।।
एकः संचिनोति पुण्यं एकः भुनक्ति विविधसुरसौंख्यं ।
एकः क्षपति कर्म्म एकः अपि च प्राप्नोति मोक्षम् ।।७६।।

Page 43 of 297
PDF/HTML Page 67 of 321
single page version

arthaḥ — jīv ekalo ja puṇyano sañchay kare chhe, jīv ekalo ja devagatinān sukh bhogave chhe, jīv ekalo ja karmano kṣhay kare chhe, ane jīv ekalo ja mokṣhane prāpta kare chhe.

bhāvārthaḥ — jīv ekalo ja puṇyopārjan karī svarga jāy chhe ane jīv ekalo ja karmanāsh karī mokṣha jāy chhe.

सुयणो पिच्छंतो वि हु ण दुक्खलेसं पि सक्कदे गहिदुं ।
एवं जाणंतो वि हु तो वि ममत्तं ण छंडेइ ।।७७।।
स्वजनः पश्यन्नपि स्फु टं न दुःखलेशं अपि शक्नोति ग्रहीतुम् ।
एवं जानन् अपि स्फु टं ततः अपि ममत्वं न त्यजति ।।७७।।

arthaḥ — svajan arthāt kuṭumbī chhe te paṇ ā jīvane duḥkh āvatān tathā tene dekhavā chhatān paṇ, te duḥkhane lesh paṇ grahaṇ karavāne asamartha thāy chhe. ā pramāṇe pragaṭapaṇe jāṇavā chhatān paṇ ā jīv kuṭumb pratyenun mamatva chhoḍato nathī.

bhāvārthaḥ — potāne thatun duḥkh pote ja bhogave chhe, temān koī bhāgīdār banī shakatun nathī; chhatān ā jīvane evun agnān chhe ke duḥkh sahato chhatān paṇ paranā mamatvane chhoḍato nathī.

have kahe chhe ke ā jīvane nishchayathī ek dharma ja sharaṇ chheḥ —

जीवस्स णिच्छयादो धम्मो दहलक्खणो हवे सुयणो ।
सो णेइ देवलोए सो चिय दुक्खक्खयं कुणइ ।।७८।।
जीवस्य निश्चयतः धर्मः दशलक्षणः भवेत् स्वजनः ।
सः नयति देवलोके सः एव दुःखक्षयं करोति ।।७८।।

arthaḥ — ā jīvane potāno kharo hitasvī nishchayathī ek uttam kṣhamadi dashalakṣhaṇadharma ja chhe, kāraṇ ke te dharma ja devalokane prāpta karāve chhe tathā te dharma ja sarva duḥkhanā nāshane (mokṣhane) kare chhe.

Page 44 of 297
PDF/HTML Page 68 of 321
single page version

bhāvārthaḥ — dharma sivāy anya koī hitasvī nathī.

have kahe chhe ke sharīrathī bhinna evā ekalā jīvane tun jāṇaḥ —

सव्वायरेण जाणह इक्कं जीवं सरीरदो भिण्णं ।
जम्हि दु मुणिदे जीवे होदि असेसं खणे हेयं ।।७९।।
सर्वादरेण जानीहि एकं जीवं शरीरतः भिन्नम् ।
यस्मिन् तु ज्ञाते जीवे भवति अशेषं क्षणे हेयम् ।।७९।।

arthaḥ — he bhavyātmā! tun sarva prakāre udyam karīne sharīrathī bhinna ekalā jīvane jāṇ! jene jāṇatān bākīnān sarva paradravyo kṣhaṇamātramān tajavā yogya lāge chhe.

bhāvārthaḥ — jyāre potānā svarūpane jāṇe tyāre sarva paradravyo heyarūp ja bhāse chhe. tethī ahīn potānun svarūp ja jāṇavāno mahān upadesh chhe.

(doharo)
ek jīv paryāy bahu, dhāre sva-par nidān;
par tajī āpā jāṇake, karo bhavya kalyāṇ.
iti ekatvānuprekṣhā samāpta.

