Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 170-213.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 7 of 17

 

Page 97 of 297
PDF/HTML Page 121 of 321
single page version

arthaḥ — bhavanavāsīomān asurakumāronā dehanī ūñchāī pachchīs dhanuṣh ane tenā bākīnā nave kumāradevonī das dhanuṣh, vyantaronā dehanī uñchāī das dhanuṣh tathā jyotiṣhī devonā dehanī uñchāī sāt dhanuṣh chhe

have svarganā devonā dehanī uñchāī kahe chheḥ —

दुगदुगचदुचदुदुगदुगकप्पसुराणं सरीरपरिमाणं ।
सत्तछहपंचहत्था चउरो अद्धद्ध हीणा य ।।१७०।।
हिट्ठिममज्झिमउवरिमगेवज्जे तह विमाणचउदसए ।
अद्धजुदा बे हत्था हीणं अद्धद्धयं उवरिं ।।१७१।।
द्विकद्विचतुश्चतुर्द्विकद्विककल्पसुराणां शरीरपरिमाणम् ।
सप्तषट्पञ्चहस्ताः चत्वारः अर्धार्धहीनाः च ।।१७०।।
अधस्तनमध्यमोपरिमग्रैवेयकेषु तथा विमानचतुर्दशसु ।
अर्धयुतौ द्वौ हस्तौ हीनं अर्धार्धकं उपरि ।।१७१।।

arthaḥ — saudharma – aishān yugalanā devono deh sāt hāth ūñcho chhe, sanatkumār-māhendrayugalanā devono deh chha hāth ūñcho chhe, brahma -brahmottar-lāvanta-kapiṣhṭa e chār svarganā devono deh pāñch hāth ūñcho chhe, shukra-mahāshukra-satār-sahasrār e chār svarganā devono deh chār hāth ūñcho chhe, ānat-prāṇatayugalanā devono deh sāḍātraṇ hāth ūñcho chhe, āraṇ-achyutayugalanā devono deh traṇ hāth ūñcho chhe, adho graiveyakanā devono deh aḍhī hāth ūñcho chhe, madhyam graiveyakanā devono deh be hāth ūñcho chhe, uparanā graiveyakanā devono deh doḍh hāth ūñcho chhe tathā nav anudish ane pañch anuttaranā devono deh ek hāth ūñcho chhe.

have bharat-airāvatakṣhetramān kāḷanī apekṣhāe manuṣhyonā sharīranī ūñchāī kahe chheḥ —

अवसप्पिणिए पढमे काले मणुया तिकोसउच्छेहा ।
छट्ठस्सवि अवसाणे हत्थपमाणा विवत्था य ।।१७२।।

Page 98 of 297
PDF/HTML Page 122 of 321
single page version

अवसर्प्पिण्याः प्रथमे काले मनुजाः त्रिकोशोत्सेधाः ।
षष्ठस्य अपि अवसाने हस्तप्रमाणाः विवस्त्राः च ।।१७२।।

arthaḥ — avasarpiṇīnā pahelā kāḷamān manuṣhyono deh traṇ kosh ūñcho chhe tathā chhaṭhṭhā kāḷanā antamān manuṣhyono deh ek hāth ūñcho chhe. vaḷī chhaṭhṭhā kāḷanā manuṣhyo vastradithī rahit hoy chhe.

have ekendriy jīvono jaghanya deh kahe chheḥ —

सव्वजहण्णो देहो लद्धियपुण्णाण सव्वजीवाणं ।
अंगुलअसंखभागो अणेयभेओ हवे सो वि ।।१७३।।
सर्वजघन्यः देहः लब्ध्यपर्याप्तानां सर्वजीवानाम् ।
अङ्गुलाऽसंख्यातभागः अनेकभेदः भवेत् सः अपि ।।१७३।।

arthaḥ — labdhyaparyāptak sarva jīvono deh ghanaaṅgulanā asaṅkhyātamā bhāg chhe ane te sarva jaghanya chhe tathā temān paṇ anek bhed chhe.

bhāvārthaḥ — ekendriy jīvono jaghanya deh paṇ nāno – moṭo hoy chhe ane te ghanāṅgulanā asaṅkhyātamā bhāgamān paṇ anek bhed chhe. gommaṭasāramān avagāhanānā chosaṭh bhedonun varṇan chhe, tyānthī te jāṇavun.

have be indriy adinī jaghanya avagāhanā kahe chheḥ —

बितिचउपंचक्खाणं जहण्णदेहो हवेइ पुण्णाणं ।
अंगुलअसंखभागो संखगुणो सो वि उवरुवरिं ।।१७४।।
द्वित्रिचतुःपञ्चाक्षाणां जघन्यदेहः भवति पर्याप्तानाम् ।
अंङ्गुलाऽसंख्यातभागः संख्यातगुणः सः अपि उपर्युपरि ।।१७४।।

arthaḥ — be indriy, traṇ indriy, chār indriy ane pañchendriy paryāpta jīvono jaghanyadeh ghanāṅgulanā asaṅkhyātamā bhāge chhe ane te paṇ upar upar saṅkhyāt gaṇo chhe.

Page 99 of 297
PDF/HTML Page 123 of 321
single page version

bhāvārthaḥ — be indriyanā dehathī saṅkhyātagaṇo traṇ indriyano deh chhe, traṇ indriyanā dehathī saṅkhyātagaṇo chār indriyano deh chhe ane tenāthī saṅkhyātagaṇo pañchendriyano deh chhe.

have jaghanya avagāhanānā dhārak be indriyadi jīv koṇ koṇ chhe te kahe chheḥ —

अणुद्धरीयं कुथो मच्छीकाणा य सलिसित्थो य ।
पज्जत्ताण तसाणं जहण्णदेहो विणिद्दिट्ठो ।।१७५।।
अनुद्धरीयकः कुन्थुः कायमक्षिका च शलिसिक्थः च ।
पर्याप्तानां त्रसानां जघन्यदेहः विनिर्द्दिष्टः ।।१७५।।

arthaḥ — be indriy to aṇuddharījīv, traṇ indriyamān kunthujīv, chār indriyamān kāṇ-makṣhikā ane pañchendriyamān shālīsiktha nāmano machchha — e trasaparyāpta jīvono jaghanya deh kahyo chhe.

have jīvanun lokapramāṇapaṇun ane dehapramāṇapaṇun kahe chheḥ —

लोयपमाणो जीवो देहपमाणो वि अच्छदे खेत्ते ।
उग्गाहणसत्तीदो संहरणविसप्पधम्मादो ।।१७६।।
लोकप्रमाणः जीवः देहप्रमाणः अपि आस्ते क्षेत्रे ।
अवगाहनशक्तितः संहरणविसर्पधर्मात् ।।१७६।।

arthaḥ — jīv lokapramāṇ chhe. vaḷī dehapramāṇ paṇ chhe; kāraṇ ke temān saṅkoch-vistāradharma hovāthī evī avagāhanashakti temān chhe.

bhāvārthaḥ — lokākāshanā asaṅkhyātapradesh chhe tethī jīvanā paṇ teṭalā ja pradesh chhe. kevalasamudghāt kare te veḷā te lokapūraṇ thāy chhe. vaḷī saṅkoch-vistārashakti temān chhe tethī jevo deh pāme teṭalā ja pramāṇ te rahe chhe ane samudghāt kare tyāre tenā pradesh dehathī bahār paṇ nīkaḷe chhe.

Page 100 of 297
PDF/HTML Page 124 of 321
single page version

have koī anyamatī jīvane sarvathā sarvagat ja kahe chhe teno niṣhedh kare chheḥ —

सव्वगओ जदि जीवो सव्वत्थ वि दुक्खसुक्खसंपत्ती ।
जाइज्ज ण सा दिट्ठी णियतणुमाणो तदो जीवो ।।१७७।।
सर्वगतः यदि जीवः सर्वत्र अपि दुःखसुखसम्प्रप्तिः ।
जायते न सा दृष्टिः निजतनुमानः ततः जीवः ।।१७७।।

arthaḥ — jo jīv sarvagat ja hoy to sarva kṣhetrasambandhī sukh -duḥkhanī prapti tene ja hoy paṇ em jovāmān āvatun nathī. potānā sharīramān ja sukh-duḥkhanī prapti joīe chhīe, tethī potānā sharīrapramāṇ ja jīv chhe.

जीवो णाणसहावो जह अग्गी उण्हओ सहावेण ।
अत्थंतरभूदेण हि णाणेण ण सो हवे णाणी ।।१७८।।
जीवः ज्ञानस्वभावः यथा अग्निः उष्णः स्वभावेन ।
अर्थान्तरभूतेन हि ज्ञानेन न सः भवेत् ज्ञानी ।।१७८।।

arthaḥ — jem agni svabhāvathī ja uṣhṇa chhe tem jīv chhe te gnānasvabhāv chhe; tethī arthāntarabhūt eṭale potāthī judā pradesharūp gnānathī gnānī nathī.

bhāvārthaḥ — naiyayik adi chhe teo jīvano ane gnānano pradeshabhed mānī kahe chhe ke ‘‘ātmāthī gnān bhinna chhe ane te samavāy tathā sansargathī ek thayun chhe tethī tene gnānī kahīe chhīe; jem dhanathī dhanavān kahīe chhīe tem.’’ paṇ ām mānavun te asatya chhe. ātmā ane gnānane, agni ane uṣhṇatāmān jevo abhedabhāv chhe tevo, tādātmyabhāv chhe.

have (guṇ-guṇīne) bhinna mānavāmān dūṣhaṇ darshāve chheḥ —

Page 101 of 297
PDF/HTML Page 125 of 321
single page version

जदि जीवादो भिण्णं सव्वपयारेण हवदि ते णाणं ।
गुणगुणिभावो य तदा दूरेण पणस्सदे दुण्हं ।।१७९।।
यदि जीवतः भिन्नं सर्वप्रकारेण भवति तत् ज्ञानं ।
गुणगुणिभावः च तदा दूरेण प्रणश्यते द्वयोः ।।१७९।।

arthaḥ — jo jīvathī gnān sarvathā bhinna ja mānīe to te bannemān guṇaguṇībhāv dūrathī ja (atyant) nāsh pāme, arthāt ā jīvadravya (guṇī) chhe ane gnān teno guṇ chhe evo bhāv ṭharashe nahi.

have koī pūchhe ke ‘guṇ ane guṇīnā bhed vinā be nām kem kahevāy?’ tenun samādhān karavāmān āve chheḥ —

जीवस्स वि णाणस्स वि गुणगुणिभावेण कीरए भेओ ।
जं जाणदि तं णाणं एवं भेओ कहं होदि ।।१८०।।
जीवस्य अपि ज्ञानस्य अपि गुणगुणिभावेन क्रियते भेदः ।
यत् जानति तत् ज्ञानं एवं भेदः कथं भवति ।।१८०।।

arthaḥ — jīv ane gnānamān guṇaguṇībhāvathī kathañchit bhed karavāmān āve chhe. jo em na hoy to ‘je jāṇe te ja ātmānun gnān chhe’ evo bhed kem hoy?

bhāvārthaḥ — jo sarvathā bhed hoy to ‘jāṇe te gnān chhe’ evo abhed kem kahevāy? māṭe kathañchit guṇaguṇībhāvathī bhed kahevāmān āve chhe parantu temān pradeshabhed nathī. e pramāṇe koī anyamatī guṇ-guṇīmān sarvathā bhed mānī jīv ane gnānane sarvathā arthāntarabhed (padātharabhinnatārūp bhed) māne chhe tenā matane niṣhedhyo.

have, chārvākamatī gnānane pr̥ithvī adino vikār māne chhe tene niṣhedhe chheḥ —

णाणं भूयबियारं जो मण्णदि सो वि भूदगहिदव्वो ।
जीवेण विणा णाणं किं केणवि दीसदे कत्थ ? ।।१८१।।