Page 45 of 297
PDF/HTML Page 69 of 321
single page version

5. anyatvānuprekṣhā
अण्णं देहं गिह्णदि जणणी अण्णा य होदि कम्मादो ।
अण्णं होदि कलत्तं अण्णो वि य जायदे पुत्तो ।।८०।।
अन्यं देहं गृह्णति जननी अन्या च भवति कर्मतः ।
अन्यत् भवति कलत्रं अन्यः अपि च जायते पुत्रः ।।८०।।

arthaḥ — ā jīv sansāramān je deh grahaṇ kare chhe te potānāthī anya chhe, mātā chhe te paṇ anya chhe, strī chhe te paṇ anya chhe tathā putra chhe te paṇ anya ūpaje chhe; ā sarva karmasanyogathī āvī maḷe chhe.

एवं बहिरदव्वं जाणदि रूवादु अप्पणो भिण्णं ।
जाणंतो वि हु जीवो तत्थेव य रज्जदे मूढो ।।८१।।
एवं बाह्यद्रव्यं जानति रूपात् स्फु टं आत्मनः भिन्नं ।
जानन् अपि स्फु टं जीवः तत्रैव च रज्यति मूढः ।।८१।।

arthaḥ — e pramāṇe pūrvokta prakārathī sarva bāhyavastuone ātmānā svarūpathī nyārī (bhinna) pragaṭapaṇe jāṇavā chhatān paṇ ā mūḍh – mohī jīv te paradravyomān ja rāg kare chhe, parantu e moṭī mūrkhatā chhe.

जो जणिऊण देहं जीवसरूवादु तच्चदो भिण्णं ।
अप्पाणं पि य सेवदि कज्जकरं तस्स अण्णत्तं ।।८२।।
यः ज्ञात्वा देहं जीवस्वरूपात् तत्त्वतः भिन्नम् ।
आत्मानं अपि च सेवते कार्यकरं तस्य अन्यत्वम् ।।८२।।

arthaḥ — je jīv potānā ātmasvarūpathī dehane paramārthapaṇe bhinna jāṇī ātmasvarūpane seve chhe – dhyāve chhe tene ā anyatvabhāvanā kāryakārī chhe.

Page 46 of 297
PDF/HTML Page 70 of 321
single page version

bhāvārthaḥ — je dehadi paradravyone nyārān jāṇī potānā svarūpanun sevan kare chhe tene ā anyatvabhāvanā kāryakārī chhe.

(doharo)
nij ātamathī bhinna par, jāṇe je nar dakṣha;
nijamān rame vame apar, te shiv lakhe pratyakṣha.
iti anyatvānuprekṣhā samāpta.
6. ashuchitvānuprekṣhā
सयलकुहियाण पिंडं किमिकुलकलियं अउव्वदुग्गंधं ।
मलमुत्ताण य गेहं देहं जाणेहि असुइमयं ।।८३।।
सकलकुथितानां पिण्डं कृमिकुलकलितं अपूर्वदुर्गन्धं ।
मलमूत्राणां च गृहं देहं जानीहि अशुचिमयम् ।।८३।।

arthaḥ — he bhavya! tun ā dehane apavitramay jāṇ! kevo chhe e deh? saghaḷī kutsit arthāt nindanīy vastuono piṇḍ – samudāy chhe. vaḷī te kevo chhe? kr̥umi arthāt udaranā jīv je kīḍā tathā nigodiyā jīvothī bharelo chhe, atyant durgandhamay chhe tathā maḷ-mūtranun ghar chhe.

bhāvārthaḥ — ā dehane sarva apavitra vastuonā samūharūp jāṇ.

have kahe chhe ke — ā deh anya sugandhit vastuone paṇ potānā sanyogathī durgandhamay kare chhe.

सुट्ठु पवित्तं दव्वं सरससुगंधं मणोहरं जं पि ।
देहणिहित्तं जायदि घिणावणं सुट्ठु दुग्गंधं ।।८४।।

Page 47 of 297
PDF/HTML Page 71 of 321
single page version

सुष्ठु पवित्रं द्रव्यं सरससुगन्धं मनोहरं यदपि ।
देहनिक्षिप्तं जायते घृणास्पदं सुष्ठु दुर्गन्धम् ।।८४।।

arthaḥ — rūḍā, pavitra, suras ane manohar sugandhit dravyo chhe te paṇ ā dehamān nākhatānnī sāthe ja ghr̥uṇāspad ane atyant durgandhamay banī jāy chhe.