Page 102 of 297
PDF/HTML Page 126 of 321
single page version

ज्ञानं भूतविकारं यः मन्यते सः अपि भूतगृहीतव्यः ।
जीवेन विना ज्ञानं किं केनपि दृश्यते कुत्र ? ।।१८१।।

arthaḥ — gnānane pr̥ithvī adi pāñch bhūtono vikār māne chhe te chārvāk bhūtathī arthāt pishāchathī grahāyo chhe – ghelo chhe; kāraṇ ke jīv vinā gnān kyāy koīne koī ṭhekāṇe jovāmān āve chhe? kyāy paṇ jovāmān āvatun nathī.

have, emān dūṣhaṇ darshāve chheḥ —

सच्चेयणपच्चक्खं जो जीवं णेव मण्णदे मूढो ।
सो जीवं ण मुणंतो जीवाभावं कहं कुणदि ।।१८२।।
सच्चेतनप्रत्यक्षं यः जीवं नैव मन्यते मूढः ।
सः जीवं न जानन् जीवाभावं कथं करोति ।।१८२।।

arthaḥ — ā jīv, satrūp ane chaitanyarūp svasamvedan pratyakṣhapramāṇathī prasiddha chhe tene chārvāk mānato nathī, paṇ te mūrkha chhe. jo jīvane jāṇato – mānato nathī to te jīvano abhāv kevī rīte kare chhe?

bhāvārthaḥ — je jīvane jāṇato ja nathī te teno abhāv paṇ kahī shake nahīn. abhāvane kahevāvāḷo paṇ jīv chhe, kem ke sadbhāv vinā abhāv paṇ kahyo jāy nahi.

have tene ja yuktipūrvak jīvano sadbhāv darshāve chheḥ —

जदि ण य हवेदि जीओ तो को वेदेदि सुक्खदुक्खणि ।
इंदियविसया सव्वे को वा जाणदि विसेसेण ।।१८३।।
यदि न च भवति जीवः तत् कः वेत्ति सुखदुःखनि ।
इन्द्रियविषयान् सर्वान् कः वा जानति विशेषेण ।।१८३।।

arthaḥ — jo jīv na hoy to potāne thatān sukh-duḥkhane koṇ jāṇe? tathā indriyonā spashāradik viṣhayo chhe te badhāne visheṣhatāthī koṇ jāṇe?

Page 103 of 297
PDF/HTML Page 127 of 321
single page version

bhāvārthaḥ — chārvāk (mātra ek) pratyakṣhapramāṇane māne chhe. tyān, potāne thatān sukh-duḥkhane tathā indrionā viṣhayone jāṇe chhe te pratyakṣha chhe. have jīv vinā pratyakṣhapramāṇ kone hoy? māṭe jīvano sadbhāv (astitva) avashya siddha thāy chhe.

have ātmāno sadbhāv jem siddha thāy tem kahe chheḥ —

संकप्पमओ जीवो सुहदुक्खमयं हवेइ संकप्पो ।
तं चिय वेददि जीवो देहे मिलिदो वि सव्वत्थ ।।१८४।।
संकल्पमयः जीवः सुखदुःखमयः भवति संकल्पः ।
तदेव वेत्ति जीवः देहे मिलितः अपि सर्वत्र ।।१८४।।

arthaḥ — jīv chhe te saṅkalpamay chhe, ane saṅkalpa chhe te sukh -duḥkhamay chhe. te sukh-duḥkhamay saṅkalpane je jāṇe chhe te ja jīv chhe. je deh sāthe sarvatra maḷī rahyo chhe to paṇ, jāṇavāvāḷo chhe te ja jīv chhe.

have jīv, deh sāthe maḷyo thako, sarva kāryone kare chhe te kahe chheḥ —

देहमिलिदो वि जीवो सव्वकम्मणि कुव्वदे जम्हा ।
तम्हा पयट्टमाणो एयत्तं बुज्झदे दोह्णं ।।१८५।।
देहमिलितः अपि जीवः सर्वकमारणि करोति यस्मात् ।
तस्मात् प्रवर्तमानः एकत्वं बुध्यते द्वयोः ।।१८५।।

arthaḥ — kāraṇ ke jīv chhe te dehathī maḷyo thako ja sarva karma -nokarmarūp badhāy kāryone kare chhe; tethī te kāryomān pravartato thako je lok tene deh ane jīvanun ekapaṇun bhāse chhe.

bhāvārthaḥ — lokone deh ane jīv judā to dekhātā nathī paṇ banne maḷelā ja dekhāy chhe – sanyogathī kāryonī pravr̥utti dekhāy chhe tethī te bannene ek ja māne chhe.

Page 104 of 297
PDF/HTML Page 128 of 321
single page version

have jīvane dehathī bhinna jāṇavānun lakṣhaṇ darshāve chheḥ —

देहमिलिदो वि पिच्छदि देहमिलिदो वि णिसुण्णदे सद्दं ।
देहमिलिदो वि भुंजदि देहमिलिदो वि गच्छेदि ।।१८६।।
देहमिलितः अपि पश्यति देहमिलितः अपि निशृणोति शब्दम् ।
देहमिलितः अपि भुंक्ते देहमिलितः अपि गच्छति ।।१८६।।

arthaḥ — jīv dehathī maḷyo thako ja netrothī padārthone dekhe chhe, dehathī maḷyo thako ja kānothī shabdone sāmbhaḷe chhe, dehathī maḷyo thako ja mukhathī khāy chhe, jībhathī svād le chhe tathā dehathī maḷyo thako ja pagathī gaman kare chhe.

bhāvārthaḥ — dehamān jīv na hoy to jaḍarūp evā mātra dehane ja dekhavun, svād levo, sāmbhaḷavun ane gaman karavun ityadi kriyā na hoy; tethī jāṇavāmān āve chhe ke dehamān (dehathī) judo jīv chhe ane te ja ā kriyāo kare chhe.

have e pramāṇe jīvane (dehathī) maḷelo ja mānavāvāḷā loko tenā bhedane jāṇatā nathī em kahe chheḥ —

राओ हं भिच्चो हं सिठ्ठी हुं चेव दुब्बलो बलिओ ।
इदि एयत्तविट्ठो दोह्णं भेयं ण बुज्झेदि ।।१८७।।
राजा अहं भृत्यः अहं श्रेष्ठी अहं चैव दुर्बलः बली ।
इति एकत्वविष्टः द्वयोः भेदं न बुध्यति ।।१८७।।

arthaḥ — deh ane jīvanā ekapaṇānī mānyatā sahit lok chhe te ā pramāṇe māne chhe ke — hun rājā chhun, hun nokar chhun, hun sheṭh chhun, hun daridra chhun, hun durbaḷ chhun, hun baḷavān chhun. e pramāṇe mānatā thakā deh ane jīv bannenā taphāvatane jāṇatā nathī.

have jīvanā kartāpaṇadi sambandhī chār gāthāo kahe chheḥ —

Page 105 of 297
PDF/HTML Page 129 of 321
single page version

जीवो हवेइ कत्ता सव्वं कम्मणि कुव्वदे जम्हा ।
कालाइलद्धिजुत्तो संसारं कुणदि मोक्खं च ।।१८८।।
जीवः भवति कर्त्ता सवारणि कमारणि कुर्वते यस्मात् ।
कालदिलब्धियुक्तः संसारं करोति मोक्षं च ।।१८८।।

arthaḥ — ā jīv sarva karma nokarmane karato thako tene potānun kartavya māne chhe māṭe te kartā chhe, ane te potāne sansārarūp kare chhe; vaḷī kāḷadi labdhithī yukta thato thako potāne mokṣharūp paṇ pote ja kare chhe.

bhāvārthaḥ — koī jāṇe ke ā jīvanān sukh-duḥkh adi kāryone ishvar adi anya kare chhe paṇ em nathī. pote ja kartā chhe – sarva kāryo pote ja kare chhe, sansār paṇ pote ja kare chhe, tathā kāḷalabdhi āvatān mokṣha paṇ pote ja kare chhe, ane e badhān kāryo pratye dravya-kṣhetra-kāḷ -bhāvarūp sāmagrī nimitta chhe ja.

जीवो वि हवइ भुत्ता कम्मफलं सो वि भुंजदे जम्हा ।
कम्मविवायं विविहं सो चिय भुंजेदि संसारे ।।१८९।।
जीवः अपि भवति भोक्ता कर्मफलं सः अपि भुङ्क्ते यस्मात् ।
कम्मरविपाकं विविधं सः च एव भुनक्ति संसारे ।।१८९।।

arthaḥ — kāraṇ ke jīv karmanun phaḷ ā sansāramān bhogave chhe māṭe bhoktā paṇ te ja chhe; vaḷī sansāramān sukh-duḥkharūp anek prakāranā karmanā vipākone paṇ te ja bhogave chhe.

जीवो वि हवइ पावं अइतिव्वकसायपरिणदो णिच्चं ।
जीवो हवेइ पुण्णं उवसमभावेण संजुत्तो ।।१९०।।
जीवः अपि भवति पापं अतितीव्रकषायपरिणतः नित्यम् ।
जीवः भवति पुण्यं उपशमभावेन संयुक्तः ।।१९०।।

arthaḥ — ā jīv, ati tīvra kaṣhāyayukta thāy tyāre te pote

Page 106 of 297
PDF/HTML Page 130 of 321
single page version

ja pāparūp thāy chhe tathā upashamabhāv — mand kaṣhāy — yukta thāy tyāre te pote ja puṇyarūp thāy chhe.

bhāvārthaḥ — krodh-mān-māyā-lobhanā ati tīvrapaṇāthī to pāpapariṇām thāy chhe tathā tenā mandapaṇāthī puṇyapariṇām thāy chhe; te pariṇāmo sahit (jīvane) puṇyajīv tathā pāpajīv kahīe chhīe. vaḷī ek ja jīv banne pariṇāmayukta thatān puṇyajīv – pāpajīv paṇ kahīe chhīe. siddhāntanī apekṣhāe to em ja chhe. kāraṇ ke samyaktva sahit jīvane to tīvra kaṣhāyanī jaḍ (mithyāshraddhān) kapāvāthī puṇyajīv kahīe chhīe tathā mithyādraṣhṭi jīvane bhedagnān vinā kaṣhāyonī jaḍ kapātī nathī tethī bahārathī kadachit upashamapariṇām dekhāy to paṇ tene pāpajīv ja kahīe chhīe1 em jāṇavun.

रयणत्तयसंजुत्तो जीवो वि हवेइ उत्तमं तित्थं ।
संसारं तरइ जदो रयणत्तयदिव्वणावाए ।।१९१।।
रत्नत्रयसंयुक्तः जीवः अपि भवति उत्तमं तीर्थं ।
संसारं तरति यतः रत्नत्रयदिव्यनावा ।।१९१।।

arthaḥ — ā jīv, ratnatrayarūp divya nāv vaḍe, sansārathī tare chhe – pār pāme chhe māṭe ā jīv ja ratnatrayathī yukta thato thako uttam tīrtha chhe. 1. ā sambandhamān shrī gommaṭasāramān paṇ kahyun chhe keḥ —

जीवदुगं उत्तट्ठं जीवा पुण्णा हु सम्मगुणसहिदा ।
वदसहिदवि य पावा तव्विवरीया हवंतित्ति ।।६२२।।
मिच्छाइट्ठी पावा णंताणंता य सासणगुणवि ।
पल्लासंखेज्जदिमा अणअण्णदरुदयमिच्छगुणा ।।६२३।।
arthaḥ — jīv ane ajīv padārtho to pūrve jīvasamās adhikāramān vā

ahīn chha dravya adhikāramān kahyā chhe vaḷī je samyaktvaguṇ sahit hoy tathā je vratayukta hoy tene puṇyajīv kahīe chhīe, tethī viparīt eṭale samyaktva ane vrat