bhāvārthaḥ — ā dehane chandan-kapūradi lagāvatān te paṇ durgandhamay thaī jāy chhe, miṣhṭānnadi suras vastuo khātān te paṇ maladirūp pariṇamī jāy chhe tathā anya vastu paṇ ā dehanā sparshamātrathī asparshya thaī jāy chhe.

pharī ā dehane ashuchirūp darshāve chheḥ —

मणुयाणं असुइमयं विहिणा देहं विणिम्मियं जाण ।
तेसिं विरमणकज्जे ते पुण तत्थेव अणुरत्ता ।।८५।।
मनुजानां अशुचिमयं विधिना देहं विनिर्मितं जानीहि ।
तेषां विरमणकार्ये ते पुनः तत्र एव अनुरक्ताः ।।८५।।

arthaḥ — he bhavya? ā manuṣhyono deh, karmoe ashuchimay banāvyo chhe, tyān āvī utprekṣhā – sambhāvanā jāṇ ke — e manuṣhyone vairāgya upajāvavā māṭe ja evo rachyo chhe; chhatān paṇ ā manuṣhya evā dehamān paṇ anurāgī thāy chhe e moṭun agnān chhe.

vaḷī e ja arthane draḍh kare chheḥ —

एवंविहं पु देहं पिच्छंता वि य कुणंति अणुरायं ।
सेवंति आयरेण य अलद्धपुव्वं ति मण्णंता ।।८६।।
एवंविधं अपि देहं पश्यन्तः अपि च कुवरन्ति अनुरागम् ।
सेवन्ते आदरेण च अलब्धपूर्वं इति मन्यमानाः ।।८६।।

arthaḥ — pūrvokta prakāre evā ashuchi dehane pratyakṣha dekhavā chhatān paṇ ā manuṣhya tyān anurāg kare chhe, jāṇe pūrve (āvo deh) kadī

Page 48 of 297
PDF/HTML Page 72 of 321
single page version

paṇ pāmyo na hoy em mānato thako tene ādare chhe – seve chhe, paṇ te mahān agnān chhe.

have ā dehathī je virakta thāy chhe tene ashuchibhāvanā saphal chhe em kahe chheḥ —

जो परदेहविरत्तो णियदेहे ण य करेदि अणुरायं ।
अप्पसरूवि सुरत्तो असुइत्ते भावणा तस्स ।।८७।।
यः परदेहविरक्तः निजदेहे न च करोति अनुरागम् ।
आत्मस्वरूपे सुरक्तः अशुचित्वे भावना तस्य ।।८७।।

arthaḥ — je bhavya, paradeh je strī adinā deh tenāthī virakta thato thako nij dehamān paṇ anurāg karato nathī ane ātmasvarūpamān dhyān vaḍe līn rahe chhe tene ashuchibhāvanā sārthak thāy chhe.

bhāvārthaḥ — kevaḷ vichāramātrathī ja bhāvanā pradhān (sāchī) nathī, parantu dehane ashuchirūp vichāravāthī jene vairāgya pragaṭ thāy tene bhāvanā satyārtha kahevāy chhe.

(doharo)
svapar dehakun ashuchi lakhī, tajai tās anurāg;
tāke sāchī bhāvanā, so kahīe mahābhāgya.
iti ashuchitvānuprekṣhā samāpta.

Page 49 of 297
PDF/HTML Page 73 of 321
single page version

7. āuāvānuprekṣhā
मणवयणकायजोया जीवपएसाण फंदणविसेसा ।
मोहोदएण जुत्ता विजुदा वि य आसवा होंति ।।८८।।
मनवचनकाययोगाः जीवप्रदेशानां स्पन्दनविशेषाः ।
मोहोदयेन युक्ताः वियुताः अपि च आस्रवाः भवन्ति ।।८८।।

arthaḥ — man-vachan-kāyarūp yog chhe te ja āsrav chhe. kevā chhe te yog? jīvapradeshonun parispandan arthāt chalan-kampan tenā ja je visheṣh (bhed) chhe te ja yog chhe. vaḷī te kevā chhe? mohakarmanā udayarūp mithyātva- kaṣhāyakarma sahit chhe tathā e mohanā udayathī rahit paṇ chhe.

bhāvārthaḥ — man-vachan-kāyanun nimitta pāmīne jīvanā pradeshonun chalāchal thavun te yog chhe ane tene ja āsrav kahīe chhīe. te guṇasthānonī paripāṭī anusār sūkṣhmasāmparāy nāmanā dashamā guṇasthān sudhī to mohanā udayarūp yathāsambhavit mithyātvakaṣhāyothī sahit hoy chhe tene sāmparayik āsrav kahīe chhīe tathā tenī uparanā teramā guṇasthān sudhī mohanā udayarahit (yog) chhe tene iryāpath āsrav kahīe chhīe. je pudgalavargaṇāo karmarūp pariṇame tene dravyāsrav kahīe chhīe tathā jīvapradesho chañchal thāy chhe tene bhāvāsrav kahīe chhīe.

have mohanā uday sahit je āsrav chhe te ja (kharekhar) āsrav chhe em visheṣhapaṇe kahe chheḥ —

मोहविवागवसादो जे परिणामा हवंति जीवस्स ।
ते आसवा मुणिज्जसु मिच्छत्ताई अणेयविहा ।।८९।।
मोहविपाकवशात् ये परिणामा भवन्ति जीवस्य ।
ते आस्रवाः मन्यस्व मिथ्यात्वादयः अनेकविधाः ।।८९।।

Page 50 of 297
PDF/HTML Page 74 of 321
single page version

arthaḥ — mohakarmanā udayavashe ā jīvane je pariṇām thāy chhe te ja āsrav chhe, em he bhavya? tun pragaṭapaṇe jāṇ! te pariṇām mithyātvadi anek prakāranā chhe.

bhāvārthaḥ — karmabandhanun kāraṇ āsrav chhe. te mithyātva, avirati, pramād, kaṣhāy ane yog — em pāñch prakāranā chhe. temān sthiti- anubhāgarūp bandhanā kāraṇ to mithyātvadi chār ja chhe ane te mohakarmanā udayathī thāy chhe; tathā yog chhe te to samayamātra bandhane kare chhe paṇ kāī sthiti-anubhāgane karato nathī, tethī te bandhanā kāraṇamān pradhān (mukhya) nathī.

have puṇya-pāpanā bhedathī āsravane be prakārano kahe chheḥ —

कम्मं पुण्णं पावं हेउं तेसिं च होंति सच्छिदरा ।
मंदक साया सच्छा तिव्वकसाया असच्छा हु ।।९०।।
कर्म पुण्यं पापं हेतवः तयोः च भवन्ति स्वच्छेतराः ।
मन्दकषायाः स्वच्छाः तीव्रकषायाः अस्वच्छाः स्फु टम् ।।९०।।

arthaḥ — karma chhe te puṇya ane pāp evā be prakāranān chhe. tenun kāraṇ paṇ be prakāranun chheḥ ek prashasta ane bījun aprashasta. tyān mandakaṣhāyarūp pariṇām chhe te to prashasta eṭale shubh chhe tathā tīvrakaṣhāyarūp pariṇām chhe te aprashasta eṭale ashubh chhe em pragaṭ jāṇo.

bhāvārthaḥ — shātāvedanīy, shubhaāyu, uchchagotra ane shubhanām e prakr̥itio to puṇya (shubh) rūp chhe tathā bākīnān chār ghatikarmo, ashātāvedanīy, narakāyu, nīchagotra ane ashubhanām e badhī prakr̥itio pāparūp chhe. temanā kāraṇarūp āsrav paṇ be prakāranā chhe. tyān mandakaṣhāyarūp pariṇām chhe te to puṇyāsrav chhe tathā tīvrakaṣhāyarūp pariṇām chhe te pāpāsrav chhe.

have mand-tīvra kaṣhāyanān pragaṭ draṣhṭānt kahe chheḥ —

Page 51 of 297
PDF/HTML Page 75 of 321
single page version

❈ mand-tīvrakaṣhāyanān pragaṭ draṣhṭānt ❈
सव्वत्थ वि पियवयणं दुव्वयणे दुज्जणे वि खमकरणं ।
सव्वेसिं गुणगहणं मंदकसायाण दिट्ठंता ।।९१।।
सर्वत्र अपि प्रियवचनं दुर्वचने दुर्जने अपि क्षमाकरणम् ।
सर्वेषां गुणग्रहणं मन्दकषायाणां दृष्टान्ताः ।।९१।।

arthaḥ — sarva jagyāe shatru-mitradimān priy-hitarūp vachan bolavān, durvachano sāmbhaḷīne paṇ durjano pratye kṣhamā karavī tathā sarva jīvonā guṇ ja grahaṇ karavā — e sarva mandakaṣhāyī jīvonān draṣhṭānt chhe.