Page 107 of 297
PDF/HTML Page 131 of 321
single page version

bhāvārthaḥ — je tare te tīrtha vā jenāthī tarīe te tīrtha chhe. samyagdarshan-gnān-charitrarūp ratnatrayanāv (naukā) vaḍe ā jīv tare chhe tathā anyane taravā māṭe nimitta thāy chhe, tethī ā jīv ja tīrtha chhe.

have anya prakārathī jīvanā bhed kahe chheḥ —

जीवा हवंति तिविहा बहिरप्पा तह य अंतरप्पा य ।
परमप्पा वि य दुविहा अरहंता तह य सिद्धा य ।।१९२।।
जीवाः भवन्ति त्रिविधाः बहिरात्मा तथा च अन्तरात्मा च ।
परमात्मानः अपि च द्विविधाः अर्हतः तथा च सिद्धाः च ।।१९२।।

arthaḥ — bahirātmā, antarātmā ane paramātmā evā traṇ prakāranā jīvo chhe; vaḷī paramātmā paṇ arahant tathā siddha em be prakārathī chhe.

have temanun svarūp kahe chhe. tyān bahirātmā kevā chhe te kahe chheḥ —

मिच्छत्तपरिणदप्पा तिव्वकसाएण सुट्ठु अविट्ठो ।
जीवं देहं एक्कं मण्णंतो होदि बहिरप्पा ।।१९३।।
मिथ्यात्वपरिणतात्मा तीव्रकषायेण सुष्ठु अविष्टः ।
जीवं देहं एकं मन्यमानः भवति बहिरात्मा ।।१९३।।

arthaḥ — je jīv mithyātvakarmanā udayarūpe pariṇamyo hoy, tīvra kaṣhāy (anantānubandhī)thī suṣhṭhu eṭale atishay yukta hoy ane e rahit jīv niyamathī pāpajīv jāṇavā. vaḷī mithyādraṣhṭi pāpajīv chhe te anantānant chhe, sarva sansārarashimānthī anya guṇasthānavāḷānun pramāṇ bād karatān mithyādraṣhṭi jīvonun pramāṇ āve chhe. bījun sāsādanaguṇasthānavāḷā jīvo paṇ pāpajīv chhe kāraṇ ke teo anantānubandhī chokaḍīmānthī koī ek prakr̥itino uday thatān mithyātva sadrash guṇane prāpta thāy chhe, ane teo palyanā asaṅkhyātabhāg pramāṇ chhe.

gommaṭasār-jīvakāṇḍ

Page 108 of 297
PDF/HTML Page 132 of 321
single page version

nimittathī jīvane tathā dehane ek mānato hoy te jīvane bahirātmā kahīe chhīe.

bhāvārthaḥ — bāhya paradravyane je ātmā (svarūp) māne te bahirātmā chhe ane em mānavun mithyātva – anantānubandhīkaṣhāyanā udayathī thāy chhe. māṭe bhedavignān rahit thato thako dehadithī māṇḍī samasta paradravyamān ahaṅkār-mamakār yukta banelo (jīv) bahirātmā kahevāy chhe.

have antarātmānun svarūp traṇ gāthāthī kahe chheḥ —

जे जिणवयणे कुसला भेदं जाणंति जीवदेहाणं ।
णिज्जियदुट्ठट्ठमया अंतरअप्पा य ते तिविहा ।।१९४।।
ये जिनवचने कुशलाः भेदं जानन्ति जीवदेहयोः ।
निर्जितदुष्ठाष्ठमदाः अन्तरात्मानः च ते त्रिविधाः ।।१९४।।

arthaḥ — jeo jinavachanamān pravīṇ chhe, jīv ane dehamān bhed (bhinnatā) jāṇe chhe ane jemaṇe āṭh duṣhṭa mad jītyā chhe te antarātmā chhe; ane te utkr̥uṣhṭa, madhyam tathā jaghanya bhedathī traṇ prakāranā chhe.

bhāvārthaḥ — je jīv jinavāṇīno sārī rīte abhyās karī jīv ane dehanā svarūpane bhinna-bhinna jāṇe chhe te antarātmā chhe; tene jati, lābh, kuḷ, rūp, tap, baḷ, vidyā ane aishvarya e āṭh madanān kāraṇo chhe temān ahaṅkār – mamakār ūpajatā nathī. kāraṇ ke, e badhā paradravyanā sanyogajanit chhe; tethī temān garva karatā nathī. e antarātmā traṇ prakāranā chhe.

have e traṇe prakāromān utkr̥uṣhṭa antarātmānun svarūp kahe chheḥ —

पंचमहव्वयजुत्ता धम्मे सुक्के वि संठिदा णिच्चं ।
णिज्जियसयलपमाया उक्किट्ठा अंतरा होंति ।।१९५।।
पञ्चमहाव्रतयुक्ताः धर्मे शुक्ले अपि संस्थिताः नित्यम् ।
निर्जितसकलप्रमादाः उत्कृष्टाः अन्तराः भवन्ति ।।१९५।।

Page 109 of 297
PDF/HTML Page 133 of 321
single page version

arthaḥ — je jīv pañchamahāvratathī yukta hoy, nitya dharmadhyān – shukladhyānamān ramato hoy ane jītyā chhe nidrā adi pramādo jeṇe te utkr̥uṣhṭa antarātmā chhe.

have madhyam antarātmānun svarūp kahe chheḥ —

सावयगुणेहिं जुत्ता पमत्तविरदा य मज्झिमा होंति ।
जिणवयणे अणुरत्ता उवसमसीला महासत्ता ।।१९६।।
श्रावकगुणैः युक्ताः प्रमत्तविरताः च मध्यमाः भवन्ति ।
जिनवचने अनुरक्ताः उपशमशीलाः महासत्त्वाः ।।१९६।।

arthaḥ — je jīv shrāvakanā vratothī sanyukta hoy vā pramattaguṇasthānathī yukta je muni hoy te madhya antarātmā chhe. kevā chhe teo? shrī jinendravachanamān anurakta – līn chhe, āgnā sivāy pravartan karatā nathī, mandakaṣhāy-upashamabhāvarūp chhe svabhāv jemano, mahā parākramī chhe, pariṣhahadi sahan karavāmān draḍh chhe ane upasarga āvatān pratignāthī je chalit thatā nathī.

have jaghanya antarātmānun svarūp kahe chheḥ —

अविरयसम्मद्दिट्ठी होंति जहण्णा जिणिंदपयभत्ता ।
अप्पाणं णिंदंता गुणगहणे सुट्ठु अणुरत्ता ।।१९७।।
अविरतसम्यग्दृष्टयः भवन्ति जघन्याः जिनेन्द्रपदभक्ताः ।
आत्मानं निन्दन्तः गुणग्रहणे सुष्ठु अनुरक्ताः ।।१९७।।

arthaḥ — je jīv aviratasamyagdraṣhṭi chhe arthāt samyagdarshan to jemane chhe paṇ charitramohanā udayathī vrat dhāraṇ karī shakatā nathī te jaghanya antarātmā chhe. te kevā chhe? jinendranān charaṇonā upāsak chhe arthāt jinendra, temanī vāṇī tathā temane anusaranārā nirgranthagurunī bhaktimān tatpar chhe, potānā ātmāne sadāy nindatā rahe chhe, charitramohanā udayathī vrat dhāryān jatān nathī ane tenī bhāvanā nirantar

Page 110 of 297
PDF/HTML Page 134 of 321
single page version

rahe chhe, tethī potānā vibhāvabhāvonī nindā karatā ja rahe chhe, guṇonā grahaṇamān samyak prakārathī anurāgī chhe, jemanāmān samyagdarshanadi guṇ dekhe temanā pratye atyant anurāgarūp pravarte chhe, guṇo vaḍe potānun ane paranun hit jāṇyun chhe tethī guṇo pratye anurāg ja thāy chhe. e pramāṇe traṇ prakāranā antarātmā kahyā te guṇasthān apekṣhāe jāṇavā.

bhāvārthaḥ — chothā guṇasthānavartī jaghanya antarātmā chhe, pāñchamā ane chhaṭhṭhā guṇasthānavartī madhya antarātmā chhe tathā sātamāthī māṇḍīne bāramā guṇasthān sudhīnā (sādhako) utkr̥uṣhṭa antarātmā jāṇavā.

have paramātmānun svarūp kahe chheḥ —

ससरीरा अरहंता केवलणाणेण मुणियसयलत्था ।
णाणसरीरा सिद्धा सव्वुत्तमसुक्खसंपत्ता ।।१९८।।
सशरीराः अर्हन्तः केवलज्ञानेन ज्ञातसकलार्थाः ।
ज्ञानशरीराः सिद्धाः सर्वोत्तमसौख्यसंप्राप्ताः ।।१९८।।

arthaḥ — sharīrasahit arahant chhe; te kevā chhe? kevalagnān dvārā jeo sakal padārthone jāṇe chhe te paramātmā chhe; tathā sharīrarahit arthāt gnān ja chhe sharīr jeone te siddha chhe. kevā chhe te? te sharīrarahit paramātmā sarva uttam sukhone prāpta thayā chhe.

bhāvārthaḥ — teramā ne chaudamā guṇasthānavartī arhant sharīrasahit paramātmā chhe tathā siddhaparameṣhṭhī sharīrarahit paramātmā chhe.

have ‘parā’ shabdano artha kahe chheḥ —

णिस्सेसकम्मणासे अप्पसहावेण जा समुप्पत्ती ।
कम्मजभावखए वि य सा वि य पत्ती परा होदि ।।१९९।।
निःशेषकर्मनाशे आत्मस्वभावेन या समुत्पत्तिः ।
कर्म्मजभावक्षये अपि च सा अपि च प्रप्तिः परा भवति ।।१९९।।

arthaḥ — je samasta karmono nāsh thatān potānā svabhāvathī ūpaje

Page 111 of 297
PDF/HTML Page 135 of 321
single page version

tene ‘parā’ kahīe chhīe. vaḷī karmathī ūpajatā audayikadi bhāvono nāsh thatān je ūpaje tene paṇ ‘parā’ kahīe chhīe.

bhāvārthaḥ — paramātmā shabdano artha ā pramāṇe chheḥ ‘parā’ eṭale utkr̥uṣhṭa tathā ‘mā’ eṭale lakṣhmī; te jene hoy evā ātmāne paramātmā kahīe chhīe. je samasta karmono nāsh karī svabhāvarūp lakṣhmīne prāpta thayā chhe evā siddha, te paramātmā chhe. vaḷī ghatikarmonā nāshathī anantachatuṣhṭayarūp lakṣhmīne jeo prāpta thayā chhe evā arahant, te paṇ paramātmā chhe. vaḷī teone ja ‘audayikadi bhāvono nāsh karī paramātmā thayā’ em paṇ kahīe chhīe.

have koī ‘jīvane sarvathā shuddha ja’ kahe chhe tenā matane niṣhedhe chheḥ —

जइ पुण सुद्धसहावा सव्वे जीवा अणाइकाले वि ।
तो तवचरणविहाणं सव्वेसिं णिप्फलं होदि ।।२००।।
यदि पुनः शुद्धस्वभावाः सर्वे जीवाः अनदिकाले अपि ।
तत् तपश्चरणविधानं सर्वेषां निष्फलं भवति ।।२००।।

arthaḥ — jo badhāy jīvo anadikāḷathī paṇ shuddhasvabhāvarūp chhe to badhāyane tapashcharaṇadi vidhān chhe te niṣhphaḷ thāy chhe.