अप्पपसंसणकरण पुज्जेसु वि दोसगहणसीलत्तं ।
वेरधरणं च सुइरं तिव्वकसायाण लिंगणि❃ ।।९२।।
आत्मप्रशंसनकरणं पूज्येषु अपि दोषग्रहणशीलत्वम् ।
वैरधारणं च सुचिरं तीव्रकषायाणां लिङ्गनि ।।९२।।
।

arthaḥ — potānī prashansā karavī, pūjya puruṣhonā paṇ doṣh grahaṇ karavāno svabhāv rākhavo tathā ghaṇā kāḷ sudhī vair dhāraṇ karī

❃हरिततृणाङ्कुरचरिणि, मन्दा मृगशावके भवति मूर्च्छा
उन्दरनिकरोन्मथिनि, माज्जारे सैव जायते तीव्रा ।।
(shrī puruṣhātharasiddhiupāy – 121)

arthaḥ — līlā ghāsanā aṅkur charavāvāḷā haraṇanā bachchāmān (e ghās charatī veḷā) paṇ tatsambandhī mūrchhā mand hoy chhe tyāre te ja hinsā undaronā samūhanun unmanthan karavāvāḷī billīmān tīvra hoy chhe. haraṇ to svabhāvathī ja līlān ghāsanī adhik shodhamān rahetun nathī chhatān jyāre tene līlun ghās maḷī jāy to te thoḍun ghaṇun khāīne tene chhoḍīne bhāgī jāy chhe, parantu billī to potānā khādyapadārthanī tapāsamān svabhāvathī ja adhik cheṣhṭit rahe chhe. vaḷī te khādya padārtha maḷatān temān eṭalī badhī anurakta thāy chhe ke māthā upar ḍāṅg māravā chhatān paṇ tene chhoḍatī nathī. eṭale ā haraṇ ane billī e be, mand ane tīvrakaṣhāyanān saral ane pragaṭ udāharaṇ chhe.

Page 52 of 297
PDF/HTML Page 76 of 321
single page version

rākhavun; — e tīvrakaṣhāyī jīvonān chihna chhe

have kahe chhe ke āvā jīvonun āsravachintavan niṣhphaḷ chheḥ —

एवं जाणंतो वि हु परिचयणीए वि जो ण परिहरइ ।
तस्सासवाणुवेक्खा सव्वा वि णिरत्थया होदि ।।९३।।
एवं जानन् अपि स्फु टं परित्यजनीयान् अपि यः न परिहरति ।
तस्य आस्रवानुप्रेक्षा सर्वा अपि निरर्थका भवति ।।९३।।

arthaḥ — ā pramāṇe pragaṭ jāṇavā chhatān paṇ je tajavā yogya pariṇāmone chhoḍato nathī tenun sarva āsravachintavan nirarthak chhe — kāryakārī nathī.

bhāvārthaḥ — āsravānuprekṣhā chintavan karī pratham to tīvrakaṣhāy chhoḍavo, tyār pachhī shuddhātmasvarūpanun dhyān karavun arthāt sarva kaṣhāy chhoḍavo. e ja chintavananun phaḷ chhe, mātra vārtā ja karavī e to saphaḷ nathī.

एदे मोहजभावा जो परिवज्जेइ उवसमे लीणो ।
हेयमिदि मण्णमाणो आसवअणुपेहणं तस्स ।।९४।।
एतान् मोहजभावान् यः परिवर्जयति उपशमे लीनः ।
हेयं इति मन्यमानः आस्रवानुप्रेक्षणं तस्य ।।९४।।

arthaḥ — je puruṣh upar kahelā saghaḷā, mohanā udayathī thayelā, mithyātvadi pariṇāmone chhoḍe chhe — kevo thayo thako? upashamapariṇām je vītarāgabhāv temān līn thayo thako; tathā e mithyātvadi bhāvone hey arthāt tyāgavā yogya chhe em jāṇato thako — tene āsravānuprekṣhā hoy chhe.