ता किह गिह्णदि देहं णाणाकम्मणि ता कहं कुणदि ।
सुहिदा वि य दुहिदा वि य णाणारूवा कहं होंति ।।२०१।।
तत् कथं गृह्णति देहं नानाकमारणि तत् कथं करोति ।
सुखिताः अपि च दुःखिताः अपि च नानारूपाः कथं भवन्ति ।।२०१।।

arthaḥ — jo jīv sarvathā shuddha ja chhe to dehane kem grahaṇ kare chhe? nānā prakāranān karmone kem kare chhe? tathā ‘koī sukhī chhe – koī duḥkhī chhe’ evā nānā prakāranā taphāvato kem hoy chhe? māṭe te sarvathā shuddha nathī.

Page 112 of 297
PDF/HTML Page 136 of 321
single page version

have ashuddhatā ane shuddhatānun kāraṇ kahe chhe.

सव्वे कम्मणिबद्धा संसरमाणा अणाइकालम्हि ।
पच्छा तोडिय बंधं सिद्धा सुद्धा धुवा होंति ।।२०२।।
सर्वे कमरनिबद्धाः संसरमाणाः अनदिकाले ।
पश्चात् त्रोटयित्वा बन्धं सिद्धः शुद्धाः ध्रुवाः भवन्ति ।।२०२।।

arthaḥ — badhāy jīvo anadikāḷathī karmothī bandhāyelā chhe, tethī teo sansāramān paribhramaṇ kare chhe ane pachhī e karmonā bandhanone toḍī siddha thāy chhe tyāre teo shuddha ane nishchaḷ thāy chhe.

have je bandhanathī jīv bandhāyelo chhe te bandhananun svarūp kahe chheḥ —

जो अण्णोण्णपवेसो जीवपएसाण कम्मखंधाणं ।
सव्वबंधाणं वि लओ सो बंधो होदि जीवस्स ।।२०३।।
यः अन्योन्यप्रवेशः जीवप्रदेशानां कर्मस्कन्धानाम् ।
सर्वबन्धानां अपि लयः सः बन्धः भवति जीवस्य ।।२०३।।

arthaḥ — jīvanā pradeshono ane karmonā skandhono paraspar pravesh thavo arthāt ekakṣhetrāvagāh sambandh thavo te jīvane pradeshabandh chhe ane te ja prakr̥iti, sthiti tathā anubhāgarūp sarva bandhanun paṇ lay arthāt ekarūp hovun chhe.

have sarva dravyomān jīv dravya ja uttam-param tattva chhe em kahe chheḥ —

उत्तमगुणाण धामं सव्वदव्वाण उत्तमं दव्वं ।
तच्चाण परमतच्चं जीवं जाणेह णिच्छयदो ।।२०४।।
उत्तमगुणानां धाम सर्वद्रव्याणां उत्तमं द्रव्यं ।
तत्त्वानां परमतत्त्वं जीवं जानीहि निश्चयतः ।।२०४।।

Page 113 of 297
PDF/HTML Page 137 of 321
single page version

arthaḥjīvadravya uttam guṇonun dhām chhegnānadi uttam guṇo emān ja chhe, sarva dravyomān ek ā ja dravya pradhān chhe. kāraṇ ke, sarva dravyone jīv ja prakāshe chhe, sarva tattvomān paramatattva jīv ja chhe ane anantagnān-sukhadino bhoktā paṇ jīv ja chhe — em he bhavya! tun nishchayathī jāṇ.

have jīvane ja uttam tattvapaṇun shāthī chhe? te kahe chheḥ —

अंतरतच्चं जीवो बहिरतच्चं हवंति सेसणि ।
णाणविहीणं दव्वं हियहियं णेव जाणदि ।।२०५।।
अन्तस्तत्त्वं जीवः बाह्यतत्त्वं भवन्ति शेषणि ।
ज्ञानविहीनं द्रव्यं हितहितं नैव जानति ।।२०५।।

arthaḥ — jīv chhe te antastattva chhe tathā bākīnān badhāy dravyo bāhyatattva chhe — gnānadi rahit chhe, ane gnānarahit je dravya chhe te hit -ahit arthāt hey-upādey vastune kem jāṇe?

bhāvārthaḥ — jīvatattva vinā badhun shūnya chhe māṭe sarvane jāṇavāvāḷo tathā hit-ahitane eṭale ke hey-upādeyane samajavāvāḷo ek jīv ja param tattva chhe.

have pudgaladravyanun svarūp kahe chheḥ —

सव्वो लोयायासो पुग्गलदव्वेहिं सव्वदो भरिदो ।
सुहमेहिं बायरेहिं य णाणविहसत्तिजुत्तेहिं ।।२०६।।
सर्वः लोकाकाशः पुद्गलद्रव्यैः सर्वतः भृतः ।
सूक्ष्मैः बादरैः च नानविधशक्तियुक्तैः ।।२०६।।

arthaḥ — sarva lokākāsh sūkṣhma-bādar pudgaladravyothī sarva pradeshomān bharelun chhe. kevān chhe te pudgaladravyo? nānā prakāranī shaktio sahit chhe.

Page 114 of 297
PDF/HTML Page 138 of 321
single page version

bhāvārthaḥ — sharīradi anek prakāranī pariṇamanashaktithī yukta sūkṣhma-bādar pudgalothī sarva lokākāsh bharelo chhe.

जं इंदिएहिं गिज्झं रूवरसगंधफासपरिणामं ।
तं चिय पुग्गलदव्वं अणंतगुणं जीवरासीदो ।।२०७।।
यत् इन्द्रियैः ग्राह्यं रूपरसगन्धस्पर्शपरिणामम् ।
तत् एव पुद्गलद्रव्यं अनन्तगुणं जीवरशितः ।।२०७।।

arthaḥ — rūp-ras-gandh-spashāradi pariṇāmasvarūpe, je indriyo dvārā grahaṇ karavā yogya chhe te, sarva pudgal dravya chhe ane te saṅkhyā apekṣhāe jīvarashithī anant gaṇān dravya chhe.

have pudgaladravyane jīvanun upakārīpaṇun kahe chheḥ —

जीवस्स बहुपयारं उवयारं कुणदि पुग्गलं दव्वं ।
देहं च इंदियणि य वाणी उस्सासणिस्सासं ।।२०८।।
जीवस्य बहुप्रकारं उपकारं करोति पुद्गलं द्रव्यं ।
देहं च इन्द्रियणि च वाणी उछ्वासनिःश्वासम् ।।२०८।।

arthaḥ — pudgaladravya jīvane ghaṇā prakārano upakār kare chhe; deh kare chhe, indriyo kare chhe, vachan kare chhe tathā uchchhvās-nishvās kare chhe.

bhāvārthaḥ — sansārī jīvonā dehadik, pudgaladravyothī rachāyelā chhe ane e vaḍe jīvanun jīvitavya chhe e upakār chhe.