(doharo)
āsrav pañch prakārane, chintavī taje vikār;
te pāme nijarūpane, e ja bhāvanāsār.
iti āsravānuprekṣhā samāpta.
❃ ❃ ❃

Page 53 of 297
PDF/HTML Page 77 of 321
single page version

8. samvarānuprekṣhā

have sāt gāthā dvārā samvarānuprekṣhā kahe chhe —

सम्मत्तं देसवयं महव्वयं तह जओ कसायाणं ।
एदे संवरणामा जोगाभावो तह च्चेव ।।९५।।
सम्यक्त्वं देशव्रतं महाव्रतं तथा जयः कषायाणाम् ।
एते संवरनामानः योगाभावः तथा च एव ।।९५।।

arthaḥ — samyagdarshan, deshavrat, mahāvrat, kaṣhāyajay tathā yogano abhāv — e samvaranān nām chhe.

bhāvārthaḥ — pūrve mithyātva, avirati, pramād, kaṣhāy ane yogarūp pāñch prakāranā āsrav kahyā hatā. temane anukramapūrvak rokavā e ja samvar chhe. te kevī rīte? mithyātvano abhāv to chothā guṇasthānamān thayo eṭale tyān mithyātvano samvar thayo. aviratino abhāv ekadeshapaṇe to deshavirati nāmanā pāñchamā guṇasthānamān tathā sarvadeshapaṇe chhaṭhṭhā pramattaguṇasthānamān thayo eṭale tyān aviratino samvar thayo, apramattaguṇasthānamān pramādano abhāv thayo eṭale tyān pramādano samvar thayo, kṣhīṇamoh nāmanā bāramā guṇasthāne kaṣhāyano abhāv thayo eṭale tyān kaṣhāyano samvar thayo tathā ayogī jinamān yogono abhāv thayo eṭale e ayogīsthāne yogano samvar thayo. e pramāṇe samvarano kram chhe.

have e ja visheṣhapaṇe kahe chheḥ —

गुत्ती समिदी धम्मो अणुवेक्खा तह य परिसहजओ वि ।
उक्किट्ठं चरित्तं संवरहेदू विसेसेण ।।९६।।
गुप्तयः समितियः धर्मः अनुप्रेक्षाः तथा च परीषहजयः अपि ।
उत्कृष्टं चरित्रं संवरहेतवः विशेषेण ।।९६।।

arthaḥ — kāy-vachan-man e traṇ gupti, iryā-bhāṣhā-eṣhaṇā

Page 54 of 297
PDF/HTML Page 78 of 321
single page version

-ādānanikṣhepaṇā-pratiṣhṭhāpanā e pāñch samiti, uttam kṣhamadi dashalakṣhaṇadharma, anityadi bār anuprekṣhā, bāvīs parīṣhahajay tathā sāmayikadi utkr̥uṣhṭa pāñch prakāranā charitra; — eṭalān visheṣhapaṇe samvaranān kāraṇo chhe.

have tene spaṣhṭa kare chheḥ —

गुत्ती जोगणिरोहो समिदी य पमादवज्जणं चेव ।
धम्मो दयापहाणो सुतच्चचिंता अणुप्पेहा ।।९७।।
गुप्तिः योगनिरोधः समितिः च प्रमादवर्जनं चैव ।
धर्मः दयाप्रधानः सुतत्त्वचिन्ता अनुप्रेक्षा ।।९७।।

arthaḥ — yogono nirodh te to gupti chhe, pramād tajī yatnāchārapūrvak pravartavun te samiti chhe, jemān dayā pradhān hoy te dharma chhe tathā bhalā tattvo arthāt jīvadi tattvo ane nijasvarūpanun chintavan te anuprekṣhā chhe.

सो वि परीसहविजओ छुहदिपीडाण अइरउद्दाणं ।
सवणाणं च मुणीणं उवसमभावेण जं सहणं ।।९८।।
सः अपि परीषहविजयः क्षुधदिपीडानां अतिरौद्राणाम् ।
श्रवणानां च मुनीनां उपशमभावेन यत् सहनम् ।।९८।।

arthaḥ — ati raudra bhayānak kṣhudhadi pīḍāne upashamabhāv arthāt vītarāgabhāv vaḍe sahavī te, gnānī je mahāmuni chhe temane, parīṣhahono jay karyo kahe chhe.

अप्पसरूवं वत्थुं चत्तं रायदिएहिं दोसेहिं ।
सज्झाणम्मि णिलीणं तं जाणसु उत्तमं चरणं ।।९९।।
आत्मस्वरूपं वस्तु त्यक्तं रागदिकैः दोषैः ।
स्वध्याने निलीनं तत् जानीहि उत्तमं चरणम् ।।९९।।

arthaḥ — je ātmasvarūp vastu chhe temān rāgadi doṣharahit dharma

Page 55 of 297
PDF/HTML Page 79 of 321
single page version

-shukladhyān pūrvak līn thavun tene he bhavya! tun uttam charitra jāṇ!

have kahe chhe ke — ā pramāṇe samvarane je ācharato nathī te sansāramān bhame chheḥ —

एदे संवरहेदू वियारमाणो वि जो ण आयरइ ।
सो भमइ चिरं कालं संसारे दुक्खसंतत्तो ।।१००।।
एतान् संवरहेतून् विचारयन् अपि यः न आचरति ।
सः भ्रमति चिरं कालं संसारे दुःखसन्तप्तः ।।१००।।

arthaḥ — je puruṣh upar pramāṇe samvaranān kāraṇone vichārato chhato paṇ tene ācharato nathī te duḥkhothī taptāyamān thato thako ghaṇā kāḷ sudhī sansāramān bhramaṇ kare chhe.

have kahe chhe ke kevā puruṣhane samvar thāy chheḥ —

जो पुण विसयविरत्तो अप्पाणं सव्वदा वि संवरइ ।
मणहरविसएहिंतो तस्स फु डं संवरो होदि ।।१०१।।
यः पुनः विषयविरक्तः आत्मानं सर्वदा अपि संवृणोति ।
मनोहरविषयेभ्यः तस्य स्फु टं संवरः भवति ।।१०१।।

arthaḥ — je muni indriyonā viṣhayothī virakta thayo thako manane pyārā je viṣhayo temanāthī ātmāne sadāy nishchayathī samvararūp kare chhe tene pragaṭapaṇe samvar thāy chhe.

bhāvārthaḥ — manane indriy-viṣhayothī rokī, potānā shuddha svarūpamān ramāḍe tene samvar thāy chhe.

(doharo)
gupti samiti vr̥uṣh bhāvanā, jayan parīṣhahakār;
charit dhāre saṅg tajī, so muni samvaradhār.
iti samvarānuprekṣhā samāpta.

Page 56 of 297
PDF/HTML Page 80 of 321
single page version

9. nirjarānuprekṣhā

have nirjarānuprekṣhānun varṇan kare chhe.

बारसविहेण तवसा णियाणरहियस्स णिज्जरा होदि ।
वेरग्गभावणादो णिरहंकारस्स णणिस्स ।।१०२।।
द्वादशविधेन तपसा निदानरहितस्य निर्जरा भवति ।
वैराग्यभावनातः निरहंकारस्य ज्ञनिनः ।।१०२।।

arthaḥ — gnānī puruṣhane bār prakāranān tapathī karmonī nirjarā thāy chhe. kevā gnānīne thāy chhe? je nidān arthāt indriyaviṣhayonī vāñchchhā rahit hoy tathā ahaṅkār – abhimānathī rahit hoy tene, vaḷī shā vaḍe nirjarā thāy chhe? vairāgyabhāvanāthī arthāt sansār-deh-bhog pratye virakat pariṇāmothī thāy chhe.

bhāvārthaḥ — tap vaḍe nirjarā thāy chhe; paṇ je gnān sahit tap kare tene thāy chhe. agnān sahit viparīt tap kare temān hinsadik hovāthī, evān tapathī to ūlaṭo karmabandh thāy chhe. vaḷī tap vaḍe mad kare, bījāne nyūn gaṇe, koī pūjadik na kare tenā pratye krodh kare; – evā tapathī to bandh ja thāy. garva rahit tapathī ja nirjarā thāy. vaḷī tapathī ālok – paralokamān potānān khyati-lābh -pūjā ane indriyonā viṣhay-bhog ichchhe tene to bandh ja thāy. nidān rahit tapathī ja nirjarā thāy; paṇ je sansār-deh-bhogamān āsakta thaī tap kare teno to āshay ja shuddha hoto nathī tethī tene nirjarā paṇ thatī nathī. nirjarā to vairāgyabhāvanāthī ja thāy chhe em jāṇavun.

have nirjarā kone kahevī te kahe chheḥ —