अण्णं पि एवमाई उवयारं कुणदि जाव संसारं ।
मोह-अणाणमयं पि य परिणामं कुणदि जीवस्स ।।२०९।।
अन्यमपि एवमदि उपकारं करोति यावत् संसारम् ।
मोहाज्ञानमयं अपि च परिणामं करोति जीवस्य ।।२०९।।

arthaḥ — upar kahyā uparānt pudgal dravya jīvane anya paṇ upakār kare chhe. jyān sudhī ā jīvane sansār chhe tyān sudhī ghaṇā

Page 115 of 297
PDF/HTML Page 139 of 321
single page version

pariṇām kare chhe. jem ke — mohapariṇām, paradravya sāthe mamatvapariṇām, agnānamay pariṇām tathā e ja pramāṇe sukh-duḥkh, jīvan-maraṇ adi anek prakāranā (pariṇām) kare chhe. ahīn ‘upakār’ shabdano artha ‘jyāre upādān kārya kare tyāre nimittakāraṇamān kartāpaṇāno ārop karavāmān āve chhe.’ evo artha sarvatra samajavo.

have ‘jīv paṇ jīvane upakār kare chhe’ em kahe chheḥ —

जीवा वि दु जीवाणं उवयारं कुणदि सव्वपच्चक्खं ।
तत्थ वि पहाणहेऊ पुण्णं पावं च णियमेण ।।२१०।।
जीवाः अपि तु जीवानां उपकारं कुवरन्ति सर्वप्रत्यक्षम् ।
तत्र अपि प्रधानहेतुः पुण्यं पापं च नियमेन ।।२१०।।

arthaḥ — jīvo paṇ jīvone paraspar upakār kare chhe ane te sarvane pratyakṣha ja chhe. saradār chākarane, chākar saradārane, āchārya shiṣhyane – shiṣhya āchāryane, mātapitā putrane, putra mātapitāne, mitra mitrane, strī bharathārane ityadi pratyakṣha jovāmān āve chhe. tyān e paraspar upakāramān puṇya-pāpakarma niyamathī pradhān kāraṇ chhe.

have ‘pudgalanī paṇ moṭī shakti chhe’ em kahe chheḥ —

का वि अपुव्वा दीसदि पुग्गलदव्वस्स एरिसी सत्ती ।
केवलणाणसहाओ विणसिदो जाइ जीवस्स ।।२११।।
का अपि अपूर्वा दृश्यते पुद्गलद्रव्यस्य ईदृशी शक्तिः ।
केवलज्ञानस्वभावः विनशितः यति जीवस्य ।।२११।।

arthaḥ — pudgaladravyanī paṇ koī evī apūrva shakti jovāmān āve chhe ke jīvano kevaḷagnān svabhāv chhe te paṇ je shaktithī viṇasī jāy chhe.

bhāvārthaḥ — jīvanī anant shakti chhe temān kevalagnān shakti evī chhe ke jenī vyakti (prakāsh-pragaṭatā) thatān sarva padārthone te ek kāḷamān jāṇe

Page 116 of 297
PDF/HTML Page 140 of 321
single page version

chhe. evī vyakti (pragaṭatā)ne pudgal naṣhṭa kare chhe — pragaṭ thavā detun nathī. e apūrva shakti chhe. e pramāṇe pudgaladravyanun nirūpaṇ karyun.

have dharma ane adharmadravyanun svarūp kahe chheḥ —

धम्ममधम्मं दव्वं गमणट्ठाणाण कारणं कमसो ।
जीवाण पुग्गलाणं बिण्णि वि लोगप्पमाणणि ।।२१२।।
धर्मं अधर्मं द्रव्यं गमनस्थानयोः कारणं क्रमशः ।
जीवानां पुद्गलानां द्वे अपि लोकप्रमाणे ।।२१२।।

arthaḥ — jīv ane pudgal e banne dravyone je anukrame gaman ane sthitinān sahakārīkāraṇ chhe te dharma ane adharmadravya chhe, ane te banney lokākāshapramāṇ pradeshane dhāraṇ kare chhe.

bhāvārthaḥ — jīv-pudgalone gamanamān sahakārīkāraṇ to dharmadravya chhe tathā sthitimān sahakārīkāraṇ adharmadravya chhe; ane te banne lokākāshapramāṇ chhe.

have ākāshadravyanun svarūp kahe chheḥ —

सयलाणं दव्वाणं जं दादुं सक्कदे हि अवगासं ।
तं आयासं दुविहं लोयालोयाण भेएण ।।२१३।।
सकलानां द्रव्याणां यत् दातुं शक्नोति हि अवकाशम् ।
तत् आकाशं द्विविधं लोकालोकयोः भेदेन ।।२१३।।

arthaḥ — je samasta dravyone avakāsh āpavāmān samartha chhe te ākāshadravya chhe ane te lok tathā alokanā bhedathī be prakāranun chhe.

bhāvārthaḥ — jemān sarva dravyo rahe evā avagāhanaguṇane je dhāre chhe te ākāshadravya chhe, jemān (potāsahit bījān) pāñch dravyo rahe chhe te to lokākāsh chhe tathā jemān (ākāsh sivāy bījān) anya dravyo nathī te alokākāsh chhe. e pramāṇe ākāshadravyanā be bhed chhe